گردآورنده: مهرشادگلابچی – روزنامه دنیای اقتصاد
گردشگری سلامت به‌عنوان یکی از اشکال گردشگری با قدمتی 2 هزار ساله، شامل انواع مختلفی از گردشگری درمانی یا پزشکی است که در آن گردشگران با هدف اصلی درمان یک بیماری خاص یا انجام عمل‌های جراحی زیبایی و درمانی به مقاصد خاص سفر می‌کنند. در این میان مهم‌ترین مقاصد منطقه عبارت است از اردن، ترکیه، امارات متحده عربی، عربستان و ایران. اردن با تمرکز بالا بر گردشگری پزشکی بر بازارهای خاورمیانه و شمال آفریقا توانسته 4درصد از تولید ناخالص داخلی خود را از این طریق تامین کند. هزینه درمان در اردن تقریبا از کلیه مقاصد گردشگری درمانی پایین‌تر است. هند نیز به عنوان یکی از کشورهای پیشرو در گردشگری سلامت، با ایجاد ویزای گردشگری درمانی توانسته است شماری از گردشگران را به خود جلب کند. در این کشور حدود 21 بیمارستان دارای استاندارد JCI وجود دارد. ایران نیز به عنوان یکی از کشورهایی که در چند سال اخیر به این برنامه پرداخته است، در حال ورود به بازار گردشگری درمانی است به طوری که بخش تخصصی در سازمان میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری با عنوان کمیته گردشگری سلامت تعریف شده و چند بیمارستان تخصصی کشور نیز به درمان متقاضیان غیر‌ایرانی می‌پردازند.
مسافرت به‌منظور بهره مندی از خدمات سلامت کشورهای دیگر، برای اقشار مرفه کشورهای در حال توسعه، پدیده جدیدی نیست. در گردشگری پزشکی، هدف گردشگران در ابتدا دریافت درمان‌های پزشکی، سپس انجام فعالیت‌های مرتبط با گردشگری است. ایران در کسب درآمدهای ارزی خود به صدور نفت خام متکی است و برای حل مشکلات ناشی از وابستگی درآمدهای ارزی به صادرات نفت، لازم است برای تولید و صدور آن دسته از محصولات و خدماتی که می‌تواند درآمدهای ارزی ایجاد کند، سرمایه‌گذاری کند. کشور ما در میان برخی از مجموعه محصولات و خدمات تعریف شده، دارای امکانات و توان بالقوه‌ای است که با سرمایه‌گذاری می‌تواند آنها را به صورت بالفعل تبدیل کرده و به عنوان یک منبع درآمد ارزی مورد استفاده قرار دهد. صنعت گردشگری پزشکی یکی از این موارد است. بر اساس چشم‌انداز 1404 ایران قصد دارد تا پایان این سال، یعنی 1404، حدود 20 میلیون گردشگر خارجی جذب کند. از مجموع افرادی که به عنوان گردشگر وارد کشورها می‌شوند، 6 تا 10 درصد را کسانی تشکیل می‌دهند که برای درمان و استفاده از مواهب طبیعی به کشور سفر می‌کنند. ایران هم با عنایت به مزیت‌های خود در گردشگری پزشکی از جمله هزینه پایین و کیفیت بالای خدمات سلامت، تصمیم دارد تا از فرصت‌های موجود استفاده کند. اما برای بهره‌برداری از توانمندی‌های خود در این زمینه با چالش‌های اساسی روبه‌روست.
برخورداری از گواهینامه JCI برای اعتبارسنجی مراکز درمانی یکی از مهم‌ترین مولفه‌های انتخاب مقصدهای گردشگری درمانی توسط بیماران است و به همین دلیل کشورهای مختلف تلاش می‌کنند تا تعداد مراکز درمانی بیشتری را مطابق استانداردهای بین‌المللی آماده سازند تا موفق به دریافت این گواهینامه شوند. در جدول زیر وضعیت کشورهای مختلف از جهت برخورداری از این گواهینامه آمده است. در بین کشورهای منطقه رقبای ایران کشورهایی چون امارات متحده عربی، عربستان سعودی، ترکیه و برخی کشورها مثل هند، مالزی، اردن هستند که از همسایه‌های ایران بوده و بازارهایی با هدف مشترک با ایران دارند. این کشورها تعداد قابل توجهی از بیمارستان در سطح جهانی دارند؛ اما متاسفانه تاکنون هیچ‌یک از مراکز درمانی در کشور ما موفق به دریافت این گواهینامه نشده‌اند. هر چند عوامل زیادی در این امر نقش داشته است؛ اما به هر حال نبود چنین تاییدیه‌هایی نوعی نقطه ضعف برای گردشگری سلامت در کشور ما محسوب می‌شود.
توسعه گردشگری درمانی در منطقه خاورمیانه در سال‌جاری
درآمد گردشگری درمانی در منطقه خاورمیانه در سال 2006 رقمی معادل 1240 میلیون دلار بوده است که تا سال 2011 به‌طور متوسط سالانه 7/ 4 درصد رشد داشته است. در منطقه خاورمیانه کشورهای اردن، ترکیه، عربستان سعودی و ایران از مهم‌ترین مقصدهای گردشگری درمانی هستند. امارات متحده عربی نیز در تلاش است تا خود را به عنوان یک مقصد گردشگری درمانی در منطقه مطرح کند. اردن رهبر بازار گردشگری درمانی در این منطقه است و بیشترین گردشگر و درآمد حاصله را به خود اختصاص داده است. هزینه‌های پایین درمانی ناشی از تامین زیرساخت‌ها توسط دولت در این منطقه موجب افزایش تعداد گردشگران شده است. شرایط آسان کننده سفرهای بین‌المللی مانند ویزا در برخی از کشورهای منطقه مانند امارات و اردن نیز گردشگران را به این منطقه جذب کرده است. افزایش تعداد بیمارستان خصوصی، در کنار عوامل فوق بر افزایش تعداد گردشگران درمانی تاثیرگذار بوده است.پیش‌بینی می‌شود که منطقه خاورمیانه تا آخر سال 2016 تعداد 753 هزار گردشگر درمانی را جذب و درآمدی معادل 2 میلیارد دلار ایجاد کند.
نتیجه‌گیری
ایران به‌دلیل پایین بودن هزینه‌های درمانی در مقیاس جهانی مزیت‌هایی در جذب گردشگرانی با هدف درمان به ویژه از کشورهای همسایه دارد. با توجه به شرایط مطلوب و رفع تحریم‌ها زمینه برای تبدیل شدن به کشوری پیشرو در گردشگری پزشکی در سطح منطقه برای ایران فراهم شده است؛ اما زیرساخت‌ها و صنایع وابسته و پشتیبان این صنعت باید تقویت شود. از سوی دیگر، ایران برای حضور در قطب گردشگری منطقه با چالش‌هایی روبه‌رو است که عبارت است از: فقدان برنامه‌ریزی مدون گردشگری پزشکی، حمایت ناکارآمد دولت از گردشگری پزشکی، زیرساخت‌های درمانی که با توجه به استانداردهای بین‌المللی و اعتبار بخشی بیمارستان‌ها نیاز به ارتقا دارند و بسیاری موارد دیگر از جمله فقدان بازاریابی متداول و موثر گردشگری پزشکی.
