گفت و گو - ظهور؛ تداوم راه انبیا (گفت و گو با سید نذیر یحیی الحسنی)

اشاره :

سید نذیر یحیی الحسنی، در سال 1968م، در منطقه مزیدیه واقع در استان بابل عراق متولد شد. وی تحصیلات دانشگاهی خود را در رشته علوم اقتصادی و اداری در دانشگاه بغداد به پایان برده و سطح سه دروس حوزوی را به انجام رسانده است. وی پس از انتفاضه ماه شعبان در عراق و افزایش ظلم و ستم حکومت بعث، مجبور شد عراق را ترک کند. که ابتدا به عربستان سعودی و سپس به جمهوری اسلامی ایران مهاجرت نمود. در سال 1992م وارد مدرسه علمیه مرعشیه شد که تا این زمان تحصیلات حوزوی خود را ادامه داده است. ایشان به دلیل کسب برخی موفقیتهای علمی، از سوی مدرسه علمیه مرعشیه به دریافت لوح تقدیر مفتخر گردید.

بعضی از تألیفات و آثار علمی ایشان به شرح ذیل است:

1. دفاع از تشیع، در علم کلام، که در سال 80 به عنوان رتبه اول «کتاب سال» در قم برگزیده شد.

2. حجّیّت عرف و تأثیر آن در قانون گذاری. این کتاب در سال 79 به دریافت جایزه رتبه اول از جشنواره شیخ طوسی (ره) مفتخر گردید.

3. اهل بیت از نگاه دیگران، که از جشنواره شیخ طوسی (ره) به دریافت جایزه رتبه دوم مفتخر گردید.

4. مصلح جهانی؛ از فرضیه تا عمل، که به دریافت جایزه رتبه اول از جشنواره شیخ طوسی در سال 81 مفتخر گردید.

گفتنی است ایشان دارای مدرک فوق لیسانس در رشته علوم و معارف اسلامی است.

لطفاً بفرمایید چه ضرورتی سبب تألیف کتاب مصلح جهانی؛ از فرضیه تا عمل گردید؟ آیا در پژوهش علمی-تاریخی خود، رأی و نظر جدیدی را طرح کرده اید؟ نکات اساسی این موضوع چیست؟

ضرورت تألیف این کتاب، اعتقاد به این نکته بود که امت و نظام اسلامی در راه بازگشتی نو به سیادت و رهبری جهان است. این سیادت را نخست رسول گرامی اسلام (ص) برای امت اسلامی به ارمغان آورد و این بار نیز به دست یکی از نوادگان معصوم آن حضرت، یعنی حضرت حجّه بن الحسن العسکری (عج)، صورت خواهد گرفت.

وقوع این بازگشت و ایجاد چهره ای زیبا و نورانی برای آینده این امت، نیازمند نوعی نوسازی است. البته به گونه ای که از سویی در چارچوب فرهنگ و تمدن اسلامی قرار گیرد، و از سوی دیگر، از قید شیوه های کهنه رهایی یابد و از اسلوب و زبان عصر حاضر بهره جوید، تا با وقوع این نوسازی، روشهای موجود برای جویندگان حق و حقیقت آشکار شود.

بنده در این کتاب نوشته ام منطقه ظهور، منطقه ای است که از طرف همه قدرتهای بزرگ ضد دینی هدف قرار گرفته است. چون دارای پیشینه تمدنی و تاریخی ای است که مردم آن بر مبنای تعالیم آسمانی و الاهی معتقدند روزی امت اسلام بار دیگر رهبری جهان را به دست خواهد گرفت. این امر سبب شده است که منطقه مزبور، کانون اصلی بسیاری از جنگها و درگیریها باشد.

علاوه بر این، کوشیده ام دیدگاههایی جدید را از راه بررسی و شناخت مضامین و مفاهیمی که از طریق میراث اسلامی به ما رسیده است، ارائه کنم.

با خبر شدیم مقاله جناب عالی با عنوان حجّیّت عرف و تأثیر آن در قانون گذاری، سال گذشته در جشنواره علمی پژوهشی شیخ طوسی(ره) حایز مقام اول شده است. لطفاً خلاصه ای از این پژوهش علمی را توضیح بدهید و بفرمایید که جایگاه «عرف» در قانون گذاری اسلامی چیست؟ چه فرقی در نظریه عرف میان شیعه و اهل سنت و میان مسلمانان با دیگران وجود دارد؟

حجّیّت عرف و تأثیر آن در قانون گذاری، پژوهشی نو است که در آن تلاش شده به سؤالاتی در باره نقش عرف در قانون گذاری و حدود و ثغور ایفای آن، پاسخ گفته شود. فقه و قانون گذاری اسلامی، در سطح فرد یا جامعه، مملو از ذکر عرف و عادت است، که گاه از آن به عنوان دلیل و گاه به عنوان شاهد استفاده شده است. این کتاب، علاوه بر موارد یاد شده، به نقش عرف در قوانین موضوعه و مباحث متنوع دیگر نیز پرداخته است.

عرف، اهمیت والایی در فهم مراد شارع دارد؛ چنان که در علم اصول گفته شده شارع در تعامل با افراد جامعه و در مقام اطلاق اصطلاحاتی که حقیقت شرعیه نیستند، خود، از افراد عرف به شمار می آید. البته موضوع به همین جا ختم نمی شود، بلکه عرف حتی عهده دار تطبیق مفاهیم بر مصادیق نیز هست؛ هر چند حدود این تطبیق، مورد اختلاف علماست.

