اسپوندیلیت آنکیلوزان، یک بیماری روماتیسمی دردناک و پیشرفت‌کننده است که معمولا مفاصل ستون فقرات را درگیر می‌کند ولی می‌تواند سایر مفاصل را نیز در برگیرد و حتی می‌تواند روی سایر اندام‌ها (چشم، ریه، روده و قلب) اثر بگذارد. اسپوندیلیت آنکیلوزان یا A.S به وضعیتی گفته می‌شود که در آن، همه یا برخی از مفاصل ستون فقرات باهم درآمیخته و یکپارچه می‌شوند. برخی پزشکان، این بیماری را با نام «روماتیسم ستون فقرات» معرفی کرده‌اند. در گفتگو با دکتر محمدمهدی امام، فوق‌تخصص روماتولوژی و عضو هیات علمی دانشگاه علوم‌پزشکی شهید بهشتی، به بررسی این بیماری عجیب پرداخته‌ایم.
آقای دکتر! لطفا در ابتدا تعریفی از بیماری روماتیسم ستون فقرات یا اسپوندیلیت آنکیلوزان داشته باشید..
اسپوندیلیت آنکیلوزان یا روماتیسم ستون فقرات یعنی چسبیدن ستون مهره‌ها به هم. مشخصه اصلی این بیماری چسبیده شدن ستون مهره است که تقریبا در دوسوم بیماران اتفاق می‌افتد. این بیماری بیشتر در افراد جوان و در دهه دوم و سوم زندگی آنها دیده می‌شود و در مردان سه برابر بیشتر از زنان است، در حالی که در گذشته این میزان 9 برابر بود. علت کم شدن این میزان آن است که چون در زنان بیماری AS خیلی غیرعادی بروز پیدا می‌کند و ممکن است از ستون مهره شروع نشود، پزشکان متخصص دچار سردرگمی می‌شدند ولی با اطلاعات جدید و آشنایی بیشتر پزشکان با بروز این بیماری در خانم‌ها، این رقم سه برابر نسبت به مردان کاهش پیدا کرده است. بروز بیماری بعد از 50 سالگی خیلی کم است، اگرچه ممکن است دیده شود زیرا بیش از 95 درصد بیماری تا این سن بروز پیدا می‌کند.
علت بروز این بیماری چیست؟
علت اینکه چرا این بیماری به وجود می‌آید، هنوز مشخص نیست اما AS یکی از بیماری‌هایی است که ژنتیک در آن بسیار دخالت دارد. ما سه بیماری در زمینه روماتولوژی داریم که عامل ژن در آن بسیار قوی است: پسوریازیس، لوپوس و همین AS که زمینه فامیلی دارد و با ژن خاصی به نام B27 همراهی قوی دارد، به‌طوری که بیش از 90 درصد بیماران AS دارای این ژن هستند، گرچه برخی مواقع در AS ثانویه یعنی ASای که ثانویه به بیماری‌ها به خصوص بیماری‌های روده‌ای ظاهر می‌شود، ممکن است این ژن نقش کم رنگ‌تری داشته باشد ولی در غالب موارد AS زمینه ژنتیکی دارد. حتی در بستگان این بیماران ممکن است AS به طور کامل بروز نکند اما علایم خفیفی را از AS در آنها پیدا کنیم. به عنوان مثال به جای اینکه این افراد دردهای ستون مهره‌ای پیدا کنند دردهایی در کف پاشنه، دردهایی بین دو کتف و قسمت جلوی سینه دارند که گاهی اوقات می‌تواند طولانی‌مدت باشد، به طوری که کاملا برای پزشکان گمراه‌کننده است تا اینکه متوجه زمینه فامیلی آنها بشویم و بدانیم که این افراد در بستگان‌شان بیماری AS دارند و این علایم غیرعادی، علایم ثانویه AS است، البته این‌طور نیست که اگر ژن وجود داشته باشد، فرد حتما به این بیماری مبتلا شود.
خیلی از افراد ژن را دارند ولی مبتلا نیستند. شیوع B27 بر اساس زمینه ژنتیکی جامعه بسیار متفاوت است ولی چیزی حدود 2 درصد افراد جامعه ممکن است این ژن را داشته باشند ولی همه آنها به AS مبتلا نمی‌شوند اما خطر ابتلا در این افراد بالاتر از دیگر افرادی است که این ژن را ندارند. علاوه بر این علت دیگری برای بیماری مطرح شده است و آن هم عفونت است. عفونت خاصی به نام کلبسیلا در ایجاد این بیماری دخیل دانسته شده است که این میکروب به خصوص از راه دستگاه گوارش وارد بدن می‌شود و ممکن است به دلیل شباهت‌اش با ساختمان‌های مفاصل و ستون مهره، علایم واکنش بدن نسبت به این میکروب را در ستون مهره‌ها و مفاصل پیدا کنیم. پس در یک زمینه ژنتیکی مشخص که B27 است فرد دچار عفونت‌های خاصی می‌شود و این عفونت خاص به ایجاد بیماری AS در این افراد منجر می‌شود. به همین دلیل هم است که بیشتر افراد علایم خود را در دهه دوم و سوم زندگی‌شان نشان می‌دهند چون به هر حال یک بار با این میکروب تماس داشته‌اند و بیماری در این مدت بروز می‌کند و به همین دلیل است که هر چه سن بالاتر می‌رود شیوع AS کمتر می‌شود.
