اشاره:
میلاد بزرگ منجی عالم بشریت عجل الله تعالی فرجه الشریف و هفته وحدت حوزه و دانشگاه موقعیت مناسبی را پدید آورده تا مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی اقدام به برپایی سومین نمایشگاه سراسری نرم افزار علوم اسلامی در قم بنماید.
ما نیز از این فرصت استفاده کردیم و جهت آشنایی هر چه بیشتر خوانندگان محترم طی تماس با روابط عمومی مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی گزارشی از فعالیتهای آن مرکز بدست آمد. ضمن تشکر از حجج اسلام جناب آقای شهریاری مدیر عامل محترم و جناب آقای مسلمی فر معاونت اطلاع رسانی آن مرکز که کمال همکاری را با ما در تهیه این گزارش داشتند شما را به مطالعه این گزارش دعوت می نماییم.
واحد گزارش - پیرمرادی
ورود کامپیوتر که یکی از سودمندترین ابزار اطلاع رسانی است، با قابلیتهای ویژه یعنی سرعت شگفت انگیز، دقت بی بدیل و برنامه پذیری فوق العاده موجب شد تا توجه فرهیختگان حوزه علوم دینی به این ابزار برای احاطه بر گستره وسیعتر در تتبع با سرعتی فراتر از حد تصور و دقتی مورد وثوق جلب شود تا با سیاستگزاری در این راستا فکرها و اندیشه ها آزاد از هر قید و بند زحمت افزا به اساس و بنیان موضوع مورد کنکاش پرداخته و گامهایی استوارتر از گذشته جهت نیل به مقصود برداشته شود.
«مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی » که در پرتو توجه خاص رهبر حکیم و اندیشمند انقلاب اسلامی، حضرت آیة الله العظمی خامنه ای(ادام الله ظله) در سال 1368 تاسیس یافت، عهده دار خدمت به فرهنگ اسلامی با بهره گیری از این ابزار سودمند است.
هیات مدیره مرکز که برگزیدگان آن مقام منیع اند متکفل تدوین سیاستهای کلی و نظارت بر طرحها و برنامه های مرکز هستند. مدیر عامل هم با همراهی معاونان تحقیقات، فنی، اداری مالی، اطلاع رسانی و مسؤولان «سازمان کامپیوتر نور» و «مؤسسه خدمات کامپیوتری نور»، وظیفه تدبیر و اداره امور مرکز را بر عهده دارد.
کادر فنی ثابت مرکز که از طلاب فاضل تشکیل یافته، بهترین پشتوانه استوار این حرکت عظیم فرهنگی است. از سوی دیگر همکاری مرکز با نخبگان و متخصصان دانشگاهی، سرمایه وحدت دو بنیان استوار فرهنگی و علمی، حوزه و دانشگاه است.
برنامه ها
از آنجا که رسالت برتر این مرکز، خدمت به فرهنگ اسلامی در عرصه پژوهش و اجتهاد است، بیشتر فعالیتهای آن نیز عمدتا بر محور تهیه نرم افزارهای علوم و معارف اسلامی تکیه دارد. این نرم افزارها در زمینه هایی چون معاجم الفاظ، موضوعی، رجالی، تاریخی و... سامان یافته است.
معجم الفاظ
پژوهش در آیات، روایات و متون علمی بر پایه جستجوی واژه ها و تعابیر و دسته بندی کاربردی و معنایی آنها استوار است.
معجم الفاظ با سرعت و دقتی شگفت آور با امکانات وسیع به پژوهنده کمک می کند تا در کمترین زمان به مطلوب ست یابد، به ویژه که می توان کلمات هم ریشه را مورد تحقیق قرار داد، انواع ارتباط میان کلمات را کشف کرد و به چرخه بهره وری علمی وارد ساخت. البته افزودن «اعراب » به معجم الفاظ یکی از برنامه های آتی مرکز می باشد.
