به گزارش خبرگزاری مهر، نشست بررسی «کابینه احتمالی دولت و الزامات و ضرورتهای آن»، با حضور کارشناسان مسائل سیاسی و راهبردی در موسسه حرکت رشد و اعتدال برگزار شد.
کارشناسان حاضر در این نشست، به بیان دیدگاه‌های خود درباره الزامات تشکیل دولت آینده پرداختند که مشروح سخنان آنها به شرح زیر است؛
دکتر پورحسن (استاد دانشگاه علامه طباطبایی و عضو شورای مرکزی موسسه حرکت رشد و اعتدال)
«فکر می‌کنم سه نکته مهم را در نشست امروز می توان مورد توجه قرار داد. نکته اول این است که ما پیش از شکل‌گیری کابینه یا دولت، نهادها، موسسات، دانشگاه ها و نخبگانی را نداریم که نشست های اندیشه ای و علمی در نقد کارنامه دولت قبل تشکیل دهند و دیدگاهی ارائه کنند که بعنوان دستورالعملی برای کار در دولت آینده باشد.
در خیلی از کشورها پیش از شکل‌گیری دولت یا کابینه، نهادهای مدنی، موسسات و دانشگاه ها دیدگاه های مختلفی را ابراز می کنند؛ در موافقت یا مخالفت با وزیری که احتمال می رود روی کار بیاید. خب این نکته مهمی است که در جامعه ما متاسفانه احزاب سیاسی، آن هم از باب معرفی دوستان و همکاران خودشان به عنوان وزرا و مسئول در این زمینه پیشگام شده اند.
ما نهاد یا موسسه علمی نداریم که از دولت طلب کنند که برنامه های بنیادین را مورد توجه قرار دهند و بر اساس آن، کابینه را انتخاب کنند. این ایراد اول جامعه ماست که هنوز این وضعیت در آن شکل نگرفته است. این کار می تواند از این حیث یک اقدامی خوبی باشد به اینکه نهادهای مدنی اساسی، دانشگاهی و نخبگان مشارکت کنند تا کابینه منطبق بر نیازهای چهار سال آینده کشور باشد.
نکته دوم این است که چرا تاکنون نخبگان و نهادهای مدنی ما نقش آوانگارد یا پیشرویی در شکل گیری دولت ها و کابینه ها نداشته اند؟ یعنی بعد از انتخابات تقریبا همه کاره رییس جمهور است، به همراهی مشورت غیرعلمی و درون حزبی با احزاب. یعنی اینکه الان اگر مثلا بخواهیم در مورد وزارت علوم بگوییم که چه کسانی سهیم هستند، چرا اساتید و دانشگاهیان سهیم نیستند؟ چرا دانشجویان مثلا در یک جلسه ای بیان نمی‌کنند که این ده ویژگی، ویژگی های وزیر علوم مطلوب است؟ تصور من این است که این گام های نخستین است. این گام های نخستین می تواند کمک کند در اینکه دولت های آینده دولت های مقتدر و مبتنی بر اندیشه های علمی و رهیافت های اندیشه ای باشند. در چهارچوب موازینی که بر اساس اسناد تدوین می شود، دست به گزینش و انتخاب بزنند. نگاه های محدود حزبی و درون حزبی را کاملا کنار بگذارند و فقط بر اساس کارآمدی فرد برای تحقق آن اسناد و اهداف معرفی بشوند.
این نشست می‌تواند یک گام اولیه باشد، می توان اساتید دیگری را هم به این نشست ها دعوت کرد تا وزارتخانه های مهم را مورد نقد و بررسی قرار دهند. من اجمالا امروز وزارت علوم را ادامه بحث خواهم کرد.
