اتحاد اسلامی؛ در نگاه استاد شهید آیةالله مطهری(ره)

اشاره:

استاد شهید آیةالله مطهری(ره) وحدت و انسجام اسلامی را ضروری ترین نیاز عصر حاضر می دانست و در فراخنای آثار ارزشمند خود به صورت منسجم و گسترده آن را مورد توجه و بازنگری قرار می داد. معظم له داروی بسیاری از دردهای جهان اسلام را در اکسیر حیات بخش وحدت جست و جو می کرد و آن را مهم ترین راهبرد مسلمانان در نیل به قلّه های تعالی و بالندگی می دانست؛ چنان که در مقدمه ی مقاله ی «الغدیر و وحدت اسلامی» می نگارد:

«مصلحان و دانشمندان روشن فکر اسلامی عصر ما، اتحاد و همبستگی ملل و فرق اسلامی را، خصوصاً در اوضاع و احوال کنونی که دشمن از همه ی جوانب بدان ها هجوم آورده و پیوسته با وسایل مختلف در پی توسعه ی خلافات کهن و اختراع خلافات نوین است، از ضروری ترین نیازهای اسلامی می دانند. اساساً چنان که می دانیم وحدت اسلامی و اخوت اسلامی سخت مورد عنایت و اهتمام شارع مقدس اسلام بوده و از اهمّ مقاصد اسلام است. قرآن و سنت و تاریخ اسلام گواه آن می باشد».

انتشارات صدرا مجموعه آرا و اندیشه های این متفکر اسلامی و مصلح بیدار در زمینه ی وحدت و تفاهم اسلامی که به کوشش سیدحمید جاوید موسوی گردآوری شده را با عنوان «اتحاد اسلامی در آثار شهید آیةالله مطهری(ره)» به چاپ رسانده است.

در شماره های گذشته بخشی از آن را در اختیار خوانندگان گرامی قرار دادیم. اینک آن را ادامه می دهیم:

وحدت جبهه؛ راه گشای وحدت

طراحان فکر عالی اتحاد اسلامی که در عصر ما مرحوم آیةالله العظمی بروجردی(ره) در شیعه و علامه شیخ عبدالمجید سلیم و علامه شیخ محمود شلتوت در اهل تسنن در رأس آن قرار داشتند، معتقد بودند که فرقه های اسلامی در عین اختلافاتی که در کلام و فقه و غیره با هم دارند، به واسطه ی مشترکات بیشتری که در میان آن ها هست، می توانند در مقابل دشمنان خطرناک اسلام دست برادری بدهند و جبهه واحدی تشکیل دهند. این بزرگان هرگز درصدد طرح وحدت مذهبی تحت عنوان وحدت اسلامی ـ که هیچ گاه عملی نیست ـ نبودند.

در اصطلاحات معمولی عرف، فرق است میان حزب واحد و جبهه ی واحد. وحدت حزبی ایجاب می کند که افراد از نظر فکر و ایدئولوژی و راه و روش و بالاخره همه ی خصوصیات فکری به استثنای مسایل شخصی یک رنگ و یک جهت باشند، اما معنی وحدت جبهه این است که احزاب و دسته جات مختلف در عین اختلاف در مسلک و ایدئولوژی و راه روش، به واسطه ی مشترکاتی که میان آن هاست، در مقابل دشمن مشترک در یک صف جبهه بندی کنند. و بدیهی است که صف واحد در برابر دشمن تشکیل دادن، با اصرار در دفاع از مسلک خود و انتقاد از مسلک های برادر و دعوت سایر برادران هم جبهه به مسلک خود، به هیچ وجه منافات ندارد.

آنچه مخصوصاً مرحوم آیةالله العظمی بروجردی(ره) بدان می اندیشید این بود، که زمینه را برای پخش و انتشار معارف اهل البیت: در میان برادران اهل سنت فراهم کند و معتقد بود که این کار جز با ایجاد حسن تفاهم امکان پذیر نیست.

توفیقی که آن مرحوم در طبع برخی کتب فقهی شیعه در مصر به دست خود مصریان در اثر حسن تفاهمی که به وجود آورده بود کسب کرد، از مهم ترین موفقیت های علمای شیعه است....

آنچه نباید صورت گیرد کارهایی است که احساسات و تعصبات و کینه های مخالف را بر می انگیزد، اما بحث علمی سر و کارش با عقل و منطق است، نه عواطف و احساسات.

... خوشبختانه در عصر ما محققان بسیاری در شیعه پیدا شده اند که از همین روش پسندیده پیروی می کنند. در رأس همه آن ها علامه جلیل آیةالله سید شرف الدین عاملی و علامه ی کبیر آیةالله شیخ محمدحسین کاشف الغطاء، و علامه بزرگوار آیةالله شیخ عبدالحسین امینی مؤلف کتاب شریف الغدیر را باید نام برد.

علامه امینی(ره) و نقش «الغدیر» در وحدت اسلامی

آیا علامه بزرگوار آیةالله امینی(ره) مؤلف جلیل القدر «الغدیر» وحدت و اتحاد مسلمین را تنها در دایره تشیع قابل قبول می دانستند، یا دایره اخوت اسلامی را وسیع تر دانسته و معتقد بودند که اسلام با اقرار و اذعان به شهادتین محقق می شود، خواه ناخواه حقوقی را به عنوان حق مسلمان بر مسلمان ایجاد می کند و صله اخوت و برادری که در قرآن به آن تصریح شده میان همه مسلمین محفوظ است؟!...

علامه امینی(ره) طرفدار وحدت اسلامی اند و با نظری وسیع و روشن بینانه بدان می نگرند.

نقش مثبت «الغدیر» در وحدت اسلامی از این نظر است که اولاً: منطق مستدل شیعه را روشن و ثابت می کند که گرایش در حدود صد میلیون مسلمان به تشیع ـ بر خلاف تبلیغات زهرآگین عده ای ـ مولود جریان های سیاسی یا نژادی و غیره نبوده است، بلکه یک منطق قوی متکی به قرآن و سنت موجب این گرایش شده است.

ثانیاً: ثابت می کند که پاره ای اتهامات به شیعه ـ که سبب فاصله گرفتن مسلمانان دیگر از شیعه شده است ـ از قبیل این که شیعه غیر مسلمان را بر مسلمان غیر شیعه ترجیح می دهد و از شکست مسلمانان غیر شیعه از غیر مسلمانان شادمان می گردد، و از قبیل این که شیعه به جای حج به زیات ائمه می رود، یا در نماز چنین می کند و در ازدواج موقت چنان، به کلی بی اساس و دروغ است.

ثالثاً: شخص شخیص امیرالمؤمنین علی(ع) را که مظلوم ترین و مجهول القدرترین شخصیت بزرگ اسلامی است و می تواند مقتدای عموم مسلمین واقع شود، و همچنین ذریه اطهارش را به جهان اسلام معرفی می کند.

نامه جامعه - شماره چهل و هشت