معجم الفاظ، فراهم آمده چندین مرحله تلاش است:
بررسی موارد استفاده از یک منبع، طراحی و اعمال علایم خاص در متن آن به منظور کارآمدترین بازیابی، تایپ و تصحیح متن، تصحیح فرمتی، تصحیح لیست، برنامه نویسی، ارائه آزمایشی و اشکال زدایی.
مجموعه معجم الفاظ مرکز بیش از پانصد جلد از گنجینه های علمی ما را در بردارد که به مهم ترین آنها اشاره می کنیم (تعدادی از موارد مذکور قابل عرضه می باشند و مابقی در آینده نزدیک قابل عرضه خواهند بود).
«قرآن مجید»، «شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید »، «بحارالانوار»، «وسائل الشیعة »، کتب چهارگانه «کافی، من لا یحضره الفقیه، تهذیب و استبصار»، «مستدرک الوسائل »، «مجموعه آثار شیخ مفید»، «مجموعه آثار شیخ صدوق »،«مجموعه آثار ابن طاووس »، «مجموعه آثار ابن شهر آشوب »، «الذریعة »، «تفسیر المیزان »، «وافی » و حدود163 عنوان از مصادر بحارالانوار، مجموعه آثار ملا صدرا، کتب درسی حوزه، دیگر کتب علوم عقلی، لغت، تراجم، کتابشناسی، تفسیر و غیره.
معجم موضوعی
از آنجا که رکن اصلی پژوهش، کاوش در متون مربوط به یک موضوع خاص است، در بسیاری از حالات، استفاده از معجم الفاظ تنها بخشی از نیازهای پژوهشگر را پاسخ می دهد. زیرا بسیاری از مطالب پژوهشی از کل عبارت متن، (و نه از یک لفظ خاص) استخراج می گردد. از سوی دیگر گستره موجود در معجم الفاظ که تمام متن را شامل است باعث می شود که گاه پاسخهای غیر مربوط بسیاری بدست آید. علاوه بر این از جانب دیگر، محقق در بسیاری موارد نمی داند از طریق چه الفاظی موضوع مورد نظر خود را جستجو کند.
همچنین بسیاری از فواید معجم الفاظ بدون معجم موضوعات ناتمام است به ویژه مهم ترین فایده معجم الفاظ یعنی پیدا کردن آیات و روایات مرتبط با یک موضوع و آگاه شدن از نظرات مختلف درباره موضوع خاص، این جهات و جهات دیگر ضرورت تهیه معجم موضوعات را نیز برای متون و منابع آشکار می سازد.استفاده از نمایه ها و نظامهای جانبی سبب می شود که قابلیت های معجم موضوعی دوچندان گردد که در آخرین مرحله می توان به متن کامل کتاب نیز دست یافت.
برای فراهم آوردن معجم موضوعی، تلاشی گسترده با گذر از چنین مراحلی صورت می گیرد:
موضوع برداری و کنترل موضوعات، یافتن مدخلهای ورودی(نمایه سازی) هر موضوع و کنترل نمایه ها، تایپ و تصحیح، هماهنگ سازی نمایه ها و موضوعات، تهیه نظامهای جانبی، برنامه نویسی، ارائه آزمایشی و اشکال زدایی.
پیداست که گستردگی عرصه معارف اهل بیت: و غنای میراث علمی ما، زمینه برداشتهای نوین و پویا را پدید می آورد و از این رو طبیعی است که معجم های موضوعی مرتبا مورد تجدید نظر قرار گرفته، تکامل و تحول بیابند.
معجم رجالی
با سپردن اسناد کتب حدیث به کامپیوتر می توان معجم رجالی پدید آورد و اطلاعاتی بس ارزنده در این زمینه ها حاصل نمود:
مشایخ و شاگردان روات، عصر و طبقه راویان، تعداد روایات هر راوی، رابطه روات با هم و با امام معصوم: و...