نکته سوم این است که اساسا دموکراسی برای تحقق، بیشتر وابسته به نهادهای غیر قدرت است تا قدرت؛ یعنی کسانی که در راس قدرت هستند توان اندیشیدن ندارند. به این دلیل که یک اصل بنیادین وجود دارد که فکر می‌کنم از زمان ارسطو تاکنون هست. پشتوانه فکری و اندیشه ای برای عمل حوزه نظر است. یعنی اگر ما تقسیم کنیم که دو نیرو وجود دارد، نیروی آمره و نیروی عماله یعنی نیروی فکر و اجرا، خب نیروی فکر است که در اجرا باید ابتدا تزریق جدی داشته باشد و بر اساس آن دست به عمل زد.
در جامعه ما کابینه هیچگاه بر اساس یک اندیشه و پشتوانه فکری جامعه بوجود نیامده است. یعنی این مهم است که تمامی برنامه‌ریزی های استراتژیک جلوی چشم قرار گیرد و متفکران روی آن بحث کنند و بر آن اساس اقدامات صورت بگیرد. این می شود نگاه پیشرو، یعنی نگاهی که می گوید آموزش و پرورش ما باید در یک برنامه ریزی بیست ساله به اینجا برسد و بر این اساس معلوم است که چه کسانی می توانند متولی این حوزه بشوند. تلقی من این است که ما فکر می‌کنیم دموکراسی یعنی کسب قدرت. در حالی که دموکراسی به مثابه رویکردی است که برآمده از خرد جمعی است و باید از حیث اندیشه هم منبعث از عقل جمعی جامعه باشد؛ از جمله در مورد شکل گیری کابینه».
دکتر دبیری مهر (استادیار دانشگاه و پژوهشگر علوم سیاسی)
«من فکر می‌کنم برای آنکه بحثمان مفید و جذاب باشد، باید نگاه دیگر و متفاوتی به بحث داشته باشیم. نمی خواهیم بحث هایی در چهارچوب قانون اساسی و رویه های گذشته کشور داشته باشیم. این مربوط به مجریان تشکیل کابینه یعنی شخص رییس جمهور است.
بحث ما قدری فراتر از این مسائل است. همینطور که اصل برگزاری این جلسه هم فراتر از رویه های مرسوم است. همینطور که آقای دکتر پورحسن هم گفتند به نظرم یک سنت حسنه ای است که در این موسسه گذاشته می شود و حتما در آن ادامه پیدا می کند و می تواند الگویی باشد برای دیگر نهادهای مردم نهاد، انجمن ها و تشکل های دیگری که به این بحث مهم و سرنوشت ساز کشور ورود کنند.
نقطه آغاز این بحث، این است که همانطور که رییس جمهور در ایران برآمده از یک مردم سالاری و دموکراسی است، جا دارد که کابینه هم برآمده از یک فرآیند مردم سالار و دموکراتیک باشد. یعنی اگر بخواهیم یک مقدار نگاه فلسفه حقوق داشته باشیم، نمی شود که رییس جمهور دموکراتیک انتخاب شود و فرآیند دموکراتیک بعد از رییس جمهور متوقف شود. این با ذات و جوهره ریاست جمهوری در ادبیات سیاسی سازگار نیست.
رییس جمهور، رییسی برای جمهور نیست بلکه از طرف جمهور، ریاست می‌کند. این دو تا خیلی با هم فرق می کنند. گام اولی که رییس جمهور بعد از انتخاب شدن دارد تشکیل کابینه است. پس باید تشکیل کابینه هم ملتزم باشد به دموکراسی و مبانی دموکراسی؛ و گرنه همان ایرادهایی که به دموکراسی همه جای دنیا می گیرند، همینجا وارد می شود که یک فردی مثلا رای مردم را گرفت و الان دیگر بدنبال کار خودش است؛ نه، اینطور نیست؛ باید پایبند باشد. در تشکیل کابینه هم همینطور. در این باره چند موضوع را می‌توانیم عنوان کنیم. باید انتخاب وزرا و تشکیل کابینه در یک فضای تبادل نظر شیشه ای و شفاف و با مشارکت و اظهارنظر نخبگان باشد و این لازمه ادامه دموکراتیک ریاست جمهوری است. یعنی کابینه نباید در اتاق های بسته و جعبه های بسته جناح خاصی شکل بگیرد و بعد مثل یک صندوق اسرار در روز معرفی به مجلس ارائه شود.
