در فاصله 15 کیلومتری جنوب شرقی شهرستان بیرجند و در دره ای از رشته کوه های باصفای باقران، روستایی به نام «اسفهرود» واقع شده که از توابع دهستان باقران و بخش مرکزی است. این روستا از شمال به کلاته میرعلی، از جنوب به تنگل بهرمان و از شرق و غرب به رشته کوه باقران محـدود می شود. درخصوص نام روستا و وجه تسمیه آن اهالی روستا معتقدند به دلیل واقع شدن در کنار سه رود به اسفهرود نامیده شده است. اسفهرود بنا به آمار سال 1385 بالغ بر 200 نفر جمعیت دارد که تقریبا همه ساکنان آن به کشاورزی مشغولند . در محدوده روستا، باغ هایی نیز به چشم می خورد که عمده آن انگور، عناب و گردوست و در کنار آن زعفران و چغندر، شلغم، گندم و جو نیز کشت می شود. قنات بزرگ روستای اسفهرود حدود 2300 متر طول و عمق مادر چاه آن به بیش از 40 متر می رسد که این قنات پس از طی مسیرهای پرپیچ و خم رودخانه به استخر واز آنجا به زمین های کشاورزی اسفهرود می رسد. این قنات به دلیل قرار گرفتن در بستر رودخانه با اندک سیلی آب دهی آن زیاد و به همان اندازه در آخر فصل تابستان میزان آب آن کاهش می یابد. این روستا دارای رودخانه بسیار بزرگ فصلی است که هنگام فعال بودن آن ارتباط افراد به دو طرف آن قطع می شود. طول این رودخانه که دارای چند شعبه فرعی است به بیش از 10 کیلومتر می رسد. علیرغم واقع شدن در منطقه خشک و کویری بیرجند، روستای اسفهرود به دلیل واقع شدن در کوهپایه از آب و هوای بسیار خوبی بویژه در فصول بهار و تابستان برخوردار است. در فصل زمستان هوا کمی سرد می شود. این روستا دارای باغات میوه بسیار سرسبز و زیبایی است که بسیاری از مردم بیرجند و روستاهای اطراف برای استفاده از طبیعت زیبای آن و همچنین برای کوهنوردی به این روستا می روند. در باغهای اسفهرود اکثر میوه ها و محصولات فصلی کشاورزی منطقه یافت می شود از جمله آلبالو، توت، زردآلو، هلو، گلابی، انگور، سیب، به، انار و … . در این روستا همچنین درختان گردو و بادام به وفور وجود دارند. آب کشاورزی و مصرفی روستا از طریق قناتی که در زمان های گذشته ایجاد شده تامین می شود. از جمله مناطق دیدنی و جذاب این منطقه روستاها و باغهای سرسبز بالادست اسفهرود می باشد که از آب بسیار خوب و طبیعت بکر و بسیار زیبا و دلپذیری در دامنه کوه ها و دره ها برخوردارمی باشند. البته در اطراف روستا چندین چشمه نیز وجود دارد.که به نوبه خودشان دیدنی هستند. تقریبا حصاری از تپه ها و کوه اطراف روستا را پوشانده که در یکی از این تپه و در داخل سنگلاخ های تپه، پناهگاههایی به شکل غار از چند صد سال قبل کنده شده که به راحتی می توان به داخل آن وارد شد حدود 33 درصد بناها و خانه های روستا با مصالح جدید (آهن، آجر و سیمان) ساخته شده و تقریبا از کیفیت خوبی برخوردار است و حدود 50 درصد خانه ها هم قدیمی و مرمتی است که شکل، قالب و نوع معماری سنتی خود را حفظ کرده و چیزی حدود 16 درصد هم تخریبی و خالی از سکنه می باشد. بعضی از ساختمان های قدیمی اسفهرود به صورت باغ منزل است و بقیه ساختمان ها طوری ساخته شده که حیاط منزل در وسط و خانه ها دور تا دور حیاط قرار دارند. هر خانه به طور جداگانه به حیاط راه دارد و همه اتاق ها هم معمولا از داخل به یکدیگر راه دارند. عرض دیوارهای قدیمی بین 100 تا 150 سانتیمتر می باشد و خانه های طبقه پایین معمولا گنبدی شکل و طبقه دوم با چوب پوشیده شده اند. مصالح به کار برده شده در خانه ها را با نوعی گل صابونی شکل به نام «شوشک» که دارای دو رنگ سیاه و زرد می باشد به ضخامت 10- 15 سانتی متر اندود می کرده اند و بعد از هر 10 الی 15 سال هم مجددا ترمیم می شده است. در داخل هر خانه طاق، بخاری هیزمی، ایوان، هشتی و… وجود داشته که امروزه با ساخت بناهای جدید بیشتر آن ها منسوخ شده است. از انواع غذاهای محلی اسفهرود می توان به آب دوغ خیار، گورماست، قروت (کشک)، غلور، آش برنج، کاچی، نان جوش، آبگوشت، شیربرنج و انواع اشکنه (مغز گردو، شیرین، گوجه فرنگی، عدس) را نام برد.
