نگاهی به کتابخانه امیرالمومنین (ع) که به کوشش علامه امینی راه اندازی شد
علامه امینی برای نوشتن اثر جاودانه خود (الغدیر) به شهرهای مختلف سفر کرد و پای قفسه کتابخانه هایشان نشست. با توجه به گستره وسیع کارهای علمی ای که در شهر نجف انجام می گرفت، علامه آرزوی بیشتر شدن این فعالیت های بزرگ را داشت و خلأ وجود کتابخانه های مجهز و تخصصی را برای انجام کارهای تحقیقاتی توسط اندیشمندان و طلاب مقیم در حوزه علمیه نجف و سایر دانش پژوهانی که برای کسب اطلاع از میراث علمی تمدن اسلامی - عربی به نجف سرازیر می شدند، احساس می کرد. وی بر همین اساس هم تصمیم به تاسیس کتابخانه ای بزرگ در نجف اشرف گرفت.
علامه امینی طی سفرهایشان اقدام به شناسایی، خرید و حتی نسخه بردرای کتاب ها و نوشته های مهم و پر ارج اسلامی که در واقع میراث بزرگ تمدن عظیم اسلامی محسوب می شدند، کرده بود. همین کتاب ها که مدتی را در قفسه کتابخانه شخصی علامه گذرانده بودند، شدند اساس تشکیل کتابخانه بزرگ «مکتبه الامام الامیرالمومنین علیه السلام العامه.»
ساختمان کتابخانه با سه طبقه و با معماری اسلامی - عربی در سال 1373 هجری قمری (1953 میلادی) در منطقه «الحویش» با 2000 مترمربع مساحت افتتاح شد. البته بر اساس آنچه از اظهارات علامه در زمان حیاتشان بر می آید، تاسیس کتابخانه مرحله اولیه ای از پروژه عظیم علمی ای بود که ایشان بر مبنای تجربیات فراوانی که از سفرهای مختلف به دست آورده بود، قصد انجامش را داشت.
علامه سعی داشته که مرکز و پژوهشگاه بزرگی جهت جمع آوری منظم کتب خطی و چاپی اسلامی، نشریات و روزنامه های منتشره در جهان اسلام ایجاد کند، همین طور مرکز ترجمه آثار اسلامی و نیز هیأت های علمی ای در زمینه های مختلف اسلامی تأسیس کند؛ به طوری که هر عضو هیأت علمی دارای اتاقی با تمام امکانات رفاهی باشد تا کارهای علمی خود را بدون هر گونه دغدغه خاطر انجام دهد. اما با توجه به مشکلات اقتصادی و پایان عمر پرثمرشان این طرح ناتمام می ماند.
کتابخانه عمومی امام امیرالمومنین (ع) امروز با عمری نزدیک به 60 سال و با داشتن سه شعبه فرعی در مناطق کوفه، شامیه و بلد عراق، همچنین با دارا بودن کتاب های بسیاری در زمینه های علوم قرآن، حدیث، فقه، اصول، تاریخ، تراجم و رجال لغت و زبان شناسی، ادبیات و شعر، فلسفه، پزشکی، علوم تجربی، کلام و عقاید، اخلاق، عرفان، ریاضیات، روان شناسی، جامعه شناسی و علوم سیاسی و نیز تعداد زیادی پایان نامه های دوره های کارشناسی ارشد و دکترا همچنان در حال فعالیت است.
بخش های مختلف کتابخانه
این کتابخانه متشکل از قسمت ها و بخش های گوناگونی است که در پایین به طور خلاصه اشاره ای به آنها می شود:
بخش کتاب های اهدایی و امانی: وظیفه دریافت و مدیریت این کتاب ها را بر عهده دارد.
بخش زبان های خارجی: کتاب ها، جزوات و نشریات مختلف خارجی در زبان های گوناگون را شامل می شود و بالغ بر 50 هزار جلد کتاب چاپ شده دارد.
بخش مخطوطات (تالیفات خطی) که خود شامل قسمت های مختلف است.
الف) اداری: وظیفه تنظیم شناسنامه ها، فهرست نگاری و تنظیم نسخ را بر عهده دارد.
ب) مخزن کتب خطی: که خود شامل دو قسمت است:
1- کتب خطی عربی 2- کتب خطی غیرعربی. این قسمت دارای بیش از 7 هزار عنوان کتاب است که بر اساس شناسنامه های تهیه شده تنظیم شده اند.