مجموعه این اطلاعات، نقشی مهم در کشف تحریفها و خلل های سندی، تشخیص ضعف و قوت اسناد و دیگر مباحث رجالی دارد. با افزودن شرح حال کوتاه روات می توان معجم رجالی را سودمندتر ساخت.
فراهم ساختن معجم رجالی با طی این مراحل امکان می پذیرد:
استفاده از نسخه های صحیح و در صورت لزوم تصحیح نسخه ها، تبدیل سندهای دشوار به ساده، فرمت گذاری تخصصی، تایپ و تصحیح، برنامه نویسی، ارائه آزمایشی برنامه ها و تصحیح پایانی.
با افزودن «سیستم مترادفات » و «معجم مشکلات الاسناد» به کارآیی معجم رجالی افزوده می شود.
سیستم مترادفات، امکان استفاده از تمام عناوین یک راوی را فراهم می آورد. نیز معجم مشکلات الاسناد به شرح اسناد مشتمل بر تحویل، تعلیق، اضمار و.... می پردازد.
معجم های رجالی مرکز عبارتند از:
1- اسناد «کتب اربعه »
2- اسناد کتب «شیخ صدوق »
3- کتب هشتگانه مهم رجالی
معجم تاریخی
از آنجا که متون تاریخی دارای حجم های گسترده ای از اطلاعات می باشند که غالبا دسترسی به آنها به سبب پراکندگی نامنظم آن سخت و دشوار است، این برنامه می کوشد با عرضه بیش از 50 فهرست از مدخلهای مورد نیاز پژوهشی در این زمینه راهگشای محققان باشد.
معجم قرآنی نورالانوار:
این معجم می کوشد که کلیه اطلاعات لازم برای محققان پیرامون متن قرآن مجید را در حجمی کوچک عرضه کند و در بسیاری از موارد محقق را از مراجعه به مراجع گوناگون بی نیاز سازد.
این معجم در بردارنده اطلاعات کلیدی مورد نظر می باشد که از این میان می توان به اختلاف قرائات، شان نزول آیات، روایات مفسر، آیات ناظر به یکدیگر، آیات هم مضمون و فهرستهایی از قبیل اعلام، ترتیب نزول، مفاهیم خاص قرآنی و... اشاره نمود.
ویژگی های مشترک برنامه ها
کارشناسان فنی مرکز روشهای نوینی را در تهیه نرم افزارهای علوم اسلامی بکار گرفته اند از قبیل:
الف) فشرده سازی حجم اطلاعات به کمک روشهای نو.
ب) سرعت زیاد در جستجو و بازیابی اطلاعات.
ج) بهره وری از تکنولوژی نوین و طراحی برنامه ها به شیوه شی ءگرا (Oriented Object [OO] )
د) تهیه نرم افزارها عمدتا به سه زبان فارسی، عربی و انگلیسی.
فهرست برنامه ها
1- نورالانوار:
متن کامل قرآن کریم به خط عثمان طه
ترتیل کل قرآن با صدای استاد شهریار پرهیزکار
معجم لفظی قرآن کریم با اعراب و فهرستهای گوناگون و امکان جستجوهای متنوع در متن قرآن و ریشه ها
تفاسیر فارسی (نمونه و المیزان) عربی (المیزان، مجمع البیان، تفسیر القمی، تفسیر العیاشی، شواهد التنزیل، تفسیر المنسوب الی الامام علیه السلام، تفسیر شبر) و تنوع در بازیابی مطالب در آنها
ترجمه های گوناگون قرآن،9 ترجمه فارسی و3 ترجمه انگلیسی
امکان نمایش احادیث، شان نزولها و تصاویر (عکس و فیلم) مربوط به هر آیه
فهرست اعلام موجود در شان نزولها
2- نورالعترة:
الف) معجم الفاظ مصادر بحارالانوار با 165 عنوان کتاب در 210 جلد از جمله کتب شیخ مفید، شیخ صدوق، سید بن طاووس و... در موضوعات مختلف همچون تفسیر، ادعیه و زیارات، تاریخ، فقه و اصول، مباحث کلامی و اعتقادی و...
