لقاح مصنوعی چیست؛ مراحل، خطرات و عوامل وابسته به آن

شاید شما هم بارها درباره‌ی لقاح مصنوعی شنیده باشید؛ اما احتمالا به‌درستی نمی‌دانید لقاح مصنوعی چیست. لقاح مصنوعی یا همان IVF، مجموعه‌ای پیچیده از راهکارهای درمان ناباروری یا مشکلات ژنتیکی است و به باروری و بارداری کمک می‌کند. در طول درمان لقاح مصنوعی، تخمک‌های بالغ از تخمدان جمع‌آوری شده یا در رحم قرار داده می‌شوند. هر دوره IVF حدود 2 هفته به‌طول می‌انجامد. لقاح مصنوعی یا همان IVF مؤثرترین راه و پیشرفته‌ترین فناوری برای درمان ناباروری محسوب می‌شود. همراه ما باشید، می‌خواهیم اطلاعات بیشتری درباره‌ی لقاح مصنوعی در اختیارتان بگذاریم.

حتما بخوانید:

• بارداری سالم؛ 10 گام ساده برای اینکه یک کودک سالم به‌دنیا بیاورید
• بارداری هفته به هفته؛ در هر هفته بارداری چه تغییراتی در بدن رخ می‌دهد؟
• علائم پولیپ رحم، عوامل ایجاد، تشخیص و درمان آن

لقاح مصنوعی چیست و چگونه انجام می‌شود؟

اگر بخواهیم لقاح مصنوعی را دقیق‌تر شرح دهیم، باید بگوییم: در این فرایند درمانی تخمک‌های فرد با اسپرم همسرش وارد چرخه‌ی درمان می‌شوند. روش دیگر این درمان استفاده از رویان، اسپرم یا تخمک‌های افراد دیگر است. در برخی مواقع نیز از شخصی که حامل رویان یا اصطلاحا حامل حاملگی است نیز بهره برده می‌شود. حامل، زنی است که رویان را در رحم خود برای پرورش نگه می‌دارد.

اینکه روش لقاح مصنوعی به‌خوبی نتیجه دهد، وابسته به عوامل گوناگونی است؛ مثلا سن و علت ناباروری در میزان اثربخشی این روش مهم است، ضمن اینکه IVF بسیار زمان‌بر، پرهزینه و بعضا دشوار است. اگر بیش از یک رویان در رحم قرار بگیرد، لقاح مصنوعی منجر به بارداری با دو جنین خواهد شد و بارداری چندگانه صورت می‌گیرد. پزشک متخصص شیوه‌ی درمانی را برای زوج خواهان این روش شرح می‌دهد و ضمن بیان خطرهای احتمالی آن به افراد، درباره مؤثربودن یا نبودن این درمان توضیحاتی ارائه می‌کند.

لقاح مصنوعی یا IVF چه کمکی به زوج نابارور می‌کند؟

لقاح مصنوعی روشی برای درمان ناباروری و مشکلات ژنتیکی است. اگر از لقاح مصنوعی برای درمان ناباروری استفاده شود، نیاز زوج‌ها به انجام درمان‌های دشوار قبل از لقاح مصنوعی کم می‌شود؛ مثلا نیاز به داروهای باروری برای افزایش تولید تخمک‌ها یا تلقیح داخل رحمی کاهش پیدا می‌کند. تلقیح داخل رحمی روشی است که در آن اسپرم نزدیک زمان تخمک‌گذاری مستقیما در رحم قرار داده می‌شود.

گاهی‌ اوقات، لقاح مصنوعی به‌عنوان اولین گزینه به زنان بالای چهل سال پیشنهاد می‌شود، علاوه بر آن در مواقعی که زوج‌ها وضعیت جسمانی خاصی نیز دارند، این درمان پیشنهاد می‌شود؛ برای مثال اگر زوج‌ها دارای شرایط زیر باشند، از این درمان استفاده می‌شود:

1. انسداد یا تخریب لوله‌ی فالوپ

وقتی لوله‌ی فالوپ، آسیب‌دیده یا مسدود باشد، تخمک به‌سختی بارور می‌شود و رویان نیز با دشواری به رحم منتقل می‌شود.

