نقش بزرگ یک مسلمان در آبادانی مناطق مرزی چین

«سید اجل شمس الدین » حاکم ایالتی یون نان (Yun - Nan) واقع در جنوب غربی چین، در آغاز پاییز سال 1279م دیده از جهان فرو بست. وی پس از مرگ به پاس خدمات ارزشمندش در تحکیم و تقویت مناطق مرزی چین از سوی خاندان حکومتی یوان مفتخر به لقب «امیر شیان یانگ » شد.

سید اجل مورد احترام مردم این مناطق بود و اهالی به او عشق می ورزیدند از این رو نامش زنده مانده و در خلال داستانها و گزارشها زبانزد اهل یون نان شده است. اسم اصلی او «عمر» و زیستگاه پدری اش مکه است. روایات علم انساب وی را از نسل سی ویکم پیامبرصلی الله علیه وآله برمی شمرند.

خانواده سید اجل در اوایل قرن سیزده از بخارا به چین مهاجرت کرد، وی در عنفوان جوانی به سبب برخورداری از استعدادی درخشان و نبوغی خارق العاده وارد صحنه سیاست شد و سمتها و مناصبی را در دوران حکومت چهار امپراتور از خاندان یوان تصدی کرد که از کارمندی جزء در ادارات مرکزی دولت شروع شد و تا حکومت ایالتی بالا رفت.

چون به حکومت ایالت شنسی - سیچوان رسید. در راه مصالح مردم گام برداشت و سعی کرد سیاستهای ملی و مردمی را به کار زند. و در این راه موفقیتهای چشمگیر به دست آورد و مورد تقدیر شایان قرار گرفت.

شصت و سه ساله بود که اداره منطقه خشک، محروم و آشوبزده یون نان از سوی امپراتور قوبیلای به وی واگذار شد.

سیاست نرمش

به محض آن که سید اجل به منطقه یون نان رسید، امیر مقیم آن ایالت «تسونگ توهولو» به تحریک گروهی از اطرافیان، سلاح برگرفته و به آن گمان که سید اجل بزودی دست وی را از حکومت آن سامان کوتاه خواهد کرد به رویارویی وی پرداخت اما سید با حفظ خونسردی و متانت، پسر بزرگ خود ناصرالدین را نزد او فرستاد تا برایش توضیح دهد، که وی به دستور امپراتور راهی محل شده است و قصد گرفتن قدرت از دست او را ندارد با این اقدام، امیر تسونگ توهولو قانع شد و خشمش بتدریج فرو نشست و سرانجام اطرافیان خود را به خاطر مشکل آفرینی و افشاندن بذر اختلاف میان او و سید اجل، سرزنش کرد.

روز بعد امیر دو نماینده به حضور سید شمس الدین فرستاد، و میان آنها گفتگوهایی دوستانه صورت گرفت و به دنبال آن سید اجل به هر یک از آن دو منصبی واگذار کرد و اسباب رضایت امیر فراهم آمد و پس از آن هرگز به اندیشه مانع تراشی در برابر حکومت سید ننشست.

سید با برخورداری از مهارت سیاسی نه فقط آن وضعیت خطرناک را دگرگون کرد، بلکه توانست بنیان امور را محکم سازد. و در شرایطی که حکومت مرکزی متزلزل شده و هر صاحب منصبی برای خود تشکیل حکومت داده بود، سید اجل پیش از هر کاری به تبدیل و اصلاح سازمانها و تعیین مسؤول برای هر اداره دولتی پرداخت.

اجرای این سیاست منجر به محدود شدن قدرت دوایر نظامی و تقویت قدرت مدنی (غیرنظامی) شد. و به وحدت رویه در قوانین، سازمانها و سیاستهای حکومت انجامید و همه قدرتها را در دست او متمرکز کرد.

در کنار آن با تمام توان سعی کرد به جای تشکیلات نظامی سابق که عهده دار حکومت بر ده هزار یا هزار و یا صد خانواده بودند، نظام استانها و ایالتها را که به بخشهای «لو» (مرکز اداری)، «فو» (منطقه ویژه اداری)، «تشو» (ایالت) و «شیان » (استان) تقسیم می شد، برقرار سازد.

همچنین از ایجاد این نظام در مناطق خشک و عقب افتاده اقتصادی غفلت نورزید.

