شهر بیضاء

بیضا شهری است تاریخی در شهرستان سپیدان استان فارس در جنوب ایران در حدود 30 کیلومتری شمال غربی شیرازعلت نامیدن این شهر به نام بیضا، وجود دژی در این منطقه بود که بدست پاپک با سنگ مرمر ساخته شده بود. پس از حملهٔ اعراب، این منطقه، بیضا؛ به معنی سپید نامیده شد. قدمت این شهر به بیش از 8000 سال می‌رسد. درسالهای اخیر آثار تاریخی بسیاری دربیضا کشف گردیده. این شهر زادگاه کورش بزرگ بوده و در زمان هخامنش از رونق بسیاری برخوردار بوده‌است.

درباره بیضا
تاریخچه
شهرتاریخی بیضا(یا انشان) یکی از شهرهای کهن و تاریخی ایران در ناحیه بیضا که در مناطق سردسیر فارس قرار داشت و ویرانه‌های آن نزدیک آبادی تپه ملیان برجاست. یاقوت حموی، به نقل از حمزه اصفهانی، می‌نویسد: نام بیضا تازی شده کلمه فارسی «دَر اِسفید» احتمالاً دژ سپیداست. نام فارسی آن، نَسا، نَسایک / نَساتک / نَشانک بود.

قبل از اسلام

بنای شهر بیضا را به گشتاسب، پسر لهراسب کیانی، نسبت می‌دهند. در زمان ساسانیان هنگامی که اردشیر هفت ساله شد، پدرش، بابک، او را با خود به نسا (بیضا) نزد جوزهرشاه (یا جُزِهر/گوزِهْر) برد.اردشیر، هنگامی که بزرگ شد، به پدر توصیه کرد که بر گوزهر که تختگاهش در بیضا(نسا)بود بشورد. پدر نیز چنین کرد؛ گوزهر را کشت و تاج او را گرفت.

دوران زندیه

از دوره زندیه به بعد، در منابع، نام تل بیضا آمده که ظاهراً مکان قدیمی شهر بیضا، و گذرگاه و توقفگاه سپاهیان زندیه و قاجار بوده‌است. احتمالاً در این موقع، بلوک بیضااز لحاظ کشاورزی وضع مناسبی داشته‌است، به طوری که هنگام حمله آقا محمدخان قاجار به فارس، در پایان دوره لطفعلی خان زند منابع سپاهیان لطفعلی خان از بلوک بیضا تامین می‌شد.

در 1311، درازای بلوک بیضا از بوزنجان حدود سی کیلومتری جنوب شرقی اردکان (فارس) تا کوشک در21 کیلومتری شمال شرقی زرقان هشت فرسنگ و پهنای آن از روزستای تنگ خیارهدر 73 کیلومتری جنوب شرقی اردکان بیشتر از سه فرسنگ بود. از شمال به رامجرد و کامفیروز، از مغرب به اردکان، و از جنوب به حومه شیراز محدود می‌شد و مرغزار آن، «قرق بیضا»، سه فرسنگ در یک فرسنگ وسعت داشت و چراگاه اسبهای دیوانی و توپخانه شیراز بود. شهر ملیان (آبادی ملیان امروزی در کنار ویرانه‌های آن قرار دارد) مرکز قدیمی بیضا بود که در آن محل، آثار فراوانی از عمارات بزرگ ویران شده و نیز در بعضی از جاهای آن آثار باروی قدیمی شهر دیده می‌شود که وجود بیضای بزرگ و تاریخی قرون گذشته را ثابت می‌کند.

در سال 1972 میلادی پروفسور سامنر آمریکایی کاوش های خود را در تپه های روستای ملیان آغاز کرد و به شواهدی از تمدن انزان یا انشان دست یافت .
گیتاشناسی

بیضا در شهرستان سپیدان، در شمال غربی استان فارس در منطقه سردسیر، در دشتی چمن زار واقع شده و مشتمل است بر دهستانهای بیضا، بانش و کوشک هزار، از شمال به بخش کامفیروز، در شهرستان مرودشت، از مشرق به شهرستان مرودشت، از جنوب به شهرستان شیراز و از مغرب به بخش مرکزی شهرستان سپیدان محدود است. از کوههای مهم آن گر، مُور، شِش پیر و نِسا، از رشته کوههای زاگرساست، و تنگ غوره دان (قوره دان)در دهکده ایاسجان در دامنه شمالی کوه غوره دان واقع است. رود فصلی اردکان و رود شش پیر اراضی آن را مشروب می‌کنند. رود کر درجانب شمال شرقی آن جریان دارد. این بخش، دارای چندین رشته قنات و چشمه‌های فراوان است، از جمله جورک، چله گاه بزرگ، چله گاه کوچک، انجیرک و هفت خوان در کنار دهکده هفت خوان. آبادیهای آن عمدتاً در دشت قرار گرفته‌است. از گیاهان و درختان بلوط، بنه، بادام کوهی، کتیرا، گون و گل گاوزبان، و از حیوانات، بزکوهی، قوچ، میش، آهو، گرگ، گراز، روباه، بزکوهی، خرس، و خرگوش، و از پرندگان کبک و تیهو را می‌توان نام برد.
مناطق مهم

آبادیهای مهم بخش بیضا عبارت است از: شهرهرابال مرکز بیضا در حدود 54 کیلومتری جنوب شرقی اردکان (فارس)که دو زیارتگاه به نامهای ناصربن عمار و امامزاده ابراهیم دارد؛ بانش، کوشک هزار، و تل بیضادر 63 کیلومتری جنوب شرقی اردکان (فارس)که آثار قدیمی بسیاری دارد. دهکده ملیان در 64 کیلومتری جنوب شرقی اردکان (فارس) که آثاری از چند قلعه قدیمی، یک تپه باستانی و زیارتگاهی به نام سیداحمدشاه دارد. دهکده شیخ عبود که زیارتگاهی به نام شیخ شهاب الدین و محلی به نام شاه غیب داردو دهکده زیادآباد حدود 59 کیلومتری جنوب شرقی اردکان (فارس) که برخی آن را همان «قلعه زیاد» دانسته‌اند.

روستای هرابال با روستای همسایه اش ادغام شده و اکنون به شهر بیضا تبدیل شده است .