2. اختلالات تخمک‌گذاری

اگر تخمک‌گذاری به‌ندرت صورت گیرد یا اصلا اتفاق نیفتد، تخمک‌های کم‌تری برای باروری در دسترس هستند.

3. یائسگی زودرس

یائسگی زودرس موجب عملکرد غیرطبیعی تخمدان در سنین زیر چهل سال است. اگر تخمدان به‌خوبی کار نکند، هورمون استروژن کافی تولید نخواهد شد یا تخمک‌ها به‌شکل معمول و طبیعی آزاد نخواهند شد.

4. آندومتریوز

اندومتریوز زمانی رخ می‌دهد که بافت‌های رحم در بیرون از رحم قرار می‌گیرند و رشد می‌کنند. این موضوع عملکرد تخمدان، لوله‌ی فالوپ و رحم را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد.

5. فیبروم رحم

فیبروم‌ رحم، تومورهایی خوش‌خیم هستند که در دیواره‌ی رحم قرار می‌گیرند و در زنان در دهه‌ی سی و چهل زندگی بسیار رایج هستند. فیبروم‌ها در القا و قرارگیری تخمک بارورشده دخالت می‌کنند.

6. برداشتن یا عقیم‌سازی لوله‌ی رحم

توبکتومی یا عقیم‌سازی لوله‌ای نوعی عقیم‌سازی است که در آن برای جلوگیری از بارداری، موقتا لوله‌های فالوپ بریده یا مسدود می‌شوند. لقاح مصنوعی می‌تواند جایگزینی برای برگرداندن لوله‌های فالوپ باشد.

7. اختلال در تولید اسپرم یا عملکرد آن

اگر تمرکز اسپرم‌ها زیر حد متوسط باشد، یعنی حرکت آنها کند باشد یا شکل و حجم‌شان غیرطبیعی باشد، قدرت بارورکردن تخمک‌ها را نخواهند داشت. وجود اختلالات در اسپرم مرد باید از سوی پزشک متخصص بررسی بشود تا دلایل پنهان آن کشف شود و درصورتی‌که مشکل حل‌شدنی باشد، راهکارهای لازم به‌کار برده شوند.

8. ناباروری نامشخص

در این قضیه، هیچ علت مشخصی برای ناباروری نیست و علی‌رغم معاینات لازم برای تشخیص مسئله‌، دلیل ناباروری قابل‌شناسایی نیست.

9. اختلالات ژنتیکی

اگر احتمال انتقال اختلالی ژنتیکی از سوی والدین به جنین وجود داشته باشد، از روش تشخیص ژنتیکی پیش‌کاشتی استفاده خواهد شد. در این روش از لقاح مصنوعی کمک گرفته می‌شود و بعد از جمع‌شدن و باروری تخمک‌ها برای بررسیِ بودن یا نبودن مشکلات ژنتیکی معاینه می‌شوند. گفتنی است همه‌ی مشکلات ژنتیکی با معاینه‌های قبلی قابل‌تشخیص نیستند. درهرحال رویان‌هایی که با معاینه‌ی کلی بدون مشکل شناخته شدند، می‌توانند به رحم منتقل شوند.

10. محافظت از بارداری برای سرطان یا سایر وضعیت‌ها و مشکلات پزشکی

اگر در آستانه‌ی درمان‌های سرطان، مانند شیمی‌درمانی یا پرتودرمانی باشید، احتمال ناباروری وجود دارد. در این زمینه نیز لقاح مصنوعی گزینه‌ای پیش روی شما است. در این روش می‌توان تخمک‌ها را جمع‌آوری کرد و آنها را در حالتی غیربارور منجمد و نگهداری کرد. احتمال اینکه تخمک‌ها را بارور کرده و سپس منجمد کرد نیز وجود دارد.

زنانی که رحمی آماده ندارند و بارداری برای‌شان مشکلات جدی به‌همراه دارد، می‌توانند از لقاح مصنوعی استفاده کنند، به این صورت که فرد دیگری حاملگی را بر عهده بگیرد. در این مورد، تخمک بارور می‌شود؛ اما رویان شکل‌گرفته در رحم فرد دیگری رشد می‌کند و پرورش می‌یابد.