از آن هنگام به بعد; ایالت یون نان به یک منطقه اداری تبدیل شد. که بیشتر استانهای آن در مدت حکومت خاندان یوان، مینگ و چینگ همچنان پابرجا ماند. تا زمان تولد چین نو (سال 1949) ایالت یون نان دارای 108 استان بود که تاسیس 57 استان آن مربوط به دوران حکومت سید شمس الدین می شد.

دوراندیشی و شکیبایی

درایالت یون نان بیست ودو قوم زندگی می کنند، و از این نظر یکی از بزرگترین ایالتهای چین محسوب می شود.

پیروی از سیاست تبعیض قومی و حکومت قوم برتر از سوی حاکمان منطقه، درگذشته جنگهای بسیار سخت و خونباری را در این ایالت دامان زده بود. یک سال پس از تصدی حکومت از سوی سید شمس الدین یکی از حاکمان محلی شهر لوبان، واقع در جنوب شهر کونمینگ سر اطاعت از فرمان سید پیچید و سر به شورش برداشت. سید در راس نیروهای خود برای بررسی این مشکل راهی منطقه شد.

همین که به شهر لوبان رسید، سربازان و فرماندهان او به منطور ریشه کن کردن غائله از وی اجازه حمله خواستند. اما او، قاطعانه این درخواست را رد کرد و مستشارانی را برای انجام گفتگو، با طرف شورشی که در قلعه خود پناه گرفته بود; گسیل داشت.

در این اثنا گروهی از فرماندهان و سربازان بیتاب حملاتی را به قلعه آغاز کردند. سید بسیار خشمگین شد و دستور توقف حملات را صادر کرد و خطاب به آنان گفت: «من به دستور امپراتور و برای اداره یون نان به این منطقه آمده ام نه برای جنگ و خونریزی » و بیدرنگ دستور تنبیه فرماندهانی را که به این حملات دست زده بودند، صادر کرد. به محض انتشار این خبر تمام نیروهای شورشگر گردآمده در «لوبان » تسلیم شدند.

طولی نکشید که دیگر اقوام نیز سر به فرمان سید نهادند، تا آن جا که سال بعد 80 مرکز مشتمل بر 400 هزار خانوار در منطقه «ونشان » واقع در جنوب یون نان، زیر نگین حکومتی وی بودند.

نکته شایان ذکر; روحیه مخالفت با انتقامجویی شخصی است که در وجود سید شمس الدین به عنوان سیاستمداری برجسته و جامع نگر متبلور بود. برای نمونه; در روزهای اول حکومت، گروهی از کارمندان ادارات محلی برای تسلیم شکایت خود از سید مبنی بر این که او مردی زورگو و خودرای است; راهی پایتخت و دربار امپراتور قوبیلای شدند. اما امپراتور، دستور داد آن عده را به کند و زنجیر کشند و به سوی سید شمس الدین باز فرستاد، تا وی هرگونه که خود صلاح می داند، آنان را تنبیه کند.

اما برخلاف انتظار مردم، سید آن گروه دربند را آزاد کرده و با روی گشاده به حضور پذیرفت و خطاب به ایشان گفت: «شما به اهمیت مسؤولیت بزرگی که امپراتور برعهده من نهاده پی نبرده اید، من نیز به همین جهت، شما را اکنون مجازات نمی کنم، بلکه مناصبی را به شما وامی گذارم، تا در برابر خطایی که مرتکب شده اید، خدمات خالصانه خود را ارائه کنید.» اندوه وجود شکوه گذاران را دربرگرفت و با چشمان اشک آلود قسم یاد کردند، کار پسندیده سید را با تمام وجود جبران کنند.

به برکت روش شایسته، شکیبایی و در پی سیاست درست سید شمس الدین روابط میان اقوام گوناگون منطقه رو به بهبود و پیشرفت نهاد.

توانمندی و کارایی اقتصادی

سید شمس الدین در اداره امور اقتصادی و مالی نیز ید طولایی داشت. وی در زمان حمله امپراتور «شیان تسونگ منگ » به سال 1258 میلادی به کشور «شو» از ایالت سیچوان مسؤولیت یاری رساندن به خطوط مقدم جبهه را بردوش داشت، و از عهده این مهم به شایستگی برآمد.

سپس; در سال 1262 از سوی امپراتور قوبیلای مسؤول تعیین بودجه و ضرب سکه شد، وی با نظارت دقیق به ضرب سکه اقدام کرد و اجازه نداد تعداد مسکوکات در طول سه سال دوران مسؤولیت او از مرز 240 هزار تیل نقره تجاوز کند.

