ضرورت ها و روش های عرضه نرم افزار روی اینترنت

اشاره:

با ظهور اینترنت و گسترش لحظه به لحظه آن، تولید کنندگان نرم افزار ناچار ازتبیین مواضع خود در قبال آن شدند. اکنون تردیدی وجود ندارد که آینده فن آوری رایانه در انحصار اینترنت خواهد بود وتولید کنندگانی که مایل به ادامه نقش خودباشند باید راهی برای تطبیق تولیدات خودبا این بستر نوپا ولی پر رونق بیابند.

مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی نیز به عنوان مرکزی شناخته شده در عرصه نرم افزارهای تخصصی اسلامی، کار خود را در این زمینه شروع کرده و به موفقیتهای ارزنده ای دست یافته است.

آنچه در پی می آید متن سخنرانی آقای سید محمد مجد در پنجمین نمایشگاه سراسری نرم افزارهای اسلامی است که به منظور معرفی فعالیتهای انجام شده در انتقال نرم افزارهای نور به وب - همراه با ذکرتاریخچه ای از روند تولید این نرم افزارها - ایراد گردیده است.

روشهای سنتی تحقیق

روشهای تحقیق به شکل سنتی،روشهایی بود که در طی قرنها ایجاد و به تدریج تکمیل شد. در این روشها چون افراداز هم دور بودند و محققان با یکدیگرارتباط زیادی نداشتند، روند اصلاحات وتکمیل تحقیقات بسیار کند و آرام صورت می گرفت. ایندکس کلمات که بهترین روش دسترسی به محتوا می باشد، عمری بیشتر ازصد سال ندارد. این روش در طی سالهااصلاح و بهینه سازی شده است. برای بهره بردن از این روشها و فراهم کردن فهرستهاوقت زیادی باید صرف کرد و تازه معلوم نیست حاصل کار از دقت بالایی برخوردارباشد.

تحقیق با روشهای سنتی برای آنان که نیاز به پژوهش در منابع فراوانی دارند،مستلزم هزینه زیاد و صرف وقت و تلاش بسیار است.

فرض کنید محققی بخواهد دنبال مطلبی در بحار الانوار بگردد; چنانچه فرصت اندکی داشته باشد، باید چندین نفر را برای این کار بگمارد تا از آنچه می خواهد به درستی و با اطمینان مطلع شود. بنا بر این هزینه روشهای قدیمی بسیار زیاد است. به طور خلاصه می توان گفت که تحقیق به روش سنتی، امروزه در میان جوامع پیشرفته جایگاهی ندارد.

ورود رایانه ها به عرصه تحقیقات

از اوایل دهه 80 میلادی که رایانه واردعرصه عمومی زندگی شد، روشهای تحقیق و پژوهش دستخوش تغییرات اساسی شد.اگر چه قبل از این رایانه ها حضور داشتند،اما عمومی و فراگیر نشده بودند و عملا درمتن زندگی افراد و عرصه های کار و درزمینه های تحقیقاتی کمتر از آنها استفاده می شد.

با ورود رایانه، تحول اساسی در امرپژوهش رخ داد; هم بدین لحاظ که دقت درپژوهش را افزایش داد و هم این که زمان دستیابی به اطلاعات را بسیار کاهش داد.

خصوصیت جالب دیگر، جهش بلندی بود که در این روشها پیش آمد، چون مثلاروشهای دستی تحقیق در طول 10 تا 12قرن به این مرحله رسید اما روشهای مدرن در طول 10 تا 15 سال مانند سایر جنبه های فن آوری به سرعت رشد کرد. بنا بر این سرعت تحول در این مدت کمتر از دو دهه،قابل مقایسه با سرعت تحولات در روشهای دستی نیست. سرعت دگرگونی ازخصوصیات حضور رایانه ها در این عصر وبه طور مشخص در تحقیقات و پژوهش است.

