همایش بین المللی فلسفه

دانشگاه کویت

دانشکده ادبیات دانشگاه الکویت «کنگره بین المللی فلسفه» را در صفر 1423 /مایو 2002 به مدت چهار روز با دعوت از پژوهش گرانی از ایران، یمن، آمریکا، عراق، لبنان، مراکش و هند برگزار کرد.

ابتکار برگزاری این همایش را رئیس آن دانشگاه خانم دکتر فائزه الخرافی برعهده داشتند و پس از تصویب طرح، دانشکده ادبیات متصدی برگزاری آن شد. در روزهای برگزاری، خانم دکتر شفیقه بستکی ریاست جلسات را بر عهده داشت. این اولین همایش در موضوع فلسفه در جهان اسلام بود که مدیریت آن برعهده زنان بود.

فائزه الخرافی در آغاز کنگره، سخنان خود را با تاکید بر نقش فلسفه در فرهنگ انسانی شروع کرد و به برجستگی ها و فعالیت های کویتی ها در فضای فرهنگی جهان اشاره نمود. پس از او، شفیقه بستکی به فعالیت های دانشگاه کویت در برگزاری بزرگداشت های مختلف برای شخصیت ها و تأسیس همایش های متعدّد پرداخت و هدف از برگزاری این نشست ها را تقریب بین ملت ها و فرهنگ های مختلف دانست. او با اعتقاد به این که فرهنگ و علم هویت تاریخی دارند و نسل های گذشته در بسط و رشد آنها کوشیده اند، خواستار تلاش عمومی نسل حاضر، به ویژه پژوهش گران برای توسعه بیشتر فرهنگ و علم شد. وی در بخشی از سخنان خود به فرایند توسعه دانش و فرهنگ و مراحل آن اشاره کرد و نقش ادیان ابراهیمی و نظام های فلسفی شرقی و غربی برگرفته از آنها را در سیر تطوّر فرهنگ تحلیل کرد.

پس از او، میشیل متیاس رئیس گروه فلسفه با خوش آمدگویی، به ادامه گزارش علمی از موضوع کنگره و فعالیت های علمی اعضای هیأت علمی پرداخت. وی در بخشی از سخنان خود نقش این گونه همایش ها را در توسعه فرهنگ و دانش، تبیین و برگزاری آنها را برای جامعه علمی و دانشگاهی مفید و ضروری خواند.

جلسه اول همایش با سخنرانی های شفیقه بستکی، یمنی الخولی از استادان گروه فلسفه دانشگاه قاهره و حمیدرضا آیت اللهی استاد دانشگاه علامه طباطبائی تهران ادامه یافت. بستکی مقاله خود را با عنوان «رابطه بین فرهنگ و علم از نگاه فلسفی» ارائه کرد. هدف او جست و جوی رهیافت های فلسفی یا توجیهات فیلسوفانه برای تبیین جایگاه علم در نظام فرهنگ بشری بود. حمیدرضا آیت اللهی درباره «تأثیر فرهنگ بر تطوّر علمی» سخن گفت و مراحل شش گانه تاریخ علم را برشمرد و در هر مورد نقش فرهنگ را برجسته کرد.

سپس یمنی الخولی سخنرانی خود را با عنوان «فرهنگ علمی از منظر فلسفه» آغاز و با تکیه بر این باور که علم، حرفه یا تخصص خاصی نیست، بلکه جوهره انسانیت و تعقل بشری و اساس تمدن انسانی است، ویژگی های فرهنگ علمی را توضیح داد. خولی فلسفه علم را شعبه ای از فلسفه معاصر دانست که بیان گر نقش بزرگ دانش در حیات فرهنگی انسان است. پیوند فلسفه با علم و تعامل آنها با روش علمی را وسیله ای برای تحلیل دست آوردهای فکری انسان دانست؛ از این رو، دانش بدون تفلسف و خردورزی و علوم بدون به کارگیری فلسفه را خام و غیرکارآمد تلقی کرد و این اعتقاد خود را که باید علم با فلسفه درآمیزد تا بنیان نظام معقول در فرهنگ انسانی را پی ریزی کند، مطرح کرد.

در جلسه بعدازظهر همان روز که عبداللّه الجسمی اداره می کرد، محمود سید احمد و میشیل متیاس از استادان گروه فلسفه دانشگاه الکویت و زهره حسین از گروه زبان انگلیسی همان دانشگاه مقالاتی ارائه کردند. عنوان مقاله محمود سید احمد، «معرفت علمی و رابطه اش با مصلحت بشری» بود. دیدگاه های مختلف از جمله نظر هابرماس و اصحاب مکتب فرانکفورت را در باب انگیزه های عالمان برای روی آوردن به معرفت و کارهای علمی مطرح و تحلیل کرد. او متمایل به نظریه هابرماس بود که بین دانش و مصلحت پیوند ذاتی و بنیادین ترسیم می کند.

