اصول الاستنباط
سید علی نقی حیدری، بیروت، دار السیرة، چاپ اول، 1418.
مرحوم آیت الله خویی این اثر را این گونه می ستاید:
«وجدته کتابا بدیعا فی بابه، سلسا فی اسلوبه، جمیل البیان، حسن الترتیب، قوی الحجة، لم یوجزه الی حد یخل بالمقصود ولم یفصله بما یوجب الملل للمطالع والقارئ. وان فی مقدمة الکتاب الماعا الی تاریخ الفقه و اصوله لابد من معرفته لکل من اراد درس الکتاب او مطالعته.
والکتاب هذا بحسن ترتیبه الرائق، وبیانه الفائق، لجدیر بالطبع ونشر نسخه لیستفید منه طلاب الوصول الی مرتبة الاستنباط.»
الاستصحاب
امام خمینی، تحقیق و نشر: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ اول، 1375.
آنچه در این اثر، بیش تر نمود دارد، این است که: نویسنده بزرگوار و والا مقدار، در مباحث، دقت عقلی و عرفی را به کار می برد و از هر کدام، در جای مناسب خود بهره می برد و بر این اساس، نظر بسیاری از اصولیان پیشین را به نقد می کشد.
این اثر ارزش مند، به تازگی به همت مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، پس از مقابله نسخه چاپی با نسخه دستنوشته حضرت امام، با ویژگیهای زیر به چاپ رسیده است:
1. پاراگراف بندی و به کارگیری نشانه های سجاوندی.
2. استخراج آیات و روایات و دیدگاهها.
3. شناساندن اعلام و راویانی که در متن نام برده شده اند.
4. تهیه فهرستهای راه گشا: آیات، احادیث، اسماء انبیاء و ائمه(ع)، اعلام، کتابها، مصادر تحقیق و موضوعها.
البدایة فی توضیح الکفایة
علی عارفی پشی، تهران، نشر نیایش، چاپ اول، 1375.
کفایة الاصول، از دیرباز از کتابهای پرمایه و ژرف درسی حوزه های علمیه است و بسیار مورد توجه عالمان و محققان و باریک اندیشان، از این روی، شرحها بر آن بسیار نگاشته اند و تلاش ورزیده اند فهم آن را برای خوانندگان و مطالعه کنندگان، چه استاد و چه شاگرد آسان سازند.
آقای علی عارفی با همین هدف، به شرح آن پرداخته و تلاش ورزیده، با مثالهای مناسب، عبارتهای دشوار فهم را شرح کند و فهم آنها را آسان سازد.
جلد نخست، از آغاز کفایه، تا پایان بحث مقدمه حرام و مکروه را در بردارد.
تنقیح الاصول، ج 1
حسین تقوی اشتهاردی، تقریرات درس حضرت امام خمینی، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ اول، 1376.
آثار فقهی و اصولی حضرت امام را می توان به دو بخش تقسیم کرد:
1. آثاری که حضرت امام خود نگاشته، مانند: انوار الهدایة، مناهج الوصول الی علم الاصول، کتاب الطهارة، کتاب الخلل فی الصلاة، المکاسب المحرمة و...
2. تقریرات درس حضرت امام که توسط شاگردان ایشان، نگارش شده از جمله: حضرات آیات: فاضل لنکرانی، جعفر سبحانی، محمد واعظزاده، محمد مؤمن، سید محمد حسن مرتضوی لنگرودی و....
کتاب تنقیح الاصول یک دوره کامل علم اصول است که حضرت امام در قم، تدریس کرده و آقای حسین تقوی اشتهاردی، از شاگردان امام، تقریر و اکنون مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، به گونه ای زیبا و چشم نواز، در دسترس اندیشه وران قرار داده است.
التقریر والتحبیر
محمدبن محمد حلبی حنفی معروف به ابن امیر الحاج (825 879 ه.ق.)، بیروت، دارالفکر، چاپ اول، 1417، 3 جلد.