در حدود سال 68 خورشیدی رایانه هاو نرم افزارها وارد عرصه تحقیقات اسلامی شدند. این کار، کار نوی بود و تجربه زیادی روی آن وجود نداشت و در آن از روشهای علمی کمتر استفاده می شد. بالطبع در برخی از کارها اشتباهاتی رخ داد و بعضی متخصصان در بهره گیری از فنون بازیابی اطلاعات اشتباهاتی مرتکب شدند; در نتیجه برخی از محققان، به پژوهشهای دینی باکمک رایانه روی خوش نشان ندادند. اما به تدریج تجارب بیشتر و اشتباهات کمتر شد.این سیر تجربی، از خصوصیات این دوره است.

یکی از ویژگیهای دوره ای که ما در آن به سر می بریم، این است که مرحله وروداطلاعات به رایانه را تا حدود زیادی سپری کرده ایم; به این معنا که حجم زیادی ازاطلاعات و Data به همراه نتایج تحقیقات در دوره قبل از ظهور رایانه فراهم آمده وحال با پیدایش رایانه این اطلاعات در مرحله اول باید وارد رایانه شود. بخشی از این کاردر حیطه معارف اسلامی، اینک صورت گرفته و کارهای دیگری نیز در حال انجام است. البته با اینکه بخش قابل ملاحظه ای ازکار انتقال اطلاعات صورت پذیرفته، اماهنوز بسیاری از آن بر جای مانده است.

به هر حال مرحله اولیه بهره گیری ازرایانه که در آن، بیشتر انرژی افراد صرف رایانه ای کردن اطلاعات می شد، تقریباسپری شده است و از این پس می توان بیشتربه دنبال کیفیت بود. اکنون می توانیم ادعاکنیم که بهبود دائمی برنامه ها و پردازش بهترداده های موجود در دستور کار قرار گرفته ورقابت اصلی میان تولید کنندگان، بیشتر برسر چگونگی ارائه اطلاعات است. اگربخواهیم در مورد داده ثابتی مانند قرآن درمؤسسه نور مثال بزنیم، این کار از یک قرآن تحت Dos شروع شد، بعد تحت ویندوز قرار گرفت و سپس از فنون پیشرفته تر در مورد آن استفاده شد و مرحله بعدی گذاشتن اطلاعات مربوط بر روی اینترنت خواهد بود و چه بسا در آینده کارهای دیگری نیز روی آن صورت گیرد.این نمونه دیتای ثابت است که یک بار تهیه گردیده و در مراحل مختلف به کار گرفته شده است.

در طول دوران حدودا یازده ساله، باتهیه برنامه های پیشرفته تر و بهتر، قابلیتهای نرم افزار قرآن بالا رفته است. به این ترتیب می توان گفت که اطلاعات احتمالا ثابت وبدون تغییر باقی خواهد ماند. آنچه در آینده مد نظر قرار می گیرد، بهبود دائمی برنامه هاو شیوه برنامه سازی برای بازیافت اطلاعات است.

هم اینک ما در مرحله محدودیت محیطهای ذخیره سازی به سر می بریم.دیسکت و سی دی محدودیتهای خاصی رابر ما تحمیل می کند; در واقع سخت افزارهاوضع را برای ما تعیین می کنند و با همین وضع، کارها انجام می گیرد.

آخرین مرحله از تاریخچه به کارگیری رایانه در تحقیقات که می توان به آن اشاره کرد این است که برنامه های نور در سه نسل قابل دسته بندی هستند. البته ممکن است تقسیم بندیهای دیگری نیز به نظر برسد.

نسل اول و دوم تحت داس است و نسل سوم تحت ویندوز. نسل اول شامل برنامه های قرآن، بحار، وسائل، کتب اربعه،مستدرک و نهج البلاغه در واقع نرم افزارهایی بودند که مشخصا نخستین باربا ++ C نوشته شدند. در یک نسل قبل ازآن، برنامه ها با فاکس پرو نوشته می شد.برنامه هایی که به صورت رسمی و تحت عنوان نرم افزارهای نور عرضه و تولید شد،پنج برنامه ای بود که به صورت ++ C ارائه شد.