خطرهای لقاح مصنوعی چیست؟

خطرهای احتمالی موجود در چرخه‌ی لقاح مصنوعی از این قرار هستند:

1. تولدهای چندگانه

اگر چند رویان در رحم قرار بگیرد، امکان رشد چند رویان وجود دارد. در این صورت احتمال زایمان زودرس و کاهش وزن جنین نیز بیش‌تر می‌شود؛

2. زایمان زودرس و کاهش وزن نوزاد

تحقیقات نشان می‌دهد احتمال اندکی برای کم‌وزن‌شدن نوزاد یا زایمان زودرس به‌شیوه‌ی لقاح مصنوعی وجود دارد؛

3. سندروم هیپراستیمولیشن تخمدانی

استفاده از داروهای تزریقی باروری مانند HCG یا گنادوتروپین جفتیِ انسان برای القای باروری در تخمدان می‌تواند موجب این سندروم بشود. در این سندروم، رحم بیمار متورم می‌شود و درد می‌گیرد.

نشانه‌ها و علائم معمولا یک هفته به طول می‌انجامند و شامل دردهای ملایم شکمی، نفخ شکم، حالت تهوع، استفراغ و اسهال می‌شود. اگر شخص باردار شود، احتمال دارد این علائم چندین هفته به‌طول بینجامد. در موارد نادری نیز، امکان بروز سندروم هیپراستیمولیشن وجود دارد که همراه با اضافه‌وزن و تنگی نفس است.

4. سقط جنین

نرخ سقط جنین در زنانی که با لقاح مصنوعی باردار می‌شوند، مشابه سایر زنان است، یعنی در حدود 15درصد تا 25درصد؛ اما این درصد با افزایش سن احتمال بیش‌تری برای وقوع پیدا می‌کند. استفاده از تخمک‌های منجمد در طول درمان، کمی احتمال سقط جنین را افزایش می‌دهد.

5. عوارض بازیابی تخمک‌ها

استفاده از سوزن آسپریت (تخلیه) برای جمع‌آوری تخمک‌ها می‌تواند منجر به خون‌ریزی، تخریب یا عفونت مثانه، روده یا رگ‌های خونی شود. اگر بیهوشی نیز در کار باشد، عوارض بیهوشی نیز ممکن است گریبان فرد را بگیرد.

6. بارداری خارج از رحم

2‌درصد تا 5درصد از زنانی که با لقاح مصنوعی باردار می‌شوند، بارداری‌شان به‌شکل بارداری خارج از رحم خواهد بود و تخمک‌های بارورشده در خارج از رحم مستقر می‌شوند و معمولا در لوله‌های فالوپ قرار می‌گیرند. تخمک‌های بارورشده نمی‌توانند خارج از رحم باقی بمانند و ادامه‌ی بارداری غیرممکن است.

7. نواقص تولد

در نواقصی که ممکن است در نوزاد شکل بگیرد، سن مادر بسیار مهم است. مسئله‌ی سن فارغ از نوع و شیوه‌ی بارداری بر سلامت نوزاد تأثیر می‌گذارد. برای بررسی اینکه نوزادان حاصل از لقاح مصنوعی دچار نواقص خواهند بود یا نه، باید تحقیقات بیشتری صورت بگیرد؛ اما هنوز یافته‌هایی مبنی بر ایجاد نقص در نوزادان لقاح مصنوعی دیده نشده است.

8. سرطان تخمدان

برخی پژوهش‌ها ادعا می‌کنند میان ایجاد و توسعه‌ی نوع خاصی از تومور تخمدان (سرطان تخمدان) و داروهای تحریک رشد تخمک ارتباطی وجود دارد؛ اما تحقیقات اخیر بر این ادعا صحه نمی‌گذارند.

9. استرس

استفاده از لقاح مصنوعی به‌شکل مادی، معنوی و جسمی توأم با انواع استرس ها و خستگی ها است. حمایت مشاوران، خانواده و دوستان و همسر باعث تسهیل روند درمانی خواهد شد.