ابن همام (م: 861ه.ق.) اثرمختصری نگاشته به نام: «التحریر فی اصول الفقه » که خلاصه بودن بیش از اندازه آن، سبب می شود که پاره ای از عبارتهای این اثر، برای خوانندگان،نامفهوم باشد; از این روی شاگرد وی، ابن امیر الحاج، به شرح مزجی آن همت می گمارد و آن را «التقریر و التحبیر» نام می نهد.
به نوشته ابن امیرالحاج، ابن همام، مباحثی از دانش اصول را در این اثر آورده که بسیاری از نویسندگان دانش اصول در بین عامه بدانها نپرداخته اند.
ابن همام، این اثررا براساس دو مذهب: حنفی و شافعی، نگاشته است.
التعادل والترجیح
امام خمینی، تحقیق و نشر: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ اول، 1375.
بحث «التعادل والترجیح » پیش از این، در جلد دوم کتاب «رسائل » امام، با حاشیه شیخ مجتبی تهرانی با عنوان: «رسالة فی التعادل و الترجیح » در سال 1385ه.ق. به چاپ رسیده بود.
لیکن به تازگی مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی این اثر را با تحقیق جدید و ویژگیهای زیر، به چاپ رسانده و در دسترس اهل فن قرارداده است:
1. مقابله نسخه چاپی با نسخه دستنوشته و اصلاح اشتباههایی که در نسخه چاپی پدید آمده بود.
2. به کارگیری نشانه سجاوندی و پاراگراف بندی مطالب.
3. قرار دادن عنوانهایی که حضرت امام، در حاشیه نسخه دستنوشته نگاشته بوده، در محل مناسب آنها.
4. روشن ساختن مصادر آیات، روایات و دیدگاههای علما.
5. شرح حال علما و راویانی که در متن کتاب یاد شده است.
6. گاه در متن از شخصی به روشنی نام برده نشده; اما در پاورقی روشن شده، در مثل در متن امام می نویسد:
استاد ما چنین گفت و در پاورقی، استاد شناسانده شده است.
7. تهیه فهرستهای: آیات، روایات، اسماء معصومان(ع)، اعلام، اماکن و بلدان و بقاع، کتابها، مصادر تحقیق و موضوعها.
نگارش «التعادل و الترجیح » در سال 1370 ه.ق. پایان پذیرفته است.
دروس فی الرسائل
محمدی بامیانی، قم، دار المصطفی لاحیاء التراث، 1417، 6 جلد.
اگر چه کتاب ارزش مند «فرائد الاصول » معروف به «رسائل » ویژگیهای کتاب درسی را ندارد، لیکن از دیرباز در حوزه های علمیه تدریس می شود و تاکنون شرحهای بسیاری بر آن نگاشته شده است.
شیخ محمدی بامیانی، از اساتید حوزه علمیه دمشق، بیش از ده بار رسائل را تدریس کرده و در هنگام تدریس شرحی بر آن نگاشته که به تازگی با عنوان «دروس فی الرسائل » در شش جلد به چاپ رسیده است.
متن رسائل در بالای صفحه و شرح عبارتهای دشوار در پایین صفحه آمده و در پاورقی، به آدرس آیات و روایات اشاره شده است.
رسالة فی الترتب
محمد حسین عاملی، بیروت، دارالصفوة، چاپ دوم، 1417.
از جمله مباحث مورد اختلاف در بین اصولیان مساله «ترتب » است که ثمره ها و نتیجه های فقهی بسیار بر آن بار است.
این اثر، تقریرات درس خارج آیت الله سبحانی است که در سال 1416 ه.ق نگاشته شده است.
العدة فی اصول الفقه
شیخ طوسی (م 460 ه.ق.)، تحقیق: محمد رضا انصاری قمی، قم، چاپ اول، 1417، 2 جلد.