نسل بعدی برنامه ها تحت Dos بود و باتوربو ویژن نوشته شد که شامل قرآن باتفسیر المیزان، معجم های لفظی مثل نورالعتره و معجم های موضوعی مثل نورالحکمة، نور الفقاهة، رجال شیخ صدوق،رجال هشت گانه و دو معجم رجالی بود.اینها تقریبا مجموع برنامه هایی بودند که دراین نسل ارائه شد و تقریبا یک تا دو سال در این زمینه وقت صرف شد.

نسل سوم، دو دسته نرم افزار را در خودجای داده است: دسته اول شامل نورالانوار(1)، نورالسیرة، تراجم وکتاب شناسی، نورالفقاهة و عرفان است ودسته دوم را نور الانوار(2)، کتابخانه انگلیسی، کتابخانه فقه نور العتره (2) ونورالفقاهه(2) تشکیل می دهند. بنا بر این می توان گفت Data و اطلاعاتی که اولین باروارد رایانه شد، در این سه نسل ثابت بود وتغییر نکرد. البته به خاطر تجربه کم،اشکالاتی وجود داشت و ممکن است بگوییم در ورود اطلاعات هم نواقصی بودو که به مرور و با صرف هزینه آنها رابرطرف کردیم.

اما نمی توان انکار کرد که عامل اصلی پیشرفت، قالب نرم افزار و برنامه ای بود که برای پردازش Data و اطلاعات ثابت نوشته شد.

کیفیت عرضه نرم افزار بر روی اینترنت

موضوع بعدی، عرضه نرم افزار بر روی اینترنت است. تعریف ساده و نسبتا گویایی که از اینترنت می توان کرد این است که اینترنت مجموعه ای از شبکه های به هم پیوسته است که با یک پروتکل خاص به همدیگر ارتباط دارند. اینترنت شبکه ای نیست که مانند یک شبکه داخلی، سرور وکلاینت داشته باشد بلکه مجموعه ای ازشبکه هاست که افراد متعددی به آن وصل می شوند. به هر حال در هر مجموعه ای،افراد شبکه ای راه اندازی نمودند و آن را به اینترنت وصل کردند. به این وسیله،اطلاعات به اشتراک گذاشته شد و کاربران از اطلاعات یکدیگر بهره بردند. این خدمات به مرور زیاد و زیادتر شد. برخی ازاین خدمات عبارت است از: پست الکترونیکی، نشر اخبار، اطلاع رسانی،تحقیق و پژوهش، کنفرانس از راه دور وتجارت الکترونیکی. در باره هر کدام از این خدمات می توان بسیار سخن گفت. مثلا چه بسا تجارت الکترونیکی که بحث روز است در طی سالهای آینده محور اصلی تجارت بشود. این مطلب بحث مفصلی را در ابعادفنی و تخصصی و تجاری و بازرگانی می طلبد. اخبار یا اطلاع رسانی به گونه ای شده است که همگی به این سمت می روندو اخیرا شبکه های تلویزیونی برنامه های خودرا از طریق اینترنت عرضه می کنند. رادیونیز چنین است. بنا بر این اگر بخواهیم باواقعیات برخورد کنیم، باید تدبیری بیندیشیم که در عرصه اطلاع رسانی وابزارهای نو بتوانیم به همان سبک و سیاق نسلهای گذشته که کم و بیش در آن موفق بودیم، نقش خود را ایفا کنیم. پیداست که کاربرد اینترنت خیلی وسیع و غیر قابل انکاراست.