شیوه‌ی آمادگی برای لقاح مصنوعی چیست؟

وقتی قصد انتخاب کلینیک درمان ناباروری دارید، باید به نکاتی دقت کنید. به‌یاد داشته باشید موفقیت هر کلینیک و مرکز درمانی به عوامل متعددی وابسته است؛ مثلا سن بیماران و مشکلی که داشته‌اند. جمعیت یا تعداد بیماران تحت درمان و رویکردهای درمانی نیز بسیار مهم است. قبل از درمان از هزینه‌های درمان در هر مرحله نیز اطلاعات کسب کنید.

قبل از شروع درمانی که در آن از تخمک و اسپرم زوج‌ها استفاده می‌شود، هریک باید مورد آزمایش‌ها و معاینه‌های گوناگونی قرار بگیرند:

1. آزمایش ذخیره‌ی تخمدان

برای بررسی کیفیت و کمیت تخمک‌ها، پزشک احتمالا تمرکز هورمون محرکه‌ی فولیکولی (FSH) ، استرادیول (استروژن) و هورمون آنتی‌مولرین در خون را در اولین روزهای عادت ماهیانه بررسی می‌کند. نتایج آزمایش‌ها همراه با سونوگرافی از تخمدان‌ها بررسی می‌شود تا میزان جواب‌گویی درمان برای فرد مشخص بشود.

2. تحلیل اسپرم‌ها

اگر این آزمایش در بخش معاینات اولیه‌ی درمان صورت نگیرد، پس از گذشت مدت کوتاهی از چرخه‌ی درمان، حتما باید تحلیل و بررسی اسپرم‌ها صورت بگیرد.

3. بررسی بیماری‌های عفونی

هریک از زوج‌ها باید از جهت ابتلا به بیماری‌های عفونی مانند ایدز بررسی شوند و آزمایش بدهند.

4. عمل انتقال رویان

پزشک برای تعیین عمق رحم، در ابتدای کار، رویان را به رحم انتقال می‌دهد. در این روش احتمال زیادی برای موفقیت انتقال رویان به رحم وجود دارد.

5. آزمایش تعیین عمق رحم

پزشک باید قبل از شروع IVF، عمق رحم را مشخص کند. ممکن است نیاز به سونوهیستروگرافی پیش آید. در این روش، مایعی از طریق دهانه‌ی رحم به رحم وارد می‌شود و به‌کمک سونوگرافی به دید و تصویری از رحم می‌رسند. در این روش تلسکوپی باریک، نورانی و منعطف در واژن و دهانه‌ی رحم به‌سمت رحم قرار داده می‌شود.

سؤالات رایج

1. چند رویان به رحم منتقل خواهد شد؟

تعداد رویان‌ها بستگی به سن فرد و تعداد تخمک‌های بازیابی‌شده دارد. از آنجایی که نرخ و احتمال موفقیت این درمان در زنان مسن‌تر کم‌تر است، معمولا تعداد بیش‌تری رویان در رحم قرار داده می‌شود، البته به‌جز زنانی که از تخمک اهدایی استفاده می‌کنند. بیش‌تر پزشکان برای جلوگیری از رشد و بارورشدن چند رویان اقداماتی را مدنظر قرار می‌دهند و در برخی کشورها نیز از نظر قانونی از لحاظ تعداد رویان‌ها محدودیت وجود دارد. قبل از شروع فرایند درمان باید با پزشک معالج خود درباره‌ی تعداد رویان‌ها توافق کنید.

2. با رویان‌های اضافه چه‌کار می‌کنند؟

رویان‌های اضافه را می‌توان منجمد و ذخیره کرد و در سال‌های بعدی از آنها استفاده کرد. تمام رویان‌ها در فرایند انجماد سالم قادر به بقا نیستند؛ اما بیش‌تر آنها در این شرایط باقی می‌مانند. روش انجماد یا سرماداری روشی است که می‌تواند چرخه‌های لقاح مصنوعی آینده را ارزان‌تر و ساده‌تر کند. درهرحال، طول عمر رویان‌های منجمدشده کمی کم‌تر از رویان‌های تازه است. تصمیم با زوج است: می‌توانند رویان‌های اضافی را به زوج نابارور دیگری تقدیم کنند یا آن را در اختیار مراکز تحقیقی قرار دهند و شاید کلا دیگر علاقه‌‌ای به نگهداری آنها نداشته باشند.