این اثر ارزش مند با تلاش شبان وروزان پژوهش گر توانا آقای محمد رضا انصاری قمی، تصحیح و با ویژگیهای بسیار خوب زیر، در دسترس اهل فن، قرار گرفته است:
1. شرح حال شیخ در مقدمه.
2. یادکرد آدرس آیات، روایات و دیدگاهها در پانوشت.
3. یادآوری اختلاف نسخه ها.
4. شیخ طوسی در آغاز هر فصل، آراء بسیاری از اصولیان معاصر و پیشین خود را یاد می کند. محقق تلاش کرده تا دیدگاهها و آراء اصولیان دیگر که پیش از شیخ یا معاصر وی، بوده اند و شیخ از آنان یاد نکرده، یاد بکند.
5. تعیین محل نزاع در مباحثی که شیخ، محل نزاع را روشن نساخته است.
6. استفاده از «حاشیه عدة الاصول »، نوشته خلیل بن غازی قزوینی در شرح و زدودن ابهام از عبارتهای دشوار.
7. معرفی اشخاصی که شیخ از آنان نام برده است.
8. شرح واژگان نامانوس.
9. شماره گذاری فصلها.
10. استفاده از رسم الخط جدید عربی.
11. تهیه فهرستهای بسیار در پایان جلد دوم:
آیات، احادیث، آثار و اقوال، اعلام، فرق و طوائف و مذاهب، کتابها، اشعار، اماکن و بقاع، مصادر تحقیق، محتوای کتاب.
قواعد کلی استنباط (ترجمه و شرح حلقه اول از «دروس فی علم الاصول ») ج 1
شهید سید محمد باقر صدر، ترجمه و شرح رضا اسلامی، قم انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، 1375.
ویژگیهای این اثر
1. آمدن متن عربی دربالای صفحه و ترجمه در پایین صفحه.
2. اصلاح اشتباههای چاپی.
3. شرح واژگان نامانوس در لابه لای متن عربی، در داخل کروشه.
4. نگاشتن زندگی نامه نویسنده در آغاز کتاب.
5. شرح جاهای مورد نیاز، در پاورقی.
6. آوردن خلاصه مطالب در پایان هر بخش.
مباحثی از اصول فقه
دفتر دوم: منابع فقه، سید مصطفی محقق داماد، مرکز نشر علوم اسلامی، چاپ هفتم، 1375.
ویژگیهای این اثر، عبارتند از: قلم روان.
نویسنده این اثر ارزش مند، به شرح و بررسی منابعی که به عنوان منبع استنباط احکام، شناخته شده اند، با قلمی روان و به دور از قلم فرساییهای بیهوده و خسته کننده و با دسته بندی خوش آیند و پذیرفته شده پرداخته است که همانا عبارت باشند از: کتاب، سنت، اجماع، عقل، شهرت، سیره، قیاس، استحسان، مصالح مرسله، ستر ذرایع.
الهدایة فی الاصول
تقریرات بحث آیت الله سید ابوالقاسم خویی، تالیف: آیت الله حسن صافی اصفهانی، تحقیق و نشر: مؤسسه صاحب الامر، چاپ اول، 1417، جلد 1 و 2.
مرحوم آیت الله شیخ حسن صافی، دومین دوره درس خارج اصول مرحوم آیت الله خویی را که در سال 1369ه.ق. پایان یافته، تقریر کرده و مؤسسه صاحب الامر، این اثر ارزش مند را تحقیق و نشر داده است.
ویژگیهای این اثر
1. تکرار نشدن مطالب علمی.
2. شرح معانی علمی و دشوار، با مثال.
3. در برداشتن تمام مباحث اصول از ابتدا تا انتها.
4. در برداشتن دیدگاههای علمی مقرر.
جلد نخست، مباحث علم اصول تا پایان بحث اوامر و جلد دوم مباحث مقدمه واجب تا مجمل و مبین را در بردارد.