در میان علما، برخی در فهم الفاظ و تعیین حدود و مصادیق آنها دچار اشتباهاتی شده اند. بعضی از اهل سنت، عرف را اصلی از اصول قانون گذاری برشمرده اند البته اینان گروهی اندک هستند و شاید منظورشان از اصل، برابردانستن عرف با اصولی مانند قرآن و سنت نبوده است؛ چرا که «اصل» مشترک لفظی است و معانی مختلفی دارد که در مقام خود، درباره آن کرده ایم.

برخی دیگر معتقدند که میزان اصالت عرف، هم پایه اصالت قرآن و سنت است؛ اما علمای شیعه از این الفاظ دو پهلو استفاده نکرده اند، بلکه نقش عرف را به فهم مراد متکلم محدود دانسته اند و تنها اختلاف نظر ایشان در حدود تطبیق مصداقی عرف است، و هیچ کدام عرف را اصلی مستقل تلقی نکرده اند.

با وجود اینکه عرف از منابع اساسی قوانین موضوعه شمرده می شود، در حقوق اسلامی چنین جایگاهی برای عرف لحاظ نشده، منبع اساسی محسوب نمی گردد و جایگاه آن در حدّ مفاهیم الفاظ یا تطبیق مفاهیم بر مصادیق است. از این رو، بحث ویژه ای را به عنوان عرف در قوانین موضوعه به این موضوع اختصاص داده ایم.

با وجود اینکه دانشمندان در باره اهل بیت و نقش ایشان در گسترش اسلام و نیز زندگانی سیاسی و اجتماعی آنان کتابهایی گوناگون نگاشته اند، هدف اصلی جناب عالی از نوشتن رساله اهل بیت از نگاه دیگران چه بوده است؟

اصطلاح «اهل بیت» از اصطلاحاتی است که بارها از آن سوء استفاده شده و در باره مصادیقی به کار رفته است که قابل انطباق بر آنها نیست؛ در حالی که بنا بر نقلهای تاریخی و روایی، برخی به سبب انحراف و نوعی دستبرد، در صدد تغییر کاربرد این اصطلاح برآمده اند؛ لذا مسئولیت شرح و توضیح این اصطلاح بر عهده ماست که در ضمن پژوهشهای خود معیّن کنیم مراد از «اهل بیت» در اندیشه و میراث اسلامی چیست و در سیره اسلامی بر چه مصادیقی انطباق یافته است. البته در این کتاب، دیدگاه دیگران مطرح شده است، نه دیدگاه پیروان اهل بیت. از این رو، کتاب ما اهل بیت از نگاه دیگران نام گرفته است.

جناب عالی کتاب دیگری را با عنوان سیاست انبیا؛ درسها و عبرتها به جشنواره شیخ طوسی(ره) ارسال کرده بودید. آیا در این مقاله، مطالبی جدید عنوان شده است؟

هدف اساسی در این کتاب، شناخت طرحها و گامهای عملی پیامبران در جامعه، با وجود اختلاف در مراحل گوناگون است. به اعتقاد من، عقب ماندگی موجود در زندگی امروز مسلمانان، به دلیل فاصله گرفتن از طرحها و برنامه هایی است که پیامبران، به عنوان نخستین معلّمان بشر، برای آنان ترسیم نموده اند؛ لذا شناخت و استفاده از این طرحها در جامعه امروز، انگیزه ای شد تا من قصه های آنان را بررسی نمایم و آن گاه شیوه رفتاری آنان را با خود، جامعه و دشمنانشان برشمارم.

علاوه بر آنچه گفته شد، یادگیری نوع و نحوه برخورد ملتها با رسالتهای الاهی و نحوه شناخت راههای تفاهم و تعامل پیامبران با مردم، می تواند تأثیری شگرف بر توانمندساختن مبلّغ دینی داشته باشد.

لطفاًُ بفرمایید که چه ویژگیهایی در کتاب توسعه اندیشه سیاسی، نوشته احمد کاتب، سبب شد که شما کتاب دفاع از تشیّع را در ردّ آن بنویسید؟ آیا این نویسنده شخصیت علمی و اجتماعی شاخصی به شمار می آید؟ چه فوایدی بر نقد علمی چنین اثری مترتب است؟

مهم ترین موضوعی که نویسنده در جای جای کتاب به دنبال اثباتش است، این است که خواننده را به این گمان باطل بیندازد که تمام آنچه در این کتاب گفته می شود، از منابع موثّق و معتبر شیعه تهیه شده است؛ ولی با مراجعه و پیگیری مطالب و مباحث این کتاب، دریافتم که وی موارد فراوانی را به دروغ به کتابهای شیعه نسبت داده است. علاوه بر این، در فهم و ذکر متون شیعه، جانب امانت را رعایت نکرده است. اینها مرا بر آن داشت تا کتاب دفاع از تشیّع را برای روشن ساختن حقایق افشای دروغها و تزویرهای کتاب احمد کاتب بنویسیم.

از اینکه وقتتان را در اختیار ما قرار دادید، بسیار سپاسگزاریم و از پیشنهادها و نظریات ارزنده شما در مباحث مختلف علمی در مرکز جهانی علوم اسلامی استقبال می کنیم.

من هم از شما تشکر می کنم و تذکر دو نکته را در خصوص طلاب و فضلا ضروری می دانم؛ یکی مساعدتهای لازم برای چاپ و نشرِ یافته ها و نوشته های علمی آنان است، و دیگری اعطای درجات علمی دانشگاهی به طلاب.