ممکن است گفته شود اینترنت زیادگسترده نیست و همه به آن متصل نیستندیعنی هر چند از لحاظ کیفی پیشرفت کرده واطلاعات فراوانی در آن یافت می شود، امااز لحاظ کمی هنوز در آن حد نیست. بایدتوجه داشت که این وضع نیز قطعا باگسترش این شبکه در جهان و ایران برطرف و مشکلات موجود مرتفع می شود.اگر به طور متعارف پیش برویم، ظرف چندسال آینده، تمام موانع مثل هزینه بالا وسرعت کم برطرف شود.

اینترنت، هم اکنون جایگاه ویژه ای درقم دارد. البته همه می دانند که از لحاظ اتصال به اینترنت در کشور، اعم از مسئله ارتباطات و سهولت ارتباط و هزینه ها دررده دوم یا سوم هستیم.

بنا بر این در اتصال به شبکه جهانی مشکلی نداریم. اگر بخواهیم برنامه هایمان راروی اینترنت قرار دهیم، طبیعتا برخی خصوصیات باید مورد توجه قرار گیرد. البته افراد به دنبال ورود به این عرصه با این خصوصیات مانوس می شوند و اصولانمی توانند با این مسائل سر و کار نداشته باشند. اما نکته مهم اینجاست که این خصوصیات، در برنامه نویسی تاثیر اساسی می گذارد.

اولا در شبکه، برنامه نویسی از نوع کلاینت وجود دارد و اساسا حسن اینترنت همین است; اینترنت منابع را به اشتراک می گذارد. برای این کار لازم است برنامه ویژه ای در قسمت Server به صورت مشترک قرار گیرد تا استفاده کننده های مختلف - یعنی به اصطلاح «کلاینت ها» - ازنقاط مختلف به آن وصل می شوند و Server به آنها خدمات می دهد.برنامه نویسی کلاینت، استاندارد است وتکنیک مهمی است که در شبکه جهانی به کار می رود و از خصوصیات ویژه آن است.

خصوصیت دیگر این است که سرعت اینترنت از وضع کنونی، زیادتر نخواهد شدیا حد اقل شتاب بالا رفتن سرعت، کندخواهد بود. به همین دلیل باید در موردانتقال اطلاعات و بهینه سازی آن و فشرده کردن Data نهایت کوشش را بکنیم. درنسل اول، ذخیره سازی روی دیسکت عرضه می شد.

در مورد Data در نسل اول و دوم این بحث مطرح بود که وقتی می خواستیم این برنامه ها را به کاربر بدهیم، این کار نیاز به محیطی برای ذخیره کردن داشت که دیسکت این کار را انجام می داد. در همان مقطع، برنامه باید به گونه ای فشرده می شد تاروی دیسکت جا بگیرد. حتی پس از اینکه روی دستگاه نصب می شد، امکانات دستگاه خیلی محدود بود و ظرفیت حجم هارد خیلی کم بود. سرعت دستگاه کم بودو خود سیستم عامل Dos محدودیتهایی داشت که حتی اگر حافظه زیاد هم در اختیارمی داشتیم، نمی توانست حافظه را به کاربگیرد و برای برنامه ها استفاده کند.

چندین عامل دیگر هم وجود داشت، که ناچار بودیم در این دوره تا آنجا که ممکن است - حتی به صورت «ران تایم » -برنامه ها را فشرده کنیم; به این معنا که Data مربوط به بحارالانور روی دیسک فشرده ضبط می شد و روی دستگاه کاربرمی بایست به صورت فشرده شده اجرا شود;این اطلاعات در زمان اجرا فشرده می شد وسپس به نمایش در می آمد. حالا آن دوره تمام شده ولی شاید مجبور باشیم این جورکارها را در شبکه اینترنت انجام بدهیم.