3. بارداری چندگانه را چطور باید مدیریت کرد؟

اگر بیش از یک رویان به رحم منتقل شود، احتمال بارداری چندگانه وجود خواهد داشت که البته خطراتی را متوجه مادر و جنین‌ها می‌کند. در بعضی مواقع نیز از تعداد رویان‌ها کاسته می‌شود تا مادر بتواند با خطر کم‌تری باردار شود و زایمان کند. البته گرفتن چنین تصمیمی ابعاد پیچیده‌ی اخلاقی، احساسی و روان‌شناسی دارد.

4. تصمیم‌گیری درباره‌ی عواقب گرفتن تخمک و اسپرم اهدایی یا حاملگی حامل چگونه است؟

صحبت با مشاوری متخصص در این زمینه می‌تواند ابعاد مختلف مسئله ازجمله حقوق اهداکننده‌ی اسپرم و تخمک را برای‌تان مشخص کند، ضمن اینکه به کمک کارشناسی قانونی مانند وکیل برای پیشبرد امور قانونی کار و والدین رسمی و قانونی‌شدن فرزند نیز نیاز است.

مراحل لقاح مصنوعی

لقاح مصنوعی مراحل مختلفی دارد: القای تخمک‌گذاری، بازیابی تخمک، بازیابی اسپرم، بارورسازی و انتقال رویان. هر چرخه‌ی لقاح مصنوعی حدود دو هفته طول می‌کشد و ممکن است به بیش از یک چرخه‌ی درمانی نیاز باشد.

1. القای تخمک‌گذاری

اگر برای لقاح مصنوعی از تخمک‌های خود فرد استفاده بشود، در آغاز، چرخه‌ی درمان با هورمون‌های ساختگی شروع می‌شود تا تخمدان به‌جای تولید یک تخمک که ماهیانه تولید می‌شود، تحریک شود و بیش از یک تخمک تولید کند. علت نیاز به بیش از یک تخمک این است که احتمال بارورنشدن و رشد تخمک‌ها در فرایند وجود دارد، پس باید محکم‌کاری کرد. در این فرایند ممکن است نیاز به داروهای مختلفی باشد:

• داروهایی برای تحریک تخمک: برای تحریک تخمدان نیاز به داروهای قابل‌تزریقی چون FHS یا هورمون لوتئینه‌کننده LH یا ترکیبی از آن دو باشد. این داروها موجب تحریک بیش از یک تخمک به‌طور هم‌زمان می‌شود.
• داروهایی برای بلوغ تخمک: وقتی فولیکول‌ها برای بازیابی تخمک آماده می‌شوند، به‌طور کلی بین 8 تا 14 روز، برای بلوغ تخمک‌ها از داروهایی نظیر HCG یا سایر داروهای مشابه استفاده می‌شود.
• داروهایی برای پرهیز از تخمک‌گذاری زودهنگام.
• داروهایی برای آمادگی پوشش داخلی رحم: در روز بازیابی تخمک یا انتقال رویان، ممکن است پزشک معالج مصرف مکمل‌های پروژسترونی را پیشنهاد کند. این مکمل‌ها باعث آماده‌سازی بیش‌تر پوشش داخلی رحم می‌شود.