سپس نوبت رئیس گروه فلسفه دانشگاه الکویت، یعنی میشیل متیاس رسید تا مقاله خود را تحت عنوان «تطور اخلاقی و تعلیم اخلاق» در پاسخ گویی به این پرسش که شرایط ضروری تحقق تربیت اخلاقی چیست، بخواند. وی به تفصیل سخن گفت. او بیشتر متوجه این رهیافت بود که در هر دوره اخلاقیات عمومی تحوّلاتی پذیرفته و این تحوّلات در آموزش های اخلاقی به گونه ای تأثیرگذارده است.

آخرین سخنران این جلسه، زهره حسین بود که به تحلیل و بررسی اندیشه و آثار هنرمند کویتی، سامی محمّد به عنوان فردی مؤثر در فرهنگ عمومی پرداخت.

روز دوم، عزت قرنی از گروه فلسفه دانشگاه الکویت، محمّد المصباحی استاد فلسفه دانشگاه مغرب و کاتلین هین از دانشگاه هیوستن آمریکا به سخنرانی پرداختند.

عنوان مقاله عزت قرنی «جایگاه دانش در فرهنگ جدید ما» بود. قرنی بر این باور است که فلسفه نقش اساسی در تبیین مبانی علوم و تکثیر دانش ها و پیدایش علوم جدید دارد. سپس المصباحی، در مقاله خود با عنوان «تقابل بین علم و فرهنگ در حیات انسانی»، مناسبات دو مقوله علم و فرهنگ را در زمینه های نظری و عملی توضیح داد. کاتلین هین درباره فلسفه و علم سخن گفت، به ویژه افکار ادموند هوسرل را تبیین کرد.

سخنرانان بعدازظهر روز دوم عبارت بودند از: عبدالرحمن التلیلی از گروه فلسفه دانشگاه الکویت با عنوان «رابطه ذاتی و همیشگی علم و فلسفه»؛ یجنشوار شاستری از هند با عنوان «جهت کلی دانش مقید و علم جدید»؛ محمد صالح از گروه فلسفه دانشگاه الکویت با عنوان «میراث کلامی و نقش آن در فرهنگ معاصر». در پایان محسن جوادی از دانشگاه قم مقاله اش را با عنوان «علم و دین» عرضه کرد و به توضیح نظریات سید حسین نصر، باربور و پلانتینگا پرداخت.

اجلاس پنجم در صبح روز سوم تشکیل شد و این افراد به ارائه مقاله پرداختند: فهمی جدعان از اردن مقاله «فرهنگ کویتی و نظام فرهنگی غرب» را قرائت کرد؛ تامبا اتلاند از آمریکا به بررسی «آرای فیلسوف پراگماتیست آمریکایی: چارلز پیرس و نقش او در تحول فرهنگ و دانش» پرداخت؛ موسی وهبه عنوان «مانعیت فرهنگ برای تفلسف» را برگزیده بود و مواردی را که فرهنگ یا فرهنگی با پیشرفت فلسفه در چالش قرار می گیرد، بررسی کرد.

جلسه بعدازظهر به عنوان اجلاس ششم با مقاله حسین کلباسی اشتری از ایران با عنوان «رابطه تعلیم علمی و استمرار فرهنگی» آغاز شد. سپس عبداللّه الجسمی از گروه فلسفه دانشگاه الکویت، درباره فرهنگ علم و تفکّر در دوره معاصر به ایراد مقاله پرداخت و پایانِ بخش سخنرانی ها، مقاله عثمان دسوقی از استادان گروه شیمی دانشگاه الکویت با عنوان «زبان و فرهنگ دو ابزار برای علوم» بود.

روز چهارم همایش به بازدید مکان های دیدنی و علمی و تفریحی گذشت. به هرحال، این همایش چهارروزه به پایان رسید. ارزیابی الکویت از دست آوردهای آن مثبت است. (الکویت، 1423: 6) عبداللّه الجسمی در مقاله ای طولانی در مجله الکویت به تحلیل و بررسی آن پرداخت و دست آوردهای آن را مطلوب ارزیابی کرد.

این کنگره از معدود تلاش های علمی است که برای توسعه عقلانیت در جهان اسلام و رشد فرهنگی آن،صورت گرفته است. برگزارکنندگان آن درصدد بودند تا با به چالش کشیدن فلسفه به عنوان یکی از میراث های بزرگ انسان در عرصه های کنونی فرهنگی معاصر،به ضعف ها و قوّت های فلسفه پی برده و با چشم بازتر آن را در زندگی آینده دخالت دهند.