با توجه به اینکه سرعت انتقال اطلاعات در شبکه جهانی خیلی کم است و از آنجا که کلاینت می تواند به طور هم زمان با صدهاکلاینت دیگر به Server وصل شود، دوویژگی منفی و مثبت خواهیم داشت که هربرنامه نویس حتما باید به آنها توجه داشته باشد. نکته دیگر زبان است. وقتی با اینترنت حرف می زنیم، وضعیت جدیدی ایجادمی شود. بخصوص این مسئله اهمیت داردکه هر کس با زبانی که خود و دستگاهش دارد بتواند از برنامه های اینترنت استفاده کند. اولا سیستم های عامل به زبانهای مختلفی است، مثل ویندوز که به انگلیسی وعربی و فارسی و روسی و غیره وجود دارد.برنامه های مختلف باید بتوانند با زبانهای مختلف کار کنند. ثانیا کاربری هم که به اینترنت وصل می شود، باید بتواند متناسب بازبان خود از برنامه استفاده کند. پس هم زبان سیستم های عامل و هم زبان کاربر باید لحاظشود.

ویژگی دیگری که طبیعتا ناچار هستیم دنباله رو آن باشیم، سازگاری برنامه ها باویندوز 2000 است که احتمالا نسل آینده ویندوزها را تعیین می کند. ویندوزتعیین می کند که برنامه را چگونه باید برای کلاینت ها بنویسیم.

چه نیازی به عرضه نرم افزار روی اینترنت هست؟

این تاریخچه ای بود از عرضه نرم افزارهای اسلامی همراه با اشاره ای به خصوصیات اینترنت; حال وقت آن است که ببینیم عرضه نرم افزارها روی اینترنت چگونه است؟ این کار چقدر پیش رفته و اهدافش چه بوده و چشم انداز آینده اش چیست؟ البته ما هنوز وارد بحثهای خیلی فنی نشده ایم بلکه فقط می خواهیم یک سؤال رامطرح کنیم و آن این است که چه نیازی به عرضه معجم های لفظی روی اینترنت هست؟ الان خیلی از منابع را روی سی دی برده ایم و از این به بعد سی دی هایی با حجم بالا به بازار خواهد آمد مانند .VD فرض کنید همه منابع را روی VD ریختیم و هرکس خواست توانست بدون هیچ محدودیتی از آن استفاده کند; چه عاملی باعث می شود دنبال این برویم که کارمان راوارد اینترنت کنیم؟

به نظر می رسد مهم ترین عامل، تسهیل در استفاده از برنامه های مورد نظر است.الان استفاده از برنامه مستلزم این است که استفاده کننده اولا از وجود نرم افزار موردنظر مطلع شده باشد; ثانیا دنبال خرید و تهیه آن در فروشگاههای نرم افزاری بگردد. درهر حال کاربر برای هر برنامه ای، بایدسی دی مخصوص به خود را در درایوبگذارد.

اما ببینیم اینترنت که قرار است از این به بعد ابزار دست استفاده کننده های رایانه باشدچگونه است; چون به هر حال کسی که وارددنیای رایانه می شود احتمالا می خواهد50% وقتش را در آن صرف کند و یکی ازاجزای لا ینفک سیستم عامل بشود.اینترنت، می تواند حجم عظیمی از Data راصادر کند و به دست کاربر برساند و او را ازوجود نرم افزارها مطلع سازد و دیگر نیازی به قرار دادن و تعویض سی دی در درایونباشد. این وضع تحول خیلی بزرگی است،زیرا به این وسیله استفاده از برنامه ها بسیارراحت خواهد بود. می توان ادعا کردمهم ترین هدف انتقال برنامه ها و نرم افزارهاء;ءو معجم ها، دستیابی آسان به آنهاست، به طوری که هر کس از هر کجای دنیا با داشتن یک خط تلفن، تمام برنامه ها را در اختیارداشته باشد.