ب) معجم الفاظ کتب هشتگانه رجالی شیعه: رجال نجاشی، رجال برقی، رجال کشی، رجال علامه حلی، رجال شیخ طوسی، رجال ابن غضائری ، رجال ابن داود و فهرست شیخ طوسی . با امکان دریافت اطلاعات مربوط به هر راوی از راههای گوناگون.
3- نور:
معجم الفاظ بیش از 200 جلد کتاب معجم لفظی قرآن کریم با تفسیر المیزان، بحارالانوار، کتب اربعه (کافی، تهذیب، استبصار، من لا یحضره الفقیه). وسائل الشیعه، مستدرک الوسائل، شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید معجم لفظی و موضوعی بدایة الحکمة و مکاسب محرمه و بیش از ده ساعت صوت قرآن با قرائت قاریان مختلف و تواشیح، نوحه خوانی و. ..
4- نورالفقاهة:
معجم موضوعی و لفظی کتب فقهی و اصولی شرح لمعه شهید ثانی (الروضة البهیة)، مکاسب شیخ انصاری، عروة الوثقی سید محمد کاظم یزدی، فرائد الاصول شیخ انصاری و کفایة الاصول آخوند خراسانی
5- نورالسیرة:
معجم لفظی کتب تاریخی شامل: تاریخ طبری، خلیفة بن خیاط، تاریخ یعقوبی با ترجمه فارسی، اخبار الطوال با ترجمه فارسی. و 56 فهرست متنوع در آیات، فرق و ادیان، رویدادها، زمانها، اعلام، مفاهیم، نصوص، تشکلها ، جغرافیا و... از دو کتاب تاریخ یعقوبی و اخبار الطوال به ضمیمه 220 تصویر و نقشه از تاریخ اسلام واماکن مذهبی.
امکان جستجو، یادداشت و ضمیمه شدن لغت نامه لسان العرب به برنامه، کمک شایانی است به پژوهشگران در کتابهای تاریخی.
6- نورالحکمة:
معجم موضوعی و لفظی کتب فلسفی، منطقی و کلامی
الف: فلسفه شامل: اسفار اربعه (الحکمة المتعالیة)، شرح اشارات (بخش حکمت)، بدایة الحکمة، نهایة الحکمة، آموزش فلسفه، اصول فلسفه و روش رئالیسم، عرشیه، مشاعر، رساله تصور و تصدیق، الهیات شفا، منظومه (بخش حکمت)، رسائل فارسی صدر المتالهین (1 - رساله سه اصل 2 - اشعار فارسی 3-دو نامه) الشواهد الربوبیة.
ب: منطق شامل: اشارات (بخش منطق)، اساس الاقتباس، جوهر النضید، منظومه (بخش منطق)، منطق المشرقیین، اللمعات المشرقیة، برهان شفا.
ج: کلام شامل: شرح تجرید الاعتقاد.
7- کتابخانه نور 1/76 - تراجم و کتابشناسی
کتابهای: اعیان الشیعة و مستدرکات اعیان الشیعة، الذریعة الی تصانیف الشیعة، امل الآمل، معالم العلماء.
8- کتابخانه نور3/76 - فقه و اصول
کتابهای: الینابیع الفقهیة (40 عنوان کتاب فقهی از علمای برجسته) شرایع الاسلام، اصول الفقه مرحوم مظفر، اصول الاستنباط و معالم الدین.
9- کتابخانه نور 2/76 - عرفان و فلسفه:
کتابهای: فتوحات مکیة، الشواهد الربوبیة، ایقاظ النائمین، مفاتیح الغیب.
10- نورللاهداء
نام مجموعه ای از برنامه های اهدایی مرکز می باشد که عبارتند از:
1- معجم الفاظ قرآن کریم به سه زبان فارسی، عربی و انگلیسی
2- معجم الفاظ و موضوعات کتاب بدایة الحکمة در فلسفه
3- معجم الفاظ و موضوعات کتاب مکاسب محرمه در فقه
4- دو ساعت صوت قرآن با قرائت قاریان معروف
5- معرفی برنامه های مرکز به صورت DEMO به زبان انگلیسی و عربی.