در تکمیل این قسمت بزرگان علمی و افراد کتابخانه دار با وقف مجموعه های خطی ارزشمند خود به کتابخانه نقش بزرگی را ایفا کرده اند.
قسمت تصویربرداری: این قسمت وظیفه تصویربرداری از کتب به وسیله میکروفیلم، اسکنر و دوربین های کامپیوتری را بر عهده دارد تا بدین وسیله پژوهشگران بتوانند به آسانی از نسخ خطی و اصلی کتاب ها بهره برداری کنند.
قسمت اسناد و مدارک: این قسمت شامل بسیاری از اسناد و مدارک مهم تاریخی می شود که به برهه های مختلف از تاریخ خاورمیانه مربوط می شود. این اسناد در مخازن مخصوص نگهداری می شود. محققان در صورت درخواست، امکان دسترسی به آنها را دارند.
قسمت موزه باستانی: شامل آثار و سنگ های قدیمی ای است که اختصاص به تاریخ منطقه خاورمیانه دارد.
قسمت های هنرهای تجسمی: مجموعه ای از تابلوهای خوشنویسی، طراحی و نقاشی هنرمندان عراقی و دیگر کشورهاست.
قسمت فیلم: مجموعه ای است که از فیلم های ضبط شده بر ویدئوکاست که شامل فیلم های ضبط شده از لحظات تاریخی عراق و نجف و نیز فیلم های ضبط شده از برنامه های مهم علمی - فرهنگی شبکه های مختلف تلویزیونی است.
قسمت پشتیبانی: این قسمت وظیفه تهیه جدیدترین برنامه ها و روش ها برای کتابخانه و نیز ارائه خدمات به دیگر کتابخانه ها و نیز پژوهشگران و محققان را دارد.
قسمت صحافی و نگهداری: این قسمت مجهز به ابزار و لوازم مورد نیاز جهت تعمیر و ترمیم صدمات و دفع آفات کتاب های قدیمی است.
1- قسمت مدیریت: وظیفه اشراف بر کارها و سیاستگذاری را بر عهده دارد.
اهداف کتابخانه
کتابخانه اهم مأموریت خود را چنین تعریف کرده است:
جمع آوری تمامی انواع محصولات فرهنگی اسلامی اعم از کتب و نشریات و ... از راه های ممکن برای دسترسی آسان پژوهشگران و محققان.
جمع آوری کتاب ها و تالیفات خطی در انواع مختلف و حفاظت و صیانت از آنها.
گسترش مرکز فرهنگی امام امیرالمومنین (ع) جهت حمایت از مولفان و محققان در جهت تالیف کتاب ها و تحقیق و چاپ و نشر کتب خطی.
برقراری ارتباط با دیگر مراکز علمی و فرهنگی در تمام نقاط جهان جهت تبادل اطلاعات و تجربیات.
تکمیل و بهره برداری از شعب فرعی کتابخانه در دیگر مناطق.
آن کتابخانه کنگره آمریکا، این هم کتابخانه نجف
علامه امینی نوشته ای در اهمیت کتابخانه ها و رسالت جوامع اسلامی در قبال آنها دارد که ترجمه آن در پی می آید:
... کتاب و کتابخانه رمز ارتقای هر ملت، نشان پیشرفت هر گروه و مقیاس رشد امت هاست. انسان به این دو وسیله خواسته هایش را به دست آورده، عوامل پیروزی و رستگاری و سعادت را فراهم می کند... . کتابخانه رسالات پیامبران را بر دوش می کشد.
کتابخانه گنجینه اندوخته ای است که در نتیجه افکار پیشرو در مکان ها و زمان های مختلف به وجود آمده است و شکوفه های گلستان هنر را به جوامع بشری اهدا کرده است.
کتابخانه حیات روحانی را نمو می دهد و عهده دار اصلاح جامعه انسانی از پستی غرایز می شود و انسان را به سوی نیکی فرا می خواند و به پیشرفت به سوی فضیلت ها و خوبی ها و جدا شدن از هر آنچه تباهی ساز جان هاست دعوت می کند... .
