میانگین سنی برندگان جایزه‌ی نوبل امسال 72 سال بوده اما در گذشته روال همیشگی برندگان این جایزه به این شکل نبود. برندگان جایزه نوبل سال 2016 در رشته‌های شیمی، فیزیک و پزشکی همه مرد و با حداقل سن 65 بودند اما اکثریت سنی بالای 72 سال داشتند. در نیمه‌ی اول قرن بیستم میانگین سنی برندگان جایزه‌ی نوبل تنها 56 سال بود و برندگان رشته‌ی فیزیک که حالا مردانی در اواخر دهه‌ی ششم زندگی خود هستند در آن زمان میانگین سنی 47 سال را به خود اختصاص دادند.برای بررسی عمیق‌تر دلایل این تغییر در میانگین سنی برندگان جایزه‌ی نوبل با بنیتا همراه باشید.
می‌توان در نمودار زیر نیز مشاهده کرد که از سال 1950 به بعد میانگین سنی برندگان جایزه نوبل تا به امروز در حال طی کردن مسیری صعودی است.
بدون شک تابه‌حال داستان‌هایی از این قبیل شنیده‌اید که نویسنده یا فیلسوفی متعلق به یک قرن پیش، آخرین فردی بود که تمامی کتاب‌های موجود در زمان خود را خوانده بود. اگر از شک‌برانگیز بودن این داستان هم بگذریم آیا حقیقت دارد که با گذشت زمان و وسعت پیدا کردن دنیای علم رسیدن به چنین دانشی نیازمند گذراندن عمر بیشتری در راه علم است؟
این پاسخ منطقی به نظر نمی‌رسد. گوستاو کالسترند، از مسئولان عالی‌رتبه‌ی موزه‌ی نوبل به ما گزارش داد که یک قرن پیش تنها هزار فیزیکدان در دنیا داشتیم اما هم‌اکنون یک‌میلیون فیزیکدان در سرتاسر جهان مشغول تولید علم و تحقیق هستند.
او ادامه داد: «این افزایش تعداد عامل مهمی به شمار می‌آید و مدت‌زمان انتظار برای به دست آوردن این جایزه را افزایش می‌دهد، دیگر پس از کسب اولین دستاورد علمی نمی‌توان این جایزه را به دست آورد.»
حتی هم‌اکنون نیز دانشمندان در جوانی به دستاوردهای مهمی در علم می‌رسند اما این موفقیت در مورد هزاران دانشمند دیگر صدق می‌کند و با استانداردهای بالایی که هیئت داوران نوبل برای انتخاب برندگان دارند برنده شدن آن ممکن است سال‌ها طول بکشد.
اما سؤال همچنان در جای خود باقی است. هزاران نویسنده، اقتصاددان و فعال صلح نیز در صدسال اخیر به جمع نامزدهای احتمالی این جوایز افزوده شده‌اند اما نمودار میانگین سنی آن‌ها بسیار متفاوت است. چرا برندگان رشته‌ی فیزیک بسیار پیرتر از پیشتازان حوزه‌ی درمان هستند؟
دلیل این واقعه می‌تواند انقلاب علمی پیش‌آمده در اوایل قرن بیستم باشد که با رشته‌ی مکانیک کوانتوم آغاز شد. آقای کالسترند افزود: «فیزیک در نیمه‌ی اول قرن رشته‌ای بسیار در حال رشد بود و بسیاری از دانشمندان جوان همهروزه به کشفی جدید می‌رسیدند.» و هیئت نوبل این را می‌دانست.
او ادامه داد: «هیئت نوبل از این رویداد علمی مطلع بود و به این رشته علاقه‌مند بود و دستاوردهای جدید را به‌سرعت شناسایی می‌کرد.»
ورنر هایزنبرگ (که از نامش در سریال Breaking bad الهام گرفته شده است) و پل دیراک هر دو در دهه‌ی 1930 و در 31 سالگی‌شان برنده‌ی جایزه‌ی نوبل در مکانیک کوانتوم شدند. این رشته همانند ابزاری جدید با کشف‌های جدیدش دنیای علم را فتح کرده بود و به نقل از یکی از دانشمندان: «باعث شد متوسط‌ترین دانشمندان بزرگ‌ترین اکتشافات را انجام دهند.»
اما اینکه چرا در میان برندگان جایزه‌ی نوبل روند سن میانگین به‌طورکلی متفاوت است آقای کالسترند اذعان کرد این جایزه شرایط بسیار متفاوتی دارد.
وی افزود: «هیئت فعال در زمینه‌ی صلح سعی می‌کند اطلاعات خود را در زمینه همواره به‌روز نگاه دارد. آن‌ها به انتظار نمی‌نشینند تا ببینند صلح دنیا را چه زمانی به‌طور کامل در بر خواهد گرفت و یا برای مثال دموکراسی در اندونزی تا چه زمانی دوام خواهد آورد.»
آهسته‌ترین انقلاب
علی‌رغم پیشرفت در فعالیت‌های علمی و انسانی یک حقیقت قابل انکار این است که متأسفانه برندگان نوبل در اکثر موارد از میان مردان هستند. همان‌گونه که افزایش تعداد دانشمندان، زمان انتظار برای برنده شدن این جایزه را افزایش داده می‌تواند به این معنی نیز باشد که نمودار نامتناسب برندگان مرد نسبت به برندگان زن وضعیت جهان در دهه‌های پیشین را نشان می دهد.
مردان همچنان بیشتر در مرکز توجه در زمینه‌ی شناسایی دستاوردهای علمی هستند اما با افزایش گوناگونی و خالی شدن صحنه از صف دانشمندان باسابقه امکان دارد رؤیای تمرکز مساوی بر دستاوردهای هر دو گروه زنان و مردان ممکن است درنهایت به حقیقت بپیوندد.
موزه‌ی نوبل اطمینان داد سندی که نشان‌دهنده‌ی بی‌توجهی عمدی به دستاوردهای زنان در هیئت نوبل باشد وجود ندارد اما سندی وجود دارد گواه بر اینکه انعطافی در قوانین نوبل به منظور تقدیر بیشتر از زنان انجام گرفت.
زمانی که در سال 1903 ماری کوری نامزد دریافت جایزه‌ی نوبل نشد همسر و همکارش در آزمایش‌های تحقیقاتی اشعه‌های رادیویی معترض شد و جایزه‌اش را نپذیرفت. هیئت نوبل به‌ناچار با تأخیر نامزدی او را در سال 1902 به ثبت رساند و به‌این‌ترتیب ماری کوری اولین زنی بود که موفق به دریافت جایزه‌ی نوبل شد.