این را از این باب می گویم که در سنوات گذشته شاهد هستیم که گاه نمایندگان مجلس هم از معرفی وزرا دچار شگفتی می شدند! یعنی مثلا کمیسیون مربوطه مجلس هم تا لحظه ی آخر نمی‌دانست که فلان اسم عوض شد و کس دیگری به جایش معرفی شد. این زیبنده یک سیستم دموکراتیک نیست. حالا مجلس که جای خود دارد و جا دارد که با ساز و کارهای جدی از تمام توان و قدرتش برای این شفاف سازی در تشکیل کابینه استفاده کند. اما غیر از مجلس، سایر نهادهای مردم‌نهاد نظیر مطبوعات، انجمن ها و تشکل ها هم باید در فرآیند انتخابات حضور فعال داشته باشند.
به نظرم اصلا قبل از اینکه وزیری معرفی شود به کابینه، نامزدهای معرفی شده از جانب رییس جمهور را به نقد بگذارند. اگر چنین رویه سیاسی در کشور شکل بگیرد، تماما خیر و برکت و فایده است. هیچ ضرری در آن نیست. مثلا اگر یک تیمی بیاید و بگوید که ما این افراد را برای کابینه پیشنهاد کردیم، عملا یک کادرسازی برای کشور انجام می دهد. یعنی نشان می دهیم که برای هر وزارتخانه چندین آدم توانمند داریم. آیا این برای کشوری که در آستانه بحران قحط‌الرجال است فایده کمی است؟
اتفاق بعدی که می افتد این است که فرصتی هست که واقعا نقاط ضعف و قوت این نامزدهای بالقوه وزارتخانه ها توسط نخبگان مطرح شود. امروز در فضای رسانه ای دیگر نمی توان چیزی را پنهان کرد. چرا باید کشور را از چنین ظرفیت ها و ایده پردازی هایی محروم کرد؟ باید از این نظرات استفاده شود زیرا همه چیز را همه کس دانند.
نکته مهمتر اینکه افرادی که بعنوان نامزد انتخاب می شوند، اینها هم به بحث و بررسی پیرامون هم می پردازند و یک پویایی، نشاط و سرزندگی در فضای سیاسی کشور بوجود می آید. مانند دوره انتخابات. هر چند در کشور ما تاکنون همچنین تجربه ای نداشتیم، اما خب همه چیز را هم که همیشه نداشتیم و خیلی از افتخارات ما هم فاقد تجربه بوده است. این می تواند چشم‌انداز جدیدی باشد به مساله انتخاب کابینه که رونقی هم به فضای سیاسی کشور بدهد».
دکتر محمد نژاد (استاد دانشگاه علم و صنعت و دبیر کل موسسه حرکت رشد و اعتدال)
«من فکر می کنم که شخصیت های مدیریتی خوبی در کشور داریم. با توجه به شرایطی که در کشور ما حاکم است. نهادهای حزبی شاید خیلی نداشته باشیم، اما نهادهای فکری – اجرایی که قدرتمند هم هستند نظیر نهاد رهبری، ائمه جمعه و جماعات، صدا و سیما، دانشگاه ها، بسیج، سپاه و ... می توانند در این زمینه کمک کنند.
نه اینکه ضرورتا رییس جمهور مجبور باشد که از این بین افرادی را انتخاب کند، اما واقع مطلب این است که اینها می توانند کمک بزرگی در مسائل مختلف از جمله تعیین کابینه انجام دهند. فکر می‌کنم یکی از ائمه جمعه یا جماعات چندی پیش می گفتند که هیچ نظام و حکومتی مثل حکومت شیعه جمهوری اسلامی این چنین دسترسی به افکار عمومی ندارد.