اما جانشین وی در مدت یک سال، رقمی بمراتب بیش از این را ضرب کرد تا جایی که تعداد آن در سال 1285 به مرز 2 میلیون و چهارصد هزار تیل نقره رسید، و در نتیجه این رشد 5/8 درصدی، ارزش سکه پایین آمد.

زمانی که والی ایالت شنسی - سیچوان بود، در همان سه سال اول دوره حکومت وی شمار ساکنان این منطقه رو به افزایش نهاد و تولید محصولات کشاورزی رشد کرد و اقتصاد شکوفا شد.

سید شمس الدین، استعداد و تواناییهای خود را در مدیریت اقتصاد منطقه یون نان نشان داد. وی اطلاعات بسیاری از این منطقه جمع آوری کرد و دستور داد تا بر پایه آن داده ها، نقشه های تفصیلی تهیه کنند که در آنها، کوهها، رودخانه ها، شهرها، محله ها و مراکز ارتباطات، پادگانهای نظامی، ارتفاعات و دشتها مشخص شده بود.

از آن زمان که عهده دار حکومت شد به مشورت با مردم در کارها تاکید کرد و به سبب آن توانست دولت را در اجرای طرحهای ملی یاری کند و سطح همکاری و همفکری مردم را با دولت رشد دهد.

وی در راستای شتاب برای به انجام رسانیدن طرحهای سودمند و پاکسازی ناهنجاریها، تصمیماتی نیز مبنی بر تخفیف بیگاری و مالیات، پناه دادن به آوارگان، یاری رساندن به بیوه زنان، اطعام فقرا و توسعه شهرها اتخاذ کرد به گونه ای که نیازمندان به غذا و پوشاک می رسیدند و آوارگان برای خود پناهی می یافتند.

بهرحال; آبادانی زمین، اجرای طرحهای آبیاری و راهسازی از برجسته ترین کارهای وی بود.

در آغاز حکومت خاندان یوان، اهالی منطقه یون نان با راههای به دست آوردن غلات و کشت درختان توت برای پرورش کرم ابریشم آشنایی نداشتند.

سید شمس الدین به محض ورود به منطقه، فن شخم زنی پیشرفته و تجربه کاشت درختان توت، و پرورش کرم ابریشم و بویژه آباد کردن اراضی را به یون نان آورد.

آن گونه که آمار برآمده از اسناد تاریخی خاندان یوان مربوط به دوازده منطقه از زمینهای زیر قلمرو آنها نشان می دهد; 28149 خانواده آبادسازی 394828 مو زمین را به پایان رسانیده اند. اما در دوران حکومت سید شمس الدین تنها 16277 خانواده (57%)، 198632مو زمین (50%) را آباد کردند و مساحت زمینهای آباد شده در کونمینگ به مرز 80000 مو رسید.

اما این مناطق در زمان بارندگی پیوسته در معرض طغیان رودخانه و در سالهای بی بارشی در خطر قحطی قرار داشتند; و علت اصلی آن بسته شدن ورودی دریاچه دیانچی و خروجی هایکو بود. سید شمس الدین برای رفع این مشکل 2000 نفر را بسیج کرد. آنها در مدت 3 سال خروجی هایکو را لایروبی و گل و لای و شن های حاصله از ریزابه های دریاچه را تخلیه کردند، و به ساخت دریچه ها و محکم سازی سدها پرداختند. سپس در همین جهت به ساخت سازمان آبیاری اقدام کردند، که منجر به تصویب قانون بهره برداری آب و در نتیجه تعدیل سطح آبها شد. این ابتکار نه تنها آبیاری 80000 مو زمین را کفایت می کرد; بلکه مساحتی نزدیک به ده هزار هکتار از اراضی آبی را پوشش می داد.

افزون بر این; وی به اقدامی نو در مهار کردن آبهای دیگر رودخانه ها، و حفر کانالها و کاریزها دست زد. و با بهره گیری از شرایط محلی و بومی، تاسیاست ضرور آنها را نیز بنا کرد، مانند ایجاد بندهای کوچکی در مسیر رودخانه ها برای بالا آوردن سطح آب آنها، ایجاد انشعابهایی برای پایین کشیدن سطح آب رودخانه ها، و حفر آب انبارهایی که آب جویها را به سوی کانالها و کاریزها هدایت می کرد. همچنین ایجاد آبراهه هایی در کف رودخانه، که سیل یا آب را در سطح پایین نگه می دارند، به طوری که طغیان رودخانه در سطح آب آن تاثیری نمی گذارد.