پزشک معالج با فرد صحبت می‌کند و مشاوره‌های لازم را انجام می‌دهد تا فرد متوجه داروی مناسب و زمان مناسب استفاده از آنها بشود. معمولا قبل از آماده‌شدن تخمک‌ها برای بازیابی، یک تا دو هفته تحریک تخمدان‌ها لازم است. برای تعیین اینکه تخمک‌ها چه زمانی آماده‌ی جمع‌آوری هستند، دکتر احتمالا این کارها را انجام می‌دهد:

• سونوگرافی واژن: معاینه‌‌ای از تخمدان به‌عمل می‌آید تا وضعیت فولیکول‌ها-کیسه‌های پرمایع تخمدان، یعنی مکانی که تخمک‌ها بالغ می‌شوند، بررسی شود.
• آزمایش‌ خون: برای سنجش میزان پاسخ‌دهی فرد به داروهای تحریک تخمدان، خون، مورد آزمایش قرار می‌گیرد. عموما با توسعه و رشد فولیکول‌ها و پایین‌ماندن سطح پروژسترون بعد از تخمک‌گذاری، سطح استروژن افزایش می‌یابد.

گاهی‌اوقات نیز نیاز است تا چرخه‌های لقاح مصنوعی به دلایل زیر قبل از بازیابی تخمک‌ها متوقف بشوند:

• کافی‌نبودن تعداد فولیکول‌های در حال رشد؛
• تخمک‌گذاری زودهنگام؛
• رشد و توسعه‌ی تعداد زیادی از فولیکول‌ها و وجود خطر سندروم هیپراستیمولیشن؛
• سایر مشکلات پزشکی.

اگر چرخه‌‌ی لقاح مصنوعی متوقف شود، پزشک باید داروها یا دُز مصرفی‌ داروها را تغییر دهد تا میزان پاسخ‌گویی فرد در چرخه‌های درمان آتی افزایش پیدا کند. شاید هم نیاز به اهداکننده‌ی تخمک وجود داشته باشد.

2. بازیابی تخمک

34 تا 36 ساعت بعد از تزریق نهایی و بعد از تخمک‌گذاری، می‌توان بازیابی تخمک را در مطب پزشک یا در کلینیک صورت داد.

• در طول بازیابی تخمک، به فرد داروهای آرام‌بخش و مسکن داده می‌شود؛
• آسپیراسیون سونوگرافی ترانس‌واژینال، روش رایج بازیابی تخمک است. پروب سونوگرافی برای شناسایی و بررسی فولیکول‌ها داخل واژن قرار می‌گیرد، سپس سوزنی نازک برای ورود به واژن و فولیکول‌ها و بازیابی تخمک‌ها استفاده می‌شود؛
• اگر تخمدان‌ها از طریق سونوگرافی قابل‌دسترسی نباشند، جراحی شکمی یا لاپاروسکوپی برای هدایت سوزن بازیابی تخمدان استفاده می‌شود. گفتنی است لاپاروسکوپی، روشی است که در آن برشی کوچک در نزدیکی ناف ایجاد می‌شود و ابزاری باریک به‌نام لاپاروسکوپ درون بدن می‌شود و به حرکت سوزن جهت می‌بخشد؛
• تخمک‌ها به‌وسیله‌ی سوزنی متصل به ابزار ساکشن از فولیکول‌ها جدا می‌شوند. چندین تخمک با هم در بیست دقیقه جداسازی می‌شوند؛
• بعد از بازیابی تخمک، انقباض‌ها و دردهایی در ناحیه‌ی شکمی برای بیمار به‌وجود می‌آید؛
• تخمک‌های بالغ داخل مایع تغذیه، یعنی محیط کشت، قرار می‌گیرند و مورد انکوباسیون قرار می‌گیرند، یعنی برای رشد در محیط مخصوص نگهداری می‌شوند. تخمک‌هایی که سالم و بالغ به‌نظر می‌رسند، برای تشکیل رویان با اسپرم مخلوط می‌شوند، گرچه تمام تخمک‌ها به‌شکل موفقیت‌آمیز بارور نمی‌شوند.

3. بازیابی اسپرم

چنانچه برای لقاح مصنوعی از اسپرم همسر استفاده بشود، باید در مطب پزشک یا کلینیک، صبح قبل از بازیابی تخمک نمونه‌ی اسپرم او گرفته شود. به‌جز روشِ گرفتن نمونه‌ی اسپرم توسط خود مرد، روش‌های دیگری مانند اسپیراسیون تستیکولار نیز برای استخراج اسپرم استفاده می‌شود. در این روش از سوزن یا سایر روش‌های جراحی برای استخراج مستقیم اسپرم از بیضه‌ها استفاده می‌شود. در بعضی مواقع نیز از اهداکننده‌ی اسپرم کمک گرفته می‌شود. اسپرم‌ها از مایع مَنی در آزمایشگاه جدا می‌شوند.