خصوصیت دیگر این است که سی دی به گونه ای است که هر گونه اصلاحی بعداروی آن انجام می شود، اعم از یا رفع اشکال از برنامه یا ; Data یعنی همواره باید به کاربر بگوییم منتظر نسخه بعدی باش! گذشته از این، درتکثیر سی دی معمولا تعداد نسبتا زیادی راتکثیر می کنند و نمی توان به تعداد محدود ودلخواه تکثیر کرد، ولی در اینترنت این محدودیتها نیست و سرعت اصلاحات برنامه ها و Data نه تنها بالاست، بلکه به صورت OnLine است و با سیستمی که تعریف می کنیم، اصطلاحات بلافاصله انجام می شود.

ویژگی دیگر این است که توسعه کمی لحظه ای صورت می گیرد; یعنی هر لحظه می توانیم اطلاعات را اضافه کنیم و تا آنجاکه اطلاعات رایانه ای شده داریم، اصلاحات و تغییرات و اضافات را به طور پیوسته ودائم به مجموعه نرم افزارهای خودمان درشبکه بیفزاییم.

به منظور انتقال منابع شیعی به مراکزدین پژوهی کشورهای اسلامی به راحتی می توان از طریق انتقال نرم افزارها به شبکه اینترنت عمل کرد و این منابع را در اختیارمحققان قرار داد.

آنچه برشمردیم ضرورتهایی است که ما را وادار می کند به سراغ اینترنت برویم.گذاشتن نرم افزارها روی شبکه حالت تفنن و تعارف ندارد و کاری کاملا جدی است وبه عنوان وظیفه مطرح است. اگر بخواهیم اینترنت را به حال خود بگذاریم، ابزاری برای جریان یک طرفه اطلاعات فراهم کرده ایم. اگر چه الان عملا همین طور است و جهان سومی ها کاملا مصرف کننده هستندو بقیه تولید کننده اطلاعات. شما وقتی به صورت فیزیکی هم نگاهی لا به لای خطوط این شبکه بکنید، می بینید که دستگاه انباشت و کنترل اطلاعات، از آن طرف مرزهاست و این ضعف بزرگی برای ماست و باید برای آن فکری کرد. باید دید چگونه می توان مشکل را برطرف کرد. باید کاری کرد که حد اقل در دراز مدت بتوانیم تولیدکننده اطلاعات باشیم و تبادل فرهنگ به صورت دوطرفه انجام شود و جریان دوسویه اطلاعات برقرار باشد. اینترنتی کردن معجم های لفظی، به همین منظور بود که بحمد الله از این کار نتیجه مثبت گرفتیم.

راههایی برای انتقال معجم لفظی به اینترنت

نسلهای پیشین همگی با هدف تبادل اطلاعات در مجموعه برنامه های نور قرارگرفت. اولین کار روی Data (داده ها)ی قرآن انجام شد. در نسل اول سعی کردیم هر تکنیک جدیدی را که به آن رسیدیم،ابتدا روی قرآن پیاده کنیم. اولین برنامه ای که با آن تکنیک عرضه شد، قرآن توربوویژن، (turbo vision) بود. بعد نور الانوار(1) و سپس نور الانوار (2) در دستور کارقرار گرفت. طبیعی است در وب، (Web) همین روش دنبال و از قرآن شروع شود.

اما آنچه در پی آن رفتیم، این بود که ببینیم چه راههایی برای انتقال معجم لفظی به اینترنت وجود دارد; راههای مختلفی وجود داشت. اولین راهی که به ذهن رسید،استفاده از روش اچ تی ام ال بود که روشی کاملا متداول است. مختلفی وجود داشت. اولین راهی که به ذهن رسید،استفاده از روش اچ تی ام ال بود که روشی کاملا متداول است. Html محدودیتهایی داشت; مهم ترین محدودیتی که این روش داشت، تبدیل تکنیک های فعلی روی سی دی هاست. تبدیل این تکنیک ها به تکنیک Html مشکل ترین مانع برای قراردادن منابع سی دی روی اینترنت است. شایدبتوان گفت مانعی که بسیاری از کارها راعقب می اندازد، این است که اصولا تمام سرمایه گذاری از لحاظ برنامه نویسی روی یک جنبه خاص بوده است و حالامی خواهیم Data را از تکنیک ها مستقل کنیم.