نتیجه اجرای طرحهای آبرسانی، تحول بسیار بزرگی بود که در برداشت محصولات کشاورزی آن منطقه ایجاد شد. در مقابل، کشاورزان از نژادهای گوناگون به ابراز حقشناسی نسبت به سید پرداختند چنان که داستان خدمات ارزنده وی زبانزد خاص و عام اهالی منطقه است.

تا این جا موفقیتهای سید در راهسازی و ایجاد پلها در ایالت سیچوان بیان شد.

زمانی که وی متوجه می شود راههای ارتباطی و پست زمینی و دریایی منطقه چندان عقب مانده است که رسیدن نامه یا فرمان امپراتور از پایتخت چندین ماه و گاه یک سال به درازا می کشد، با جدیت تمام به احداث جاده ها و چاپارخانه ها اقدام می کند، بدین منظور جاده وومنگ (چاوتونگ جدید) را احداث می کند، که عامل بزرگی در دگرگونی شرایط ارتباطات میان ایالتهای یون نان، سیچوان، و قویچو به شمار می آید.

نخستین مدرسه

سید شمس الدین به ایجاد زمینه های رشد فرهنگی در مناطق مرزی عنایت خاص داشت و به همین منظور اولین مدرسه را که نخستین برگ تاریخ فرهنگ تعلیم و تربیت آن منطقه را رقم می زد، در قسمتی از زمینهای زیر قلمرو عبادتگاههای آئین کنفوسیوس تاسیس کرد، تا در کنار رسیدن به این هدف، با گرفتن اجاره بهای این زمینها، هزینه های آموزشی مدرسه را نیز فراهم آورد.

وی فرزندان اقوام مختلف را برای رفتن به مدرسه بسیج کرد، و برای تعلیم دانش آموزان دانشمندانی فرزانه را فرا خواند، و با این حرکت; سیمای فرهنگی منطقه را جلایی تازه بخشید.

آن زمان که سید رخ در پرده خاک کشید، سومین فرزندش «حسین » روش پسندیده پدر را در ساخت چنین مدارسی در دیگر شهرهای بزرگ منطقه دنبال کرد. و با این کار نسبت نیکوی شکوفایی فرهنگی آن خطه ادامه یافت.

غرس نهال دین

درگذشته از مسلمانان جز اندکی که آنان نیز به قصد تفریح به منطقه می آمدند، کسی دیگری در آن ناحیه نمی زیست، اما پس از به حکومت رسیدن سید شمس الدین، گروههای بسیاری از مسلمانان به قصد اقامت همیشگی در آن ایالت، ترک دیار خود کردند.

هر جای منطقه که آبادان شد، مسلمانان نیز در آن جا حضور یافتند، و اداره نیمی از شغلهای دولتی در سطوح مختلف ایالتی را عهده دار شدند. همچنان که، بازرگانان مسلمان نیز از طریق راههای ارتباطی به تجارت میان شهرهای مهم منطقه پرداختند. اکثر افراد خانواده «سید» پس از درگذشت وی، در منطقه ماندند و لذا امروزه ما از نامهای خانوادگی سه، شا، نا، خد، ثا، سو، شان، هو; که هنوز در میان اهالی منطقه یون نان وجود دارد، پی می بریم که آنها نوادگان اویند.

از دوره حیات سید تاکنون همچنان عادتها، سنتها، و آیینهای اسلامی در میان مسلمانان یون نان جاری بوده و محفوظ مانده است.

در همان ایام، مساجد بسیاری به منظور ترویج معارف اسلامی ساخته شد، و بنابر روایتی شخص سید شمس الدین دوازده مسجد در کونمینگ تاسیس کرد. از آن میان مساجد نانچنگ و یونگ نینگ هنوز باقی است و مسلمانان به مناسبتهای مختلف، بویژه در اعیاد قربان و فطر همه ساله، در آنها به ادای فرایض دینی می پردازند.

زبان رایج میان مسلمانان منطقه «هان » است; اما در گفتگوهای روزمره و مباحثه های مذهبی با زبانی آمیخته از فارسی و عربی تکلم می کنند.

باری، سکونت شمار بسیاری از مسلمانان در یون نان و انتشار دین اسلام، همچنین قوت گرفتن روابط دوستانه میان چین و کشورهای عربی، مدیون تلاشهای سید اجل شمس الدین است.

پس با هم هفتصدمین سالروز فقدانش را گرامی می داریم.