بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی، دو سال پیاپی است که از سوی ستاد برگزاری مراسم تجلیل از خادمان قرآن کریم، مورد تقدیر قرار می گیرد. این تقدیر از یک سو به دلیل فعالیتهای پژوهشی بنیاد در حوزه های قرآنی است و از دیگر سو، به سبب ارائه کارهای هنری برجسته در زمینه قرآن. در کنار این دو عرصه، چند حرکت نیز در زمینه حفظ قرآن انجام گرفته است: چاپ کتابی با عنوان «روش حفظ قرآن کریم » در تیراژی گسترده، و دیگر شرکت یکی از همکاران بنیاد در دوازدهمین دوره مسابقات جهانی حفظ و قراءت قرآن کریم و احراز رتبه سوم در حفظ کل قرآن.
علاء بصری، همکار بنیاد در واحد نشر، در زمینه کارهای هنری قرآن نیز کوشش فراوانی داشته و این هنر وی از جمله در اصلاح دقیق و هنرمندانه نسخه ای از قرآن به خط امین رشدی نمود یافته است، به مناسبت موفقیت وی در مسابقات، مشکوة با او گفتگویی ترتیب داده است که می خوانید.
: لطفا پیش از هر چیز خود را معرفی کنید و بفرمایید چه کسانی شما را در حفظ قرآن تشویق کرده اند؟
نام من علاء بصری است و هم اکنون در بنیاد پژوهشهای اسلامی - واحد نشر به خطاطی و صفحه آرایی کتابهای بنیاد اشتغال دارم. هنوز به خاطر دارم هنگامی که سالیان عمرم از هفت تجاوز نمی کرد و سال اول دبستان را پشت سر می نهادم از مناره مسجد صدای دلنواز مرحوم شیخ عبدالباسط عبدالصمد را می شنیدم که سوره مبارکه تکویر را تلاوت می کرد، صدای دلنشین شیخ همه وجودم را تسخیر می کرد و مسحور می شدم لذا پس از بازگشت از مدرسه در خانه می نشستم و مشغول تلاوت قرآن می شدم و مادرم همین که صدای مرا می شنید به تشویق من می پرداخت و تصمیم مرا در پیمودن این راه راسختر می کرد. پس از فرا گرفتن قراءت قرآن، قواعد تجوید را آموختم و همیشه در جلسات تجوید قرآن حضور می یافتم تا این که تصادفا با برادر مؤمنی آشنا شدم که شش جزء قرآن را حفظ بود، او نیز مرا به حفظ قرآن تشویق کرد. در آغاز، این کار بر من دشوار بود ولی با توکل بر خدا و یاری گرفتن ازاو حفظ جزء سی ام (عم جزء) را آغاز کردم و پس از پایان یافتن حفظ جزء سی ام، حفظ قرآن را از ابتدا یعنی از سوره بقره شروع کردم. روزانه یک «رکوع » یعنی نزدیک به یک صفحه کامل را حفظ می کردم. رکوع، همان بخش از سوره است که دارای «وحدت موضوعی » است که کمتر یا بیشتر از یک صفحه را به خود اختصاص می دهد. حفظ قرآن را به همین ترتیب ادامه می دادم و با وجود مشغله روزانه یک روز هم حفظ آن را رها نکردم و بدین سان توانستم در طول دو سال تمام قرآن را حفظ کنم. الحمدلله.
: چرا کار خود را با حفظ جزء سی ام که آخر قرآن است آغازیدید و نه ابتدای قرآن؟
در حقیقت، حفظ جزء سی ام، راه را برای حافظ هموار می کند و موجب می شود حافظ تواناییهای خود را در حفظ ارزیابی کند، علاوه بر آن که حفظ این جزء، حافظ را تشویق می کند، زیرا37 سوره از سوره های قصار در آن وجود دارد که حافظ می تواند در مجالس یا در نمازهای یومیه آنها را تلاوت کند.
: ممکن است مختصری از چگونگی حفظ و عوامل مؤثر در آن را بیان کنید؟
حفظ قرآن از مسائلی است که طراوت و حلاوت و سهولت را با صعوبت و فداکاری و صبر و پایداری درهم آمیخته است. مساله اصلی، حفظ آیات نیست، چرا که خداوند، چنان که در سوره قمر می فرماید، حفظ قرآن را آسان کرده است: «ولقد یسرنا القرآن للذکر فهل من مدکر»، بلکه مساله مهم، ادامه و پیگیری آن است. تجربه حافظان قرآن این مطلب را آشکار می سازد. این مساله با در نظر گرفتن اختلاف حافظان در قابلیتها و عزم و وقت مناسب برای هر یک از آنها، پیچیدگی بسیار می یابد.
برنامه ریزی مناسب و سرپرستی مستقیم و غیرمستقیم از سوی شخص مجربی در این زمینه به حفظ قرآن سمت و سو می بخشد و در این راه همدم او خواهد بود و چه نیکوست که این سرپرست خود نیز، حافظ باشد. شرایط و مقتضیات اجتماعی پیرامون انسان هم می تواند تشویق کننده و یاری دهنده باشد و هم سستی آور و فلج کننده; که البته در این هنگام شخص باید خود را با شرایط مناسب هماهنگ سازد.