به نظرم خوب بود که از تمام نخبگان، اندیشمندان و سایر نهادها هم در این انتخاب کابینه استفاده می شد. به نظر می‌رسد، در یک اتاق بسته نشستن و تصمیم گرفتن نمی‌تواند ما را به سمت اهداف و آرمان هایمان سوق دهد. چون قدرت جاذبه هایی دارد و این جاذبه های قدرت افراد مختلفی را با امکانات و تفکرات مختلف به صحنه می آورد.
من امیدوارم در همچنین جلسه هایی بتوانیم این نکات را بررسی کنیم و به گوش دولتمردانمان برسانیم زیرا چهار سال بعد، چهار سال بسیار مهمی است. ما از لحاظ اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و ... در شرایط بسیار حساسی هستیم».
دکتر پورحسن:
«من معتقدم از زمان مشروطه تاکنون که ما با نوعی جمهوریت مواجه هستیم، شکل‌گیری دولت ها عمدا بر اساس توصیه بوده است تا روندی علمی. توصیه ها هم بیشتر بر اساس سلایق شخصی بوده تا منافع و مصالح جمعی. به همین دلیل عمدتا در ایران، جامعه اپوزسیون و منتقد دولت ها بوده است. در حالی که در جامعه ما، مردم مدافع رییس جمهور در دوره کنونی هستند، ولی نسبت به عملکرد وزرا و دولت ها اپوزسیون هستند.
علت آن هم برمی گردد به همین که روندی علمی در شکل گیری دولت و وزرا شکل نمی گیرد؛ مثلا برای تشکیل دولت، ما به ندرت ائتلافی از مجمع نخبگان و اندیشمندان در ایران صورت می دادیم که عمدتا تشکیل این ائتلاف ها هم در زمان های بحرانی بود نه در زمان طبیعی. شکل گیری دولت ها بر اساس حضور نخبگان و بهره مندی از اندیشه نخبگان نبود.
این مساله مهمی است که ما در ایران داریم به دوران بلوغ دموکراسی تا حدی نزدیک می شویم، باید رویه شکل گیری دولت را عوض کنیم. مساله دوم این است که چرا دولت ها در ایران همواره به منظور حذف رقیبان ظهور کرده اند؟ شاید عمده دولت ها در ایران برای حذف رقیبان بوده اند. یعنی اگر حتی یک رقیب و منتقدی برخوردار از اندیشه درست بود در دوران قبل، حتما در دوران بعد حذف خواهد شد.
خب این یک روند نادرست است که دارد ادامه پیدا می کند. من فکر می‌کنم که ما به جای نظریه حذف، از نظریه مشارکت استفاده کنیم؛ نظریه مشارکت به منافع و ذوق شخصی یا جناحی نیست، بلکه بر اساس توانمندی، کارآمدی و واجد بودن یک اندیشه است. تلقی من این است که ما هنوز در نظریه حذف به سر می بریم نه نظریه مشارکت. نظریه مشارکت بر استفاده از تمامی ظرفیت ها و دیدگاه ها تاکید دارد.
مساله سوم به نظرم این است که ما وقتی می گوییم دموکراسی، یعنی آزادی و مشارکت فراگیر و بهره مندی از تمامی ظرفیت ها، باید وزرای پیشنهادی قبل از آنکه به طور رسمی به مجلس معرفی شوند، در رسانه ها و مطبوعات مطرح شوند و پس از آن، متفکران و اندیشمندان آنها را نقد کنند و وزرا از خود دفاع کنند. دقیقا مثل رییس جمهور که در فرآیندی کاملا دموکراتیک از عملکرد خود دفاع می‌کند.
من معتقد نیستم که وضع کنونی ما یعنی معرفی وزرا به مجلس و نگاه مجلس بهترین راه است. برای آنکه در مجلس هم متاسفانه با منافع ذوقی، شخصی و احزاب مواجه هستیم».
