ابوعبداللّه
،
مشهور به «ابوعبداللّه شاذانی»، فقیه، محدّث و از اصحاب امام حسن عسکری علیه السلام ، تاریخ تولّد و وفاتش معلوم نیست، اما سابقه علمی او گواه آن است که وی در دهه های پایانی سده سوم، زندگی را به انجام رسانده است؛ زیرا برخی از شاگردان او در تاریخ 328 ه وفات یافته اند و این مطلب با توجه به اینکه شیخ کلینی (م 329 ق) با یک واسطه از او نقل حدیث می کند، نشانگر آن است که وی سده چهارم را درک نکرده است. بنابراین، وفات او تقریبا حدود 290 ه اتفاق افتاده است، ولی محل آن معلوم نیست. وی در نیشابور از یک محیط علمی و مذهبی برخاست و در همان جا پرورش یافت. از خانواده و بستگان او چند تن از عموهای پدرش مانند فضل بن شاذان، علی بن شاذان و محمّد بن شاذان را می شناسیم که همگی از عالمان عصر خود بوده اند. همچنین پسر عموی پدرش قنبر بن علی بن شاذان و عموی او بشر بن بشّار نیشابوری نیز از عالمان و محدّثان شیعه بوده اند، اما در این میان، گزارشی درباره مراتب علمی پدرش نیافتیم. از این رو، این احتمال تقویت می شود که پدرش از مردم عادی بوده و بهره ای از دانش نداشته است.
وی دوران کودکی و جوانی را در زادگاه خود سپری کرد و سپس برای کسب علم و دانش، به قم، ری و برخی شهرهای عراق مانند کوفه عزیمت نمود و نزد استادان این دیار، بهره های فراوان برد. از جمله کسانی که وی نزد او بهره برد، عموی پدرش، فضل بن شاذان نیشابوری (م 260 ق) است و ظاهرا استماعات او نزد این استاد در نیشابور انجام گرفته اند؛ زیرا فضل بن شاذان بیشتر در نیشابور اقامت داشت. همچنین وی در ری با ابن عون اسدی رازی (م 312 ق)، که وکیل امام عصر (عج) در ری بود، ارتباط علمی داشت و گاهی اموال و نفقات مردم را، که نزد او جمع می شدند، تقدیم ابن عون می نمود. وی ظاهرا در تاریخ 260 ه ، که مصادف با وفات فضل بن شاذان نیشابوری است، در عراق به سر می برد؛ زیرا وی به همراه چند تن از معاصرانش، که از جمله آن ها ابوسعید بن محمود هروی است، در تاریخ یاد شده نزد امام حسن عسکری علیه السلام در سامرّاء شرفیاب شده بودند که امام حسن عسکری علیه السلام سه مرتبه برای فضل بن شاذان طلب مغفرت نمود و سپس روشن شد که فضل بن شاذان، همان روز در نیشابور دار فانی را وداع گفته بود. به هر حال، وی در پی کسب معارف اهل بیت علیهم السلام مسافرت های متعددی داشت و احادیث فراوانی شنید.
از جمله استادان او، جعفر بن محمّد مدائنی، ریّان بن صلت خراسانی بغدادی (م. حدود 265 ق)، فضل بن هشام هروی و عاصمی کوفی هستند. پس از آن، وی به تربیت شاگرد اشتغال یافت و محدّثان خوش نامی مانند محمّد بن یحیی عطّار قمی (استاد کلینی)، علی بن محمّد قتیبی و آدم بن محمّد قُلانُسی بلخی (م. قبل 329 ق) از او بهره بردند.
درباره تألیفات او، اگرچه در منابع معتبر سخنی به میان نیامده، اما بسیاری از گزارش های ابوعمرو کشّی (م. حدود 363 ق) در رجالش، بر اساس کتابی بوده که نوشته اوست و از همین جا، می توان دریافت که وی علاوه بر فقه و حدیث، در علم رجال و تاریخ نیز تخصص داشته است.