: آیا آمادگی در حافظان ناهمسان است ؟ شیوه حفظ را کدام باید دانست؟
چگونگی حفظ، متناسب با آمادگی حفظ و قدرت حافظه و پرپهنگی خیال و صفای روح و عزم و پافشاری و یافتن فرصت مناسب و طبیعت کاری که آدمی بدان همت می گمارد در افراد مختلف، فرق دارد و در یک سخن هر آنچه بر شخصیت و وجود آدمی اثر می نهد بر شیوه و عملکرد او نیز، نشان می گذارد، زیرا انسان بنا به طبیعت خود، وجودی است غیرمستقل و آن را باید بخشی دانست از این هستی شگفت انگیز. از همین رو مایلم توجه خوانندگان را به این ضرورت جلب کنم که هر حافظ باید برای خود، شیوه ای جدا برگزیند و تقلید از دیگران را رها کند. این سخن بدان معنا نیست که نباید از تجربه دیگران بهره برد بلکه مفهوم آن میزان موفقیت شخص است در اراده ایده و طرح درست و برنامه مناسب و سپس پیاده کردن آنها در عرصه واقع نگری.
در پی آن، این تجربه ارزیابی می شود و حافظ به شیوه خاص خود دست می یابد که باید آن را مکتب نوینی دانست در حفظ قرآن و فلسفه ای که به خود تکیه دارد.
اما نقش دیگران جز این نیست که او را یاری رسانند تا قابلیتها و تواناییهای خود را بازشناسد و در راه حفظ به کارشان گیرد، زیرا هر جان، گنجی است پنهان و بسیاری اوقات شخص از شناخت خویش غافل می ماند. حافظ باید در نهان و آشکار تقوای الهی پیشه کند و از گناهان دوری ورزد. در این رهگذر بسیار می شود که به شعری استشهاد می کنم که رمز موفقیت انسان در زندگی پرتلاش او، در آن نهفته است:
شکوت الی وکیع سوء حفظی فارشدنی الی ترک المعاصی و حجته بان العلم لطف و لطف الله لایؤتاه عاصی (1)
حافظ نباید به هنگام درهم شدن امور هیچ امری را هر چه هم عزیز باشد بر حفظ قرآن مقدم دارد. شایسته است حافظ همه روزه با قرآن قراری داشته باشد و این قرار را محترم بدارد و در آن خلف وعده نکند.
حفظ شماره آیات نیز فایده ای سترگ دارد، و اگر حافظی نمی تواند چنین کند دست کم شماره آغاز و پایان هر صفحه ای را که تلاوت می کند به خاطر بسپارد.
: بهترین وقت حفظ قرآن چه هنگامی است؟
بهترین وقت حفظ قرآن، زمانی است که نفس شخص به دور از کدورتها و غمهای دنیوی رو به قرآن آورد. آدمی می تواند با تجربه به گزینش وقت مناسبتر برسد ضرورت ندارد که در همه سال، این وقت یکسان باشد بلکه می تواند در زمستان و تابستان، یا در سفر و حضر یا در ایام تعطیل و تحصیل با یکدیگر تفاوت داشته باشد. به نظر من بهترین ساعت حفظ قرآن، پگاهان است که در آن ذهن پس از استراحت، آمادگی کامل دارد، و این، چنان است که در سوره اسراء آمده است: «... ان قرآن الفجر کان مشهودا».
حافظ باید برای بازخوانی محفوظات خود برنامه ای روزانه ترتیب دهد تا آیات بیش از پیش در ذهن او جاگیر شود در غیر این صورت، نتیجه ای واژگون به دست خواهد آمد، چنان که در حدیث شریف می خوانیم: «به قرآن بپردازید که آن گریزان است و پرشتاب تر از شتری که از عقال خویش می گریزد از سینه مردان می رهد...».
: آیا برای کسی که می خواهد به کاروان حافظان قرآن بپیوندد سفارشی دارید؟
در حدیث شریف آمده است: «کسی که در درون خود چیزی از قرآن ندارد همچون خانه ای است ویران »، و در حدیث دیگری می خوانیم: «آن حافظ قرآن که بدان عمل کند همواره با فرشتگان بزرگوار و نیکو همراه است ».
در پایان از برادران مؤمن می خواهم خود را از زلال قرآن سیراب گردانند و با تلاوت آن خو بگیرند. باشد که قرآن را شیوه ای عملی بینگاریم که در عملکردمان عینیت می یابد تا بدین وسیله به خشنودی الهی دست یازیم: «و سارعوا الی مغفرة من ربکم وجنة عرضها السموات والارض اعدت للمتقین ».
والسلام علیکم و رحمة الله و برکاته.
پی نوشتها:
1 - از حافظه ضعیف خود نزد وکیع شکوه بردم / او مرا به ترک گناهان رهنمون شد.
دلیل او این بود که علم، نوعی کرامت است/ و کرامت پروردگار به انسان گناهکار نرسد.
