بحران های نظامی چون کودتا، حکومت نظامی و جنگ از مهم ترین بسترهای پیدایش شایعه در هر جامعه ای هستند. علاوه بر بی خبری و دیرگویی که از مشخصه های این دوران است می توان به سایر شرایط مرتبط که زمینه ساز پیدایش شایعه هستند اشاره کرد. مواردی همچون ترس، وحشت، فقر، قحطی، کشتار جمعی و تخریب.
چنگیزخان را اولین متخصص جنگ های روانی در دنیا می شناسند. او پیش از شروع هر جنگ جاسوسانی را به میان نیروهای دشمن می فرستاد. این افراد ضمن کسب اطلاعات با دادن اخباری دروغین از تعداد نیروها، اسلحه های خود و... دشمن را می فریفتند. در این حالت شایعه هایی انتشار می دادند که یا دشمن به توانمندی خود مغرور گردد و یا این که با بزرگ جلوه دادن نیروهای خود کاری کند که دشمن قبل از حمله روحیه ی خود را ببازد و ناامید گردد. به طور مثال بریتانیایی ها در میان نیروهای آلمانی شایعه کرده بودند که انگلیسی ها اسلحه هایی دارند که می تواند دریا را به آتش بکشد.
در ایام جنگ دوم جهانی استراتژی نازی ها اشاعه ی شایعه هایی از طریق ایستگاه های رادیویی خود بر مبنای شعار « تفرقه بنداز و حکومت کن » بود. دستگاه عظیم تبلیغاتی حزب نازی برای هر یک از دول متخاصم لهستان، هلند، انگلستان و... برنامه ی ویژه ای تدارک می دید.
نمونه هایی از اهدافی که شایعه ها در این زمان ها دنبال می کنند از این قرار است:
- قرار دادن دشمن در وضعیت بلاتکلیفی:
گاه شایعه هایی در ابتدا توسط دشمن پخش می گردد که امیدواری هایی را در دل ها زنده می کند. پس از آن که به اندازه ی کافی عده ای مجذوب این امیدهای کاذب شدند، بلافاصله شایعه ای در برگیرد که همه ی امیدها را نقش بر آب می کند. از آن جا که امید اولیه فراگیر شده، شایعه ی ناامید کننده ی دوم هم به سرعت گسترش می یابد. در این حالت نمی توان راست را از دروغ تشخیص داد. نیروی محرکه برای هر اقدامی تحلیل می رود و این گونه نیروها زمین گیر می شوند.
- ایجاد موقعیت برای پنهان کردن حقیقت:
در این حالت چنان اخبار درست و نادرست به اطلاع رسانده می شود که مردم نه تنها راست و دروغ را از هم تشخیص نمی دهند که اهمیت موضوعات نیز برایشان رنگ می بازد. در این حالت اخباری راست، چنان در میان اخبار دروغ پیچیده می شود که نمی توان آن ها را از هم تشخیص داد.
- واضح سازی واقعیت:
در جنگ همیشه از میزان خسارت های دشمن اطلاعات درستی در دست نیست. پخش شایعه هایی غلو شده از میزان شکست دشمن در یک حمله، گاه وی را در شرایطی قرار می دهد که ناچار شود اطلاعات واقعی را اعلام کند.
ژاپنی ها به دنبال حمله ی هوایی پرل هاربر اعلام کردند که نیروی دریایی آمریکا را طی این حمله نابود کرده اند. نگرانی شدید مردم آمریکا سبب شد که مسئولین آمار دقیقی از خسارت ها را اعلام کنند. ژاپنی ها با آگاهی از این اطلاعات توانستند به برآورد دقیقی از عملکرد
خود برسند.
- بی اعتبارسازی اخبار دشمن:
در این حالت نیروهای خودی خبری مهم اما نادرست مبنی بر موفقیت دشمن را از قول رسانه های دشمن انتشار می دهند. و آن گاه با تصویربرداری واقعی از رخداد مورد ادعا کذب بودن خبر و دروغ پردازی سیستم خبری را برملا می کنند.
در طی جنگ دوم جهانی آلمانی ها نخست اخباری را که انگلیسی ها از موفقیت در بمباران کامل مرکز راه آهن آلمان انتشار داده بودند، پوشش دادند. در مرحله ی بعد خبرنگاران را برای تماشای مرکز راه آهن دعوت کردند و به این ترتیب کذب بودن اخبار انگلیسی را به شکلی مستند اعلام داشتند.
منبع مقاله :
آتش پور، سید حمید؛ (1388)، اعتیاد به کار( روان شناسی معتادین به کار )، تهران: نشر قطره، چاپ اول 