کتابخانه اندیشه ها را نور، دیدگان را بصیرت، روح ها را تزکیه، قلب ها را طهارت و خلق ها را سعادت می بخشد. ملت ها را به بهترین خوبی ها رهنمون می شود و راه های سعادت را بر ایشان آشکار می سازد، انسان را به جایگاه راستی فرا برده و «انسان» [به معنای حقیقی] می کند.
در این حالت است که نور و روشنایی راهبر انسان و حیات روحانی فنا ناپذیر غالیت و منتهای او می شود و صمیمیت و صلح بشری و پیروزی انسانی را برای انسان به ارمغان می آورد.
آری، این است کتابخانه اما صد حیف که این جایگاه رفیع نزد مسلمین آن چنان که باید شناخته نشد و آن ر ا به درستی در نیافتند، این ثروت را از دست دادند و آن را پاس نداشتند ... . در چنین وضعی مردمانی که بر قیمت این ثروت آگاه بودند و می دانستند که چگونه از عهده آن بر آیند به کاوش در سرزمین های اسلامی پرداختند و بر هر آنچه از میراث علمی بود - همچون بقیه داشته های مشرق زمین - تاختند و آن را غنیمتی گوارا که بدون هر گونه مشقتی به دست آورده بودند برای خود یافتند. این گونه شد که دست هامان از دستاوردهای بزرگانمان بریده شد و کتابخانه های غرب پر بار شد. آیا کسی است که متأسف شود یا گوشی برای شنیدن هست؟!
... در شهرهای غرب کتابخانه هایی با میلیون ها کتاب وجود دارد. به عنوان مثال در واشنگتن 164 کتابخانه عمومی اصلی وجود دارد که کتابخانه کنگره با 278 میلیون نسخه کتاب یکی از آنهاست، آن هم بر اساس آمار مجله «العرب» سوریه در سال 1950؛ پس الان چگونه خواهد بود؟
آن واشنگتن و این هم نجف، نه نجف عراق که نجف شیعه، نجف همه مسلمانان، نجف میلیون ها مسلمان که به ولایت امام علی (ع) قائل اند؛ ولایتی که در قرآن مقرون با ولایت خدا و ولایت رسول خداست؛ مرکز آن خلافت و سرچشمه نورها و معارف عالی الهی، حافظ و نگهبان اسلام که مرکزی علمی با عمر 20 قرنی دارد.
بزرگ ترین کتابخانه ای که در آن می توان مشاهده کرد کتابخانه شوشتری است که تعداد کتاب ها و نسخ خطیش به 400 هزار می رسد. کتابخانه ای با یک نفر کارمند. آن کارمند، هم مدیر، هم خادم، هم بانی، هم بازرس، هم کتابدار و هم فهرست نگار است. «تنهاست و شریکی او را نیست.» این است مظهر پیشرفت و تکامل ما در میان ملت ها، این است نشانگر عظمت ما، این است دارایی ما از فرهنگ و انسانیت والا، این است توشه ما برای نسل های آینده، این است بضاعت ما از علم و فضیلت، این است قدم های برداشته مان از پس پیامبرمان محمد (ص) و این همگی نشانگر شخصیت ماست.
آری، نشانگر وضعیتی است که در آن به سر می بریم؛ نشانگر انحطاط و واماندگی ای است که در آنیم، کوتاه دستی و تنگ چشمیمان، گمراهی افکارمان، پراکندگی آرایمان و فراوانی هواهایمان را آشکار می کند این است نشانه ما و نماد کارهای ما، آری، همین است... .
نکته
مکتبه الامام الامیرالمومنین علیه السلام العامه
کتابخانه عمومی امام امیرالمومنین (ع) امروز با عمری نزدیک به 60 سال و با داشتن سه شعبه فرعی در مناطق کوفه، شامیه و بلد عراق، همچنین با دارا بودن کتاب های بسیاری در زمینه های علوم قرآن، حدیث، فقه، اصول، تاریخ، تراجم و رجال، لغت و زبان شناسی، ادبیات و شعر، فلسفه، پزشکی، علوم تجربی، کلام و عقاید، اخلاق، عرفان، ریاضیات، روان شناسی، جامعه شناسی و علوم سیاسی و نیز تعداد زیادی پایان نامه های دوره های کارشناسی ارشد و دکترا همچنان در حال فعالیت است.
منبع:نشریه آیه ویژه نامه دین و فرهنگ.