4. باروری

برای باروری از دو روش متداول استفاده می‌شود:

• درون‌کاشت: در این روش تخمک بالغ و اسپرم ترکیب شده و آنکوبه می‌شوند.
• تزریق اسپرم اینتراسیتوپلاسمیک (IC SI): در این روش نیز اسپرمی سالم به تخمک‌های بالغ مستقیما تزریق می‌شود. ICSI، اغلب زمانی استفاده می‌شود که از لحاظ کیفیت و تعداد اسپرم مشکل وجود دارد یا تلاش‌های بارورسازی در چرخه‌های اولیه‌ی لقاح مصنوعی، موفقیت‌آمیز نبوده است.

در برخی مواقع خاص، پزشک ممکن است راهکارهای دیگری قبل از انتقال رویان پیشنهاد بدهد:

• هاچینگ کمکی: 5 تا 6 روز بعد از بارداری، رویان از ماده‌ای خلطی‌شکل به‌نام زونا-پلوسیدا خارج می‌شود و اجازه‌ی قرارگیری در پوشش داخلی رحم به آن داده می‌شود. چنانچه سن زن بالا باشد یا تجارب ناموفقی در IVFهای گذشته داشته باشد، پزشک این روش را پیشنهاد می‌کند. در این روش، حفره‌ای در ناحیه‌ی زونا-پلوسیدا درست قبل از انتقال ایجاد می‌شود و به رویان برای قرارگرفتن در رحم و رشد کمک می‌شود.
• آزمایش ژنتیکی قبل از کاشت: به رویان‌ها اجازه داده می‌شود در انکوباتور رشد کنند تا به مرحله‌ای برسند که بتوان نمونه‌ای کوچک از آن برداشت کرد و مورد بررسی و معاینه از لحاظ مشکلات و بیماری‌های ژنتیکی قرار داد یا تعداد کروموزم آنها را بررسی کرد. این کار معمولا 5 تا 6 روز بعد از توسعه و رشد صورت می‌‌گیرد. اگر از نظر ژنتیکی مشکلی وجود نداشته باشد، رویان‌ها می‌توانند وارد رحم بشوند. این روش می‌تواند از انتقال بیماری‌های ژنتیکی از والدین به فرزندان جلوگیری کند؛ اما همچنان آزمایش والدین در این‌باره ضروری است.

5. انتقال رویان‌ها

2 تا 6 روز بعد از بازیابی رویان‌ها، کار انتقال رویان‌ها در مطب پزشک یا کلینیک انجام می‌شود:

• به فرد، تسکین‌دهنده‌ی ملایمی داده می‌شود. این فرایند معمولا بدون درد است، اما شاید انقباض‌های خفیفی دیده بشود؛
• پزشک یا پرستار لوله‌ای باریک، بلند و منعطف موسوم‌به کاتتِر در واژن قرار می‌دهد. این لوله از طریق دهانه‌ی رحم وارد رحم می‌شود؛
• سرنگی حاوی یک یا تعداد بیش‌تری رویان در محلولی قرار می‌گیرند و در انتهای کاتتر قرار داده می‌شوند؛
• به کمک سرنگ، رویان‌ها درون رحم قرار می‌گیرند.

اگر این عملیات موفقیت‌آمیز باشد، رویانی به‌مدت 6 روز تا 10 روز بعد از بازیابی تخمک در پوشش داخلی رحم کاشته می‌شود.

بعد از عملیات

بعد از انتقال رویان، انجام فعالیت‌های روزانه‌ی عادی برای فرد میسر می‌شود. با وجود این، ممکن است تخمدان‌ها کمی بزرگ شوند. فعالیت‌های شدید ممکن است ناراحتی‌هایی به‌وجود آورد.

