مهسا صالح‌دوست/ ابوالفضل تاجزاده نمین
گردشگری فیلم یک نمونه خاص از گردشگری رسانه‌محور است که بینندگان را ترغیب می‌کند حین یا بعد از تولید، از مکان‌های نمایش داده شده در یک فیلم داستانی بلند یا یک تولید تلویزیونی بازدید کنند. براساس تعریف سازمان ملی گردشگری اسکاتلند گردشگری فیلم کسب و کار جذب بازدیدکنندگان از طریق نمایش یک مکان یا طرح داستان یک مکان در فیلم، ویدئو و تلویزیون است. در ادبیات دانشگاهی اصطلاح گردشگری فیلم و گردشگری القایی فیلم یکسان به‌کار می‌رود. تاثیر فیلم بر زندگی مصرف‌کنندگان آنچنان زیاد است که به انتخاب مقصدهای گردشگری نیز سرایت کرده است. تصاویری که فیلمها ارائه میکنند در طول دهه‌ها باقی می‌مانند؛ شهرت به همراه می‌آورند؛ خلق هویت میکنند؛ و از آنجا که یکسونگری‌های موجود در دیگر انواع رسانههای تبلیغی، مثلا رسانههای چاپی، در فیلمها مشهود نیست بهتر می‌توانند اعتماد افراد را جلب کنند. نمایشی که یک فیلم برای شهر، استان یا کشور دارد به مثابه تبلیغی است که میلیون‌ها نفر تماشا میکنند. این در حالی است که با فعالیت‌های ترویجی هدفدار گردشگری نمی‌توان به این تعداد بیننده دست یافت.
با توجه به اینکه به نظر می‌رسد اثرگذاری تکنیک‌های بازاریابی در حال کم شدن است می‌توان بیان کرد که از طریق تبلیغات درون فیلمی ارتباطات بهتر هدف‌گیری می‌شوند. در واقع جایابی مقصدها در فیلمها باعث می‌شود یک تصویر ذهنی مثبت از مقصدها خلق شود؛ مقصدها در میان رقبا متفاوت باشند و برای مدت زمانی طولانی ایجاد علاقه کنند. طبق این ایده است که فیلمها از طریق آشنا ساختن بینندگان با مقصد – به مثابه یک کالا – بازار بالقوه را ترغیب به بازدید از آن میکنند.
گردشگری فیلم گستره وسیعی دارد که شامل این موارد است: بازدید از سایت‌‌هایی که فیلمها و برنامه‌های تلویزیونی در آنجا فیلمبرداری شد‌ه‌اند؛ تورهایی با هدف بازدید از استودیوهای تولید، پارک‌های موضوعی مرتبط با فیلم و هر فعالیت گردشگری مرتبط با صنعت فیلم خواه در محل باشد خواه در (یا نزدیک) استودیوی تولید. همچنین مضامین و اشکال مختلفی برای گردشگری فیلم و تلویزیون معرفی کرده‌اند که در ادامه به آنها خواهیم پرداخت.
در محل: بازدید از مکان تهیه فیلمها یا برنامه‌های تلویزیونی (سلطان دره، مکانی در بلندی‌های اسکاتلند؛ مکان تهیه فیلم هری پاتر در بریتانیا)؛ بازدید از خانه مشاهیر سینما و تلویزیون (بازدید از منازل ستارگان هالیوود).
جاذبههای تجاری:جاذبههای ساخته شده براساس مضمون فیلمها (تجربه بی‌‌نهایت، ویتبی بریتانیا)؛ تورهای همراه با راهنما به محل تهیه فیلمها (تورهای آوای موسیقی، سالزبورگ اتریش)؛ بسته‌های گردشگری فیلم (بسته‌های موضوعی تور ارباب حلقه‌ها).
محل‌های جایگزین: بازدید گردشگران از مکان‌هایی که وقایع فیلم یا برنامه تلویزیونی (در واقع) در آنجا رخ داده ولی خود فیلم در آنجا فیلمبرداری نشده است (شجاع دل در اسکاتلند به وقوع می‌پیوندد ولی فیلم به‌طور عمده در ایرلند فیلمبرداری می‌شود).
خارج از مکان: تورهایی به استودیوهای تهیه فیلم برای مشاهده فرآیند تهیه (پارامونت استودیو در لس آنجلس)؛ پارک‌های موضوعی فیلم‌محور (یونیورسال استودیو در لس‌آنجلس).
رویدادها: جشنواره‌ها و اکران فیلمها (کن، ادینبورگ، لندن، ونیز)؛ مسافرت غیرحضوری؛ برنامه‌های تلویزیونی مسافرت (از قطب تا قطب، بی بی سی).
تجارب موفق کشورها در گردشگری فیلم
گردشگری فیلم از دهه 1990 مورد توجه قرار گرفته است و برخی کشورها فعالانه در ترویج آن تلاش کرده‌اند. کشورهای انگلستان، استرالیا، نیوزیلند، ایرلند وکره از جمله مواردی هستند که فیلم موهبتی برای صنعت گردشگری‌شان بوده است. پژوهشی در انگلستان نشان داده است که از هر10بریتانیایی 8 نفر ایده سفر تعطیلات خود را از فیلمها می‌گیرند و از هر 5 نفر یکی واقعا به لوکیشن نشان داده شده در فیلم مورد علاقه، سفر می‌کند. در سال 1993 از هر 6 بازدیدکننده ایرلند بیش از یک نفر بیان داشتند که یک فیلم زمینه‌ساز بازدید از آن کشور بوده است. در مورد گردشگری فیلم در کره نیز قابل توجه است که از هر 7 گردشگر ورودی در کره یک نفر گردشگر فیلم مرتبط با درام‌های تلویزیونی این کشور است. این در حالی است که در مورد توسعه گردشگری فیلم در کشورهای غیرغربی اطلاعات بسیار اندک است و تاثیر فیلم‌هایی که زمان و محل رویدادشان خاورمیانه است بر گردشگری در این مناطق، کمتر بررسی شده است. در ایران نیز تاکنون پژوهش قابل ملاحظه‌ای در زمینه بهره‌برداری از ظرفیت فیلمها و سریال‌ها در ترویج گردشگری انجام نشده است.
ذی‌نفعان گردشگری فیلم
هر فرد یا گروه که در روند یا یک جنبه اساسی از فعالیت یک سازمان دارای منفعت باشد به مثابه یک ذی‌نفع قلمداد می‌شود. ذی‌نفعان را براساس سطح منفعت و پتانسیل اثرگذاری‌شان بر فرآیند تصمیم‌گیری سازمان، به گروه‌های مختلفی طبقه‌بندی میکنند. ذی‌نفعان اصلی عبارتند از: سازمان مدیریت مقصد (DMO)، جامعه محلی، گردشگران، کسب‌وکار گردشگری و صنعت فیلم. البته، ذی‌نفعان مختلف موجودیت‌های همگن نیستند و هم‌پوشانی‌هایی بین آنها وجود دارد (مثلا ساکنان جامعه محلی، صاحبان کسب‌وکارها هستند یا در مدیریت مقصد مشارکت دارند). در برنامه‌ریزی گردشگری فیلم، نقش و منفعت ذی‌نفعان و سطح درگیر بودن آنها متفاوت است.
منبع: پژوهشی با عنوان اولویت‌بندی فعالیت‌های بازاریابی گردشگری فیلم
روزنامه دنیای اقتصاد