اکنون اینترنت به خانه ها آمده است و مامی خواهیم اطلاعات سی دی ها را به اینترنت منتقل کنیم یعنی ایده آل ما این است که برنامه سی دی تحت ویندوز که به راحتی روی سیستم عامل اجرا می شود، بدون هیچ کم و کاست در محیط اینترنت قابل اجراباشد و اینترنت متناسب با خواست ما از خودانعطاف نشان دهد. ما نمی خواهیم ازتکنیک هایی که در طول زمانی قریب به 10 سال به آن رسیده ایم، استفاده نکنیم. ماتکنیک های جستجو و تکنیک های نمایش و فشرده سازی را در اختیار داریم; خواست ما این است که از این تکنیک ها استفاده شود. در محیطهای Html رسیدن به این هدف مشکل است، اما خوشبختانه راه حل هایی هست، گرچه محدودیتهایی هم وجود دارد. استفاده از کلاینت مستقل، یک راه حل است. یک طیف را می توانید درنظر بگیرید که یک Html است و یک طرفش یک کلاینت کاملا مستقل; این تکنیک کاملا استاندارد است.

می دانید که خصوصیت اینترنت این است که باید Server در برنامه قرار بگیرد تاکلاینت ها به آن وصل شوند و دیگران استفاده کنند. روی Web نیز سرورمی گذارند و کلاینت ها بر اساس پروتکلی که Web می شناسد، را از طریق محی Serever می گیرند. ما می خواهیم یک سرور و کلاینت مخصوص در Server برنامه نویسی کنیم و در طرف کلاینت هم یک برنامه مخصوص بنویسیم.تکنیک هایی وجود دارد که هدفش حل همین مشکل است که به نحوی چند کلاینت به یک Server وصل بشوند.

به هر حال ما با این تئوری پیش آمدیم وپروژه معجم الفاظ قرآن کریم را تعریف کردیم و ظرف مدت خیلی کوتاه و قابل قبول، این روش نتیجه داد. می توان گفت یک تجربه خوب بود که هیچ هزینه ای نداشت. از این رو هیچ تغییری درروشهایمان ندادیم; یعنی همان روشها ادامه دارد حتی Sort ها الان مشترک است. البته تغییرات جزئی در آن داده شده اما درمجموع از آن استفاده می شود

چشم انداز آینده

اینترنت روز به روز تغییر می کند واصلاح می شود و سرعت بالاتر می رود وتکنیک های جدیدتری مورد استفاده قرارمی گیرد. ما نمی دانیم در آینده چه خواهدشد. ما دنبال این هستیم که قابلیتهای برنامه هارا بالا ببریم و همان خصوصیات و کیفیاتی که روی سی دی عرضه می کنیم، روی اینترنت هم عرضه کنیم.

در آینده نزدیک باید موانع این کاربرطرف شود و تمام منابع موجود، روی Web منتقل شود و منابع فعلی موجود را که در اختیار ماست، هرچه سریع تر منتشر کنیم.طبیعی است که با برطرف شدن موانع فیزیکی و فنی، اینترنت عمومیت پیداخواهد کرد، چه در ایران و چه درکشورهای دیگر. سرعت نیز بالا می رود وطبعا هزینه پایین می آید. پس هر کاری می خواهیم انجام دهیم، از همین الان بایدانجام دهیم.

به نظر می رسد به این ترتیب وقتی سرعت دسترسی به اینترنت بالا رود،استفاده از سی دی کاهش پیدا کند. بنا بر این چاره ای جز این نداریم که تا دیر نشده،فکری بکنیم و از هر جهت مهیا باشیم.