فعالیتهای دیگر مرکز:
1- شبکه اطلاع رسانی نور (BBS)
مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی در ادامه فعالیتهای گسترده خویش، اقدام به راه اندازی شبکه اطلاع رسانی نور کرده است تا همگان بتوانند پس از تماس با شبکه (743411-0251) به صورت رایگان از کلیه برنامه های زیر استفاده کند:
بیانات مقام معظم رهبری مد ظله العالی
اجرای نرم افزارهای نور (با استفاده از Doors )
اخبار و اطلاعات مربوط به استان قم، حوزه علمیه و خطبه های نماز جمعه قم و تهران
دروس مختلف اساتید برجسته در زمینه فقه، اصول، تفسیر، اخلاق و...
مجلات مختلف علوم و معارف اسلامی (فارسی، عربی)
پست الکترونیکی جهت تبادل پیام ها، دستورالعمل ها بخشنامه ها و...
پاسخ به سؤالات مختلف:
الف: در زمینه قرآن، حدیث، عقاید، فلسفه، کلام، اخلاق، تاریخ، احکام شرعیه و...
ب: فنی مربوط به برنامه های نور
کتابخانه فایلها (بانک نرم افزار)
معرفی مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی و برنامه های تولیدی آن و اطلاعاتی پیرامون شبکه اطلاع رسانی نور.
2- بانکهای اطلاعاتی
در راستای اهداف بلند مرکز که ایجاد تسهیلات، برای پژوهشگران علوم اسلامی می باشد تا کنون بانکهای اطلاع رسانی متعددی را به این امر مهم اختصاص داده است که محققان می توانند مستقیما خود از همه نرم افزارهای علوم اسلامی بهره برداری کرده و موارد پژوهشی خویش را به چاپ برسانند.
تاکنون بیش از دو هزار نفر کارت عضویت این کتابخانه های نرم افزاری را دریافت داشته اند. این بانکها عبارتند از:
قم: 1- بانک اطلاعات در ساختمان مرکزی. 2- بانک اطلاعات مدرسه علمیه دار الشفاء.3- بانک اطلاعات آستانه مقدسه. 4- بانک اطلاعات جامعة الزهراء (ویژه خواهران).
تهران: 1- بانک اطلاعات دانشگاه (جنب کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران).
2- بانک اطلاعات مدرسه علمیه مروی.
ان شاءالله به زودی بانک اطلاعاتی در مشهد مقدس نیز افتتاح خواهد شد.
3- سازمان کامپیوتر نور
یکی دیگر از بخشهای مرکز، «سازمان آموزش کامپیوتر نور» است که سخت کوشانه به آموزش مشتاقان علوم کامپیوتر همت گماشته، این سازمان سطوح مختلف سنی و تحصیلی را پوشش می دهد. عمده استادان از طلاب و فضلای حوزه اند و تمامی آموزشها برای طلاب محترم علوم دینی به صورت رایگان یا با تخفیف ویژه می باشد و تاکنون حدود بیست هزار نفر را در سطوح مختلف آموزش داده است.
4- مؤسسه خدمات کامپیوتری نور
ایجاد بخشی در مرکز برای تامین نیازهای سخت افزاری و تجهیز مراکز تحقیقاتی علوم اسلامی و حوزه های علمیه و عرضه مستقیم محصولات نرم افزاری این مرکز امری ضروری و انکار ناپذیر می نمود.
از اوایل سال 1372 مرکز بخشی را با عنوان «مؤسسه خدمات کامپیوتری نور» به این امر مهم اختصاص داد. که تا کنون بیش از سیصد دستگاه کامپیوتر را به صورت نقد و اقساط در اختیار روحانیون و محققان قرار داده و صدها دستگاه کامپیوتر و چاپگر و وسائل جانبی را با قیمتهای مناسب و ارزان به محققان و مراکز تحقیقاتی و حوزه های علمیه عرضه نموده است.
5- پروژه سیستم مدیریت حوزه علمیه قم
این پروژه به دستور مقام معظم رهبری در سال 1373 توسط گروهی از کارشناسان مرکز به منظور دستیابی به یک نظام جامع و فراگیر آغاز گردید.
در این راستا پس از انجام مطالعات و بررسیهای اولیه، بازنگری سیستم فعلی با همکاری دست اندرکاران و صاحب نظران مرکز مدیریت حوزه علمیه قم آغاز شد و تا زمان پوشش سایر فعالیتهای این مرکز و همچنین کلیه مدارس علوم دینی در سطح کشور ادامه خواهد یافت.
ماحصل این تلاش عبارت است از:
- طراحی، ایجاد و اجرای سیستم متمرکز پذیرش طلاب مبتدی در سطح کشور
- طراحی سیستم پذیرش طلاب غیر مبتدی -سیستم ورودی اطلاعات کارتکس
- سیستم امتحانات ادواری - سیستم شهریه
لازم به تذکر است که این پروژه به صورت فراگیر تمامی بخشهای این مدیریت را زیر پوشش قرار خواهد داد که کارهای انجام گرفته تا این زمان تنها قسمتی از آن می باشد.
6- شرکت در نمایشگاههای بین المللی کامپیوتری در داخل و خارج کشور.
حضور پر بار و موفق در نمایشگاههای استانی علوم قرآنی و نخستین اجلاسیه مجمع جهانی اهل بیت:، کنگره هزاره شیخ مفید، کنگره بزرگداشت شیخ انصاری، کنگره «ولایت و اهل بیت: در گستره ادب فارسی »برگزاری نمایشگاه نرم افزار علوم اسلامی در کشور لبنان، سوریه و بوسنی و هرزگوین.
مرکز تاکنون سه بار در نمایشگاه جی تکس (GITED) دبی (امارات متحده عربی) حضوری مؤثر داشته است و نیز در سالن اطلاع رسانی ششمین نمایشگاه بین المللی کتاب تهران عنوان غرفه نمونه را به خود اختصاص داده است. شرکت متخصصان مرکز در نمایشگاه سبیت (CeBit) آلمان همه ساله دیدگاههای جدیدی را فرا راه تحقیقاتی، فنی قرار داده و دستیابی به قابلیتهای نو را سرعت می بخشد.
7- برگزاری سمینار سراسری کامپیوتر و علوم اسلامی
این سمینارها هر دو سال یک بار توسط مرکز سامان می یابد.
هدف از برگزاری این سمینار معرفی نقش ویژه اطلاع رسانی در شکوفایی و توسعه تحقیقات علوم اسلامی و نزدیک ساختن هر چه بیشتر دو نهاد ارجمند حوزه و دانشگاه می باشد.
8- برگزاری نمایشگاه سراسری نرم افزار علوم اسلامی
حاصل آخرین دستاوردهای تحقیقاتی - فنی این مرکز و سایر مراکز مشابه در نمایشگاههای دو سالانه ای که مرکز برپا کننده آن است عرضه می شود که امسال نیز همزمان با سالروز ولادت امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) و هفته وحدت حوزه و دانشگاه از روز 24 تا 28 آذر ماه در مجتمع امام خمینی (ره) واقع در خیابان انقلاب قم با حضور نزدیک به 40 مؤسسه پذیرای بازدیدکنندگان محترم می باشد.
به پشتوانه دعای مرشد و رهبر خود، از خداوند رحمان در خواست می کنیم که کار ما را با قبول خویش رفعت بخشد و این حرکت فرجامی رضایت بخش داشته باشد، فرجامی که امام عصر(سلام الله علیه) را قبول افتد.
بمنه و کرمه.