یعنی می‌شود با آنتی‌بیوتیک، این بیماری را درمان کرد؟
نه! این‌طور نیست که شما بتوانید جلوی بیماری را با درمان آنتی‌بیوتیکی بگیرید. همان‌طور که گفتم عفونت نقشی در بروز بیماری AS دارد اما تنها عامل تعیین‌کننده نیست. اینکه چرا بعضی دچار این بیماری می‌شوند و برخی دیگر نمی‌شوند، هنوز مشخص نیست. امروزه نقشه‌های ژنتیکی ریزتری را از این بیماری پیدا کرده‌اند که بعضی از آنها خیلی قوی‌تر با این بیماری همراهی دارد و احتمال ابتلا به AS را بیشتر می‌کند.
با توجه به اینکه این بیماری، ارثی است؛ آیا می‌توان از آن پیشگیری کرد؟
نه! متاسفانه این بیماری راه پیشگیری ندارد و در افرادی که ژن آن را دارند احتمال بروز وجود دارد و در صورتی که بروز پیدا کند، مراجعه سریع به پزشک و جلوگیری از پیشرفت بیماری و گرفتن آموزش‌های لازم بسیار مهم است تا بیماری عوارض خود را به صورت زمین‌گیر شدن افراد ایجاد نکند.
حالا درمانی دارد یا نه؟
امروزه درمان‌های تخصصی در این بیماران داریم که دست ما را در درمان این بیماران بازتر کرده است. بسیاری از بیماران به خصوص افرادی که در مراحل اولیه بیماری مراجعه می‌کنند درمان موفق‌تری خواهند داشت، چرا که اگر روماتیسم دیر درمان شود به تدریج ستون مهره به هم چسبیده می‌شود و کلیه حرکات ستون مهره با مشکل مواجه می‌شود و با پیشرفت بیماری، به تدریج قسمت‌های فوقانی‌تر و حتی تا گردن گرفتار می‌شود، به طوری که این بیماران حتی گردن‌شان را نمی‌توانند بالا بیاورند و مجبورند بیشتر زمین را نگاه کنند. گرچه این بیماری مرگ و میر را زیاد نمی‌کند ولی در ایجاد معلولیت نقش مهمی دارد. اما متاسفانه درمان‌ها بسیار گران هستند و هزینه درمانی بیماران معمولا در ماه به حدود یک و نیم میلیون تومان می‌رسد و تا زمانی که درمان‌ها را ادامه دهند، نتیجه خواهند گرفت و چنانچه درمان قطع شود، علایم بیماری باز خواهد گشت. برای درمان داروهای مختلفی داریم که مهم‌ترین آنها داروهای ضد التهاب هستند.
درمان‌های مکمل دیگری هم داریم که کمتر در گرفتاری‌های ستون مهره استفاده می‌کنیم و بیشتر برای درگیری‌های مفصلی و چشمی این بیماران استفاده می‌شود. توجه داشته باشید که نقش آموزش در این بیماران بسیار مهم است، چراکه اگر به این بیماران آموزش داده شود و توصیه‌های لازم برای جلوگیری از پیشرفت ناهنجاری‌های ستون فقرات داده شود، زندگی بسیار مناسب‌تری را خواهند داشت. شاید نقش عمده آموزش‌های بیماران، جلوگیری از پیشرفت بیماری و ایجاد زندگی بهتر برای آنها است. در کشورهایی که از نظر هزینه‌های مالی، مشکلات درمانی دارند، نقش آموزش‌های بیماران در جلوگیری از پیشرفت پررنگ‌تر است.