عوارض متداول این عمل به این صورت است:

• به‌علت پاک‌سازی دهانه‌ی رحم قبل از انتقال رویان احتمال اندکی خون‌ریزی یا ترشح بی‌رنگ وجود دارد؛
• سطح بالای استروژن موجب حساسیت سینه می‌شود؛
• احتمال نفخ خفیف وجود دارد؛
• ممکن است انقباض خفیف ایجاد شود؛
• یبوست یکی از عوارض این عمل است.

چنانچه بعد از انتقال رویان، دردی خفیف یا شدید احساس کردید، باید به پزشک مراجعه کنید. پزشک شما را برای بررسی عوارضی چون عفونت، پیچ‌خوردگی تخمدان و سندروم هیپراستومیلیشن شدید معاینه می‌کند.

نتایج لقاح مصنوعی چیست؟

12 روز تا 2 هفته بعد از بازیابی تخمک، پزشک از فرد آزمایش خون دریافت می‌کند تا ببیند فرد باردار شده است یا خیر.

• اگر فرد باردار باشد، پزشک او را به متخصص زنان و زایمان ارجاع خواهد داد تا مورد بررسی‌های بیش‌تر قرار بگیرد.
• اگر فرد باردار نباشد، به او دیگر پروژسترون داده نمی‌شود و در مدت یک‌ هفته‌ی پیش رو پریود خواهد شد. چنانچه فرد پریود نشود یا خون‌ریزی غیرعادی داشته باشد، باید با پزشک صحبت کند. اگر زوج به تلاشی دیگر برای لقاح مصنوعی تمایل داشته باشند، باید درباره‌ی راهکارهای افزایش شانس بارداری و بهبود فرایند با پزشک مشاوره کنند.

بارداری با روش لقاح مصنوعی و تولد فرزندی سالم به چه عواملی وابسته است؟

1. سن مادر

هرقدر سن مادر کم‌تر باشد، شانس بچه‌دارشدن از طریق لقاح مصنوعی به کمک تخمک‌های خود مادر و زایمانی خوب و فرزندی سالم بیش‌تر می‌شود. برای مادران 41 سال به بالا برای استفاده از تخمک اهدایی توصیه‌هایی می‌شود.

2. موقعیت رویان‌ها

انتقال رویان‌هایی که رشد یافته‌اند، در مقایسه با رویان‌های رشدنیافته در روز دوم یا سوم، احتمال بارداری را افزایش می‌دهد. درهرحال تمام رویان‌ها شانس بقا ندارند. درباره‌ی وضعیت رویان‌ها حتما باید با پزشک و متخصص صحبت بشود.

3. سابقه‌ی باروری

زنانی که قبلا زایمان کرده‌اند، نسبت به زنانی که هرگز زایمان نداشته‌اند، شانس بیش‌تری در باروری با لقاح مصنوعی دارند. در زنانی که چند بار IVF ناموفق داشته‌اند، شانس باروری کم‌تر است.

4. ریشه و علت ناباروری

داشتن منبع مناسبی از تخمک‌ها به باروری با IVF کمک زیادی می‌کند. زنان مبتلا به آندرومتریوز کم‌تر از زنانی که علت ناباروری‌شان مشخص نیست، شانس باردارشدن با لقاح مصنوعی دارند.

5. عوامل دخیل در سبک زندگی

زنان سیگاری، تخمک‌های بازیابی‌شده‌ی کم‌تری در طول لقاح مصنوعی دارند و ممکن است بیشتر سقط جنین داشته باشند. سیگاری‌بودن شانس موفقیت IVF را 50درصد کاهش می‌دهد. چاقی نیز درصد موفقیت را کم می‌کند. مصرف برخی داروها، داروهای شادی‌آور و الکل نیز از جمله عوامل کاهش‌دهنده‌ی شانس بارداری با این روش هستند و مصرف زیاد کافئین و برخی داروها می‌توانند خطرناک هم باشند.

باید حتما درباره‌ی عوامل خطرزای سطور بالا صحبت بشود تا موفقیت این روش شانس بیش‌تری بیابد.