از گذشته های دور تاکنون همایش های فلسفی مختلف برگزار شده است. در عرصه بین الملل چندین کنگره فلسفی با خاستگاه بین المللی و دعوت متفکران از کشورهای مختلف جهان برگزار شده است. (گزارش کنگره بین الملی فلسفه، 1354: 11) کنگره های جهانی فلسفه که سالانه در یکی از کشورهای غرب برگزار می شود، پنجمین آن در قاهره، 1983م برگزار شد. (المستقبل العربی، 1984: 162) ششمین آن در دوسلدروف آلمان در 1979م/1357 برگزار شد. (نامه کانون نویسندگان، 1358: 218) کنگره دیگری در آمریکا، دانشگاه کلمبیا با عنوان «همایش فلسفه» در 1992 برگزار شد. (معرفت، 1371: 58) هم چنین مشاهیر فلاسفه جهان در مسکو نشست مهمی در شهریور 1372 داشتند. (روزنامه همشهری، 1372)

دانشگاه علامه طباطبائی در تهران سمیناری سه روزه با عنوان «نقد فلسفی» در تابستان 1375 برگزار کرد. (خردنامه صدرا، 1375: 97)

در پاکستان چندین کنگره فلسفی برگزار شده است. پنجمین کنگره فلسفه در دانشگاه سند حیدرآباد (15- 18 مارس 1958) برگزار شد. (دانشکده ادبیات تبریز، 1366: 437) دهمین سری از آن کنگره ها در دانشگاه پیشاور، آوریل 1963 برگزار شد. (یغما، 1342: 145) گزارش دور یازدهم نیز منتشر شده است. (راهنمای کتاب، 1323: 396)

در کشورهای عربی کنگره های مختلف در عرصه فلسفه تشکیل شده است که به برخی از آنها اشاره می شود: المؤتمر الفلسفی العربی (عمان، 1983م) (دراسات عربیة، 1987: 30) عنوان این کنگره «المؤتمر الفلسفی العربی: الفلسفة فی الوطن العربی المعاصر» بود. مجموعه مقالات و گزارش آن کنگره با همین عنوان منتشر شده است. این کنگره را دانشگاه عمان برگزار کرد.

شماره اول از سال چهارم این نشریه در مارس 2003 منتشر شد و شامل پنج مقاله و معرفی و توصیف شش کتاب جدیدالانتشار است. مشخصات مقاله این گونه است:

وجود وجود: مروری بر برهان صدیقین از جمز کمیپتون بوکمیر؛ شناخت شناسی عرفانی از سید یحیی یثربی؛ هویت و محدودیت ها از دیوید کورت؛ روان شناسی ابن عربی در تدبیر الهی رهبری انسان از لایت سابان السود؛ دیدگاه های ابن عربی و افلاطون درباره عشق از سلمان بشیر.

اما کتاب هایی که نقد و توصیف شده اند عبارتند از:

تلاش برای توحید: سیر و سلوک در تصوف سهروردی، نوشته قمر هدی؛ مکتب عارف شرق: استشراق افلاطونیان و سهروردی، نوشته جان والبویج ؛ حیات ابن سینا در غرب: دیدگاه فلسفه مشاء درباره روح، نوشته داگ نیکلاوس هاس؛ نامه به وزیر ابوسعد، از ابن سینا؛ فخرالدین رازی و توماس آکویناس درباره جهان آخرین، نوشته معمر اسکندرغلو؛ فلسفه تربیتی و فعالیت نقیب العطلاسِ ون مهد نور داود.

اخیرا کنگره مهمی در دو سال پی درپی در عراق تشکیل شد. عنوان این کنگره هم «المؤتمر الفلسفی العربی» بود. سال اول (2001م) ویژه فلسفه و انسان و سال دوم (2002م) ویژه آینده فلسفه معاصر در جهان عرب بود. مجموعه مقالات آن را بیت الحکمه وابسته به دانشگاه بغداد منتشر کرده است. (مأخدشناسی علوم عقلی: 2428-2432)

کتاب نامه

1. معرفت، ش 3، زمستان 1371.

2. روزنامه همشهری، 11 شهریور 1372.

3. خردنامه صدرا، ش 4، تیر 1375.

4. دانشکده ادبیات تبریز، سال نهم،ش 2، زمستان 1336.

5. یغما، سال شانزدهم، ش 4، 1342.

6. راهنمای کتاب، سال هفتم، ش 2، زمستان 1343.

7. دراسات عربیة، سال بیست و سوم، ش 2، 1987م.

8. الفکر العربی، سال دهم، ش 57، 1989.

9. برای اطلاعات بیشتر ر.ک: محمّد نوری، مأخذشناسی علوم عقلی، ص 2428-2432.

10. triving for Divine union: Spiritual Exercises for Suhrawardi Sufis, Qamar Huda, London, 2003, ×iv4, 221 P.

11. The wisdom of the mystic East: Suhrawardi and Platonic orientalist, John wolbridge, Albany, 2001, xiii, 170 P.

12. The Educational Philosophy and Phacticl of syed muhammad Naquib Al-Attas, wan mohd Nor wan Oavd, kuala Lumpur, 1994 P.

13. Avicennas, De Anima in the latin west: The formation of peripatetic philosophy of the soul, Day Nikolaus Hass, London 2000, xt 350 P.

14. Letter au vizir Abu sad, Ibn Sina, Paris, 2000, 130-187.

15. Farhr al-Din al-Razi and Thomas Aquinas on the question of the Eternity of the world, muammer Islamderaglu, leideny 2002. 198 P.