در طی سال تحصیلی والدین، بخصوص والدین دانش‌آموزان دبستانی بیشتر درگیر درس‌ها و امتحانات بچه‌ها می‌شوند. در این زمان دو مشکل خودش را شدیدتر نشان می‌دهد؛ یکی تکلیف انجام‌ندادن بچه‌ها و دیگری اضطراب امتحان. البته این دو می‌توانند به هم ربط داشته باشند. یعنی بچه‌هایی که تکلیف انجام نداده‌اند و یادگیری کمتری داشته‌اند، ممکن است اضطراب امتحان بیشتری داشته باشند. به هر حال در این‌جا می‌خواهم این دو مشکل را به صورت مجزا بررسی کرده و برای هر کدام راهکار بدهم.
مشکل اول: اضطراب امتحان
«سینا دانش‌آموز کلاس هفتم است. فردا روز امتحان است و سینا امشب، شب بدی را می‌گذراند. از وقتی از مدرسه برگشته، تمام فکرش مشغول امتحان فرداست. آرام و قرار ندارد و نمی‌تواند تکالیفش را انجام دهد. کتابش را باز می‌کند و بعد از چند دقیقه متوجه می‌شود که چیزی از مطالب خوانده‌شده نفهمیده و آن‌ها را یاد نگرفته است. احساس می‌کند هیچ‌وقت نمی‌تواند همه‌ی مطالب امتحانی را بخواند. با این‌که معمولا نمرات خوبی در درس‌ها می‌گیرد اما شب امتحان، فردا را مجسم می‌کند و خودش را تصور می‌کند که نمی‌تواند به سؤالات جواب دهد. سرش درد می‌کند و حالت تهوع دارد به خاطر همین شام هم نمی‌تواند بخورد. شب به سختی خوابش می‌برد و صبح با خستگی سر امتحان حاضر می‌شود. وقتی ورقه‌ها پخش می‌شود اول احساس می‌کند بدنش یخ زده و اصلا سؤالات به نظرش آشنا نمی‌رسند ولی کم‌کم جواب‌ها یادش می‌افتد و…»
اضطراب امتحان یکی از شایع‌ترین مشکلات دانش‌آموزان است که باعث افت تحصیلی و نداشتن تمرکز در آن‌ها می‌شود. اضطراب، احساس ناخوشایندی است که در روبه‌رو شدن با اتفاقات غیرقابل‌کنترل به‌وجود می‌آید و با علامت‌ها و نشانه‌هایی مثل تپش قلب، سردرد، حالت تهوع، خستگی، سرگیجه، بی‌حالی، کم‌اشتهایی یا پراشتهایی، حواس‌پرتی، مشغولیت فکری، شک و دودلی، کم‌شدن اعتماد‌به‌نفس و… مشخص می‌شود. اضطراب امتحان هم نوعی از اضطراب است که معمولا سراغ دانش‌آموزانی می‌آید که اعتماد‌به‌نفس پایین‌تری دارند و از طرف خانواده یا مدرسه تحت فشارند.
چه کنیم؟
- محیط خانواده را آرام نگه دارید
هرگونه دعوا، شلوغی، بحