نقش رجب؛ نقش برجسته ی سنگی از آثار دوره ساسانی

نقش رجب یکی از شگفت انگیز ترین آثار حجاری باستانی در شیراز است که یکی از زیباترین نمونه های حجاری ایران محسوب می شود . اگر برای بازدید از تخت جمشید و پاسارگاد به شیراز رفته اید، بازدید از این شاهکار زیبای هنر باستانی ایران را از دست ندهید. در 3 کیلومتری شمال تخت جمشید و در سمت راست خیابان شاهی ، نقش رجب را خواهید دید. جاده شاهی  برای تسهیل ارتباط میان پایتخت سلطنتی ایران، شوش و شهر سارد پایتخت لیدی (در منتهی الیه غربی شبه جزیره آناتولی فعلی) در قرن 5 قبل از میلاد مسیح ساخته شده بود. کتیبه ی تفویض اردشیر اول ، شاپور اول، که به عنوان تاجگذاری شاپور شناخته می شود، و  کتیبه ای دیگر به کارتیر نسبت داده شده است که روحانی تراز اول و موبد موبدان عصر ساسانی بوده ، این کتیبه ها همراه با صحنه هایی از وقایع تاریخی که بر سنگ حجاری شده اند در شیب شمالی کوه رحمت واقع شده اند. از دوره ی پادشاهان ساسانی حجاری های زیادی به جا مانده است که بیشتر آن ها در استان فارس قرار دارند. دلیل تمرکز آثار تاریخی این بوده که پادشاهان دستور ساخت حجاری ها را برای نشان دادن قدرت خود، نشان دادن جنبه هایی آیینی مانند غالب شدن بر دشمنان و حک کردن آن بر سنگ برای نشان دادن شکوه و برتری امپراطوری ساسانی، می دادند. به خاطر اینکه امپراطوران ساسانی خود را به امپراطوری هخامنشی منسوب می دانستند این حکاکی ها در استان فارس متمرکز شده اند و زیاد از پرسپولیس دور نیستند. برای آشنایی بیشتر با نقش رجب فارس از معروف ترین آثار دوره ساسانی همراه ما باشید.

معرفی حجاری نقش رجب

سه کتیبه در نقش رجب فارس دیده می شود که در مورد وقایع و حوادث مختلف سلطنتی هستند و به طور خلاصه در مورد آنها توضیح می دهیم.

کتیبه ی تاجگذاری اردشیر اول (224-239 پیش از میلاد مسیح)

تفویض یا تاجگذاری اردشیر اول، موسس امپراطوری ساسانی، که بر شرقی ترین تخته سنگ حجاری شده است قدیمی ترین حجاری در نقش رجب فارس محسوب می شود. در پس زمینه ای به عرض چهار متر و به ارتفاع 2.5 متر صحنه ی تاجگذاری اردشیر اول را می بینیم در حالی که تاج قدرت را با دست راست از اهورامزدا گرفته است و انگشت اشاره اش را به نشان احترام بالا نگه داشته و تاجی زیبا بر سر دارد. اهورامزدا با تاجی کنگره دار بر سر، موهای پر پشت که بلندی آن تا شانه هایش می رسد و یک گردنبند ساده رو به روی اردشیر ایستاده و با دست راست تاج قدرت را به اردشیر عطا می کند. دو مرد پشت اردشیر اول و دو زن در کنار اهورامزدا و دو شخص کوچک بین اردشیر و اهورامزدا قرار دارند که ممکن است کودک باشند. یکی از پیکره های پشت اردشیر که از آثار دوره ساسانی است، سایه بانی بر سر شاه گرفته و پیکره ی دیگر مربوط به شاپور پسر اردشیر اول و ولیعهد شاه است که دست راستش را به نشان احترام به اهورامزدا و پادشاه بالا نگه داشته و دست چپش را بر غلاف شمشیر قرار داده است. موهای بلند و گردنبندی بر گردن دارد. برخی محققان معتقدند دو زن سلطنتی که پشت اهورامزدا ایستاده اند مادر و همسر اردشیر اول هستند. پشت تاج قدرت و بین اهورامزدا و اردشیر دو پیکره ی کوچک دیده می شود، یکی لباس ساسانی به تن دارد و دستهایش را بالا نگه داشته و دیگری چماقی به دست دارد. این بخش از حکاکی به شدت آسیب دیده و از آثار دوره ساسانی است. ولتر هینز پژوهشگر آلمانی معتقد است که پیکره ی سمت چپ ممکن است متعلق به بهرام (239-270 پیش از میلاد) پسر شاپور باشد و پیکره ی سمت راست بهرام مربوط به خدای جنگ در ایران باستان و از آثار دوره ساسانی است.

کتیبه کرتیر در نقش رجب

در زمان حکومت بهرام دوم (276 تا 293 پیش از میلاد مسیح)، کتیبه ی کوچکی در بخش غربی صخره ها حکاکی شد که مربوط به چهره ی کرتیر، قدرتمندترین شخصیت مذهبی ساسانی در زمان شاپور اول، بهرام اول و بهرام دوم است. او در این کتیبه انگشت اشاره ی دست راستش را برای احترام و عزت به مجمع امپراطوری که در یک کتیبه ی جداگانه در پشت سر او قرار دارند، بالا نگه داشته. این کتیبه در سی سطر به زبان فارسی میانه ی ساسانی نوشته شده که بیست سطر آن باقی مانده و بقیه از بین رفته اند و در این خطوط به طور خلاصه دستاورد ها و خدمات دینی کرتیر توصیف شده است در بخشی از کتیبه می گوید: من از خدایان تقاضا کردم، اگر آنها قبلا مرا به دنیای زندگان فرستاده اند، پس مرا از جهان مردگان عبور دادند و به من تصویری از بهشت و جهنم نشان دادند. من از ایزدان چنین تمنا کردم، بگذار من کرتیر بخواست ایزدان به همه ی زندگان و کسانی که مرده اند بنمایانم. آموزش درباره ی آسمان ها (بهشت) و اعماق دوزخ را به هستی روشن بدل می سازم و نشان می دهم چه کارهای ایزدی هست که بویژه در کشور انجام شده و بخاطر چه انجام شده است و همچنین چرا و چگونه من در کارهای دینی سخت گیرتر شدم. من از ایزدان تمنا کردم تا مرا رهنمون شوند و راستی و ماهیت آموزش های مربوط به آسمان ها (بهشت) و اعماق دوزخ را بر من روشن سازند و راه تشخیص اینگونه مسایل را به من بیاموزند تا بدانم راست کدام و دروغ کدام است.

کتیبه ی تاجگذاری شاپور اول (239 تا 270 پیش از میلاد مسیح)

در قابی به طول 4.5 متر و عرض 3 متر، شاپور اول سوار بر اسب در مراسم تاجگذاری دیده می شود. این یک شاهکار حکاکی و مجسمه تراشی مربوط به دوره ی ساسانیان است، این کتیبه از هارمونی و توازن شگفت آوری برخوردار است و شاپور را سوار بر اسبش نشان می دهد که تاج قدرت را از اهورامزدا می گیرد و یا دست چپ شمشیر خود را نگه داشته است، جزئیات صورت و دست شاه به مرور زمان کم رنگ و ناپیدا شده است. اهورامزدا تاجی کنگره دار بر روی موهای بلند و مجعدش دارد لباسی مشابه لباس شاپور بر تن دارد و سوار بر اسب است. هر دو اسب دست چپ خود را بالا برده اند هر چند جزئیات چهره ها و پیکره ها آسیب دیده اند. این حکاکی دو سال بعد از پیروزی شاه ایران بر امپراطوری روم در بخش دیوار شمالی نقش رجب فارس تراشیده شده است.