علایم بیماری
علایم بیماری بر اساس سن و جنس می‌تواند بسیار متغیر باشد. افرادی که کاملا علایم مشخص بیماری را دارند که معمولا مردان دهه دو و سه هستند، با دردهای ستون مهره مراجعه می‌کنند. دردهای ستون مهره تا مدت‌ها با دیسک کمر اشتباه گرفته می‌شد و غالب بیماران ام‌آرآی و حتی عمل جراحی دیسک کمر را انجام می‌دادند. همان‌طور که می‌دانید نتیجه ام‌آرآی در 30 درصد موارد مثبت کاذب می‌شود، یعنی حتی افرادی که تا به امروز کمردرد را تجربه نکردند و الان هم کمردرد ندارند اگر ام‌آرآی انجام دهند در یک‌سوم آنها دیسک‌های ظریفی دیده می‌شود اما برخلاف دیسک، درد بیماران مبتلا به AS حالت التهابی دارد. درد دیسک معمولا با استراحت بهتر می‌شود ولی درد بیماران روماتیسم ستون فقرات با استراحت بدتر می‌شود و صبح‌ها با سفتی صبحگاهی بلند می‌شوند که این کاملا برخلاف دیسک است، البته سفتی صبحگاهی در افرادی که قوس کمرشان زیاد است و یا افرادی که بستر مناسبی ندارند نیز دیده می‌شود ولی این سفتی صبحگاهی خیلی کوتاه‌مدت است و سفتی فرد بعد از یک تا دو دقیقه بعد از بیدار شدن از بین می‌رود ولی در بیماران مبتلا به روماتیسم ستون فقرات سفتی صبحگاهی بسیار طولانی مدت است و معمولا بیش از یک ساعت طول می‌کشد.
پس علامت عمده این بیماری دردهای ستون مهره‌ای است که حالت التهابی دارد و با استراحت بدتر و با فعالیت، به تدریج بهتر می‌شود. گاهی اوقات بیماران دچار دردهایی در قسمت‌های تحتانی ستون مهره و به خصوص در ناحیه باسن می‌شوند. این دردها ممکن است اوایل متناوب باشد. این محل، محل مفاصل ساکروایلیاک است که در این بیماری تقریبا در تمامی موارد درگیر می‌شود. در اوایل دردها حالت متناوب دارد، به طوری که مدتی این باسن و مدت دیگر باسن بعدی درد دارد و بعد از مدت دیگری ممکن است دردها ثابت باقی بمانند. این دردها هم حالت التهابی دارد، یعنی صبح‌ها بعد از استراحت بیشتر است و با فعالیت به تدریج بهتر می‌شود. اگر بخواهیم از دردهای ستون مهره غیرعادی نام ببریم که به خصوص در خانم‌ها و در افراد جوان‌تر دیده می‌شود، دردهای بین دو کتفی است که مدت‌های طولانی باقی می‌ماند. البته شاید مهم‌ترین علت دردهای بین دو کتف، علل عضلانی باشد ولی درد این یبماران شب‌ها شدت پیدا کرده و صبح‌ها کاهش پیدا می‌کند.
گاهی اوقات بیماران دچار دردهایی در قسمت جلوی سینه به خصوص روی استخوان جناق و اطراف آن می‌شوند که این دردها معمولا مدت‌ها توسط متخصصان قلب مورد بررسی قرار می‌گیرند و در نهایت علت آن را دردهای عضلانی عنوان می‌کنند، در حالی که ممکن است این دردها شروع بیماری روماتیسم ستون فقرات باشد. از علایم دیگری که در این بیماران دیده می‌شود درگیری محل اتصال لیگامان‌ها و تاندون‌ها به استخوان است، به خصوص اینکه این بیماران دچار دردهایی در ناحیه زیر و پشت پاشنه می‌شوند که ممکن است مدت‌ها با خار پاشنه اشتباه گرفته شود. گاهی اوقات محل اتصال تاندون‌ها در اطراف زانو و شانه ممکن است درگیر شود و از لحاظ تشخیصی سردرگمی ایجاد کند. از علایم دیگر این بیماری درگیری‌های مفصلی است که در بچه‌ها و خانم‌ها می‌تواند اولین علامت باشد بدون اینکه ستون مهره درگیر شده باشد. در پا مفاصل معمولا متورم می‌شوند، گرم می‌شوند و باد می‌کنند و با روماتیسم‌های دیگر اشتباه گرفته می‌شوند، به خصوص اگر ستون مهره‌ها درگیر نباشد. از علایم دیگر این بیماری درگیری‌های چشمی است که ممکن است سال‌ها قبل از بروز روماتیسم و یا بعد از بروز آن خود را نشان دهد که به قرمزی یکطرفه چشم همراه با تاری دید منجر می‌شود، البته خوشبختانه کمتر عوارض چشمی مزمن مانند چسبندگی در این بیماران دیده می‌شود ولی این حملات می‌تواند به صورت تکرارشونده تا مدت‌ها ادامه پیدا کند. ندرتا بیماری دارای عوارضی در ریه، قلب و دستگاه گوارش است که البته زیاد شایع نیست ولی در بیماران می‌توان مشاهده کرد.
منبع: http://www.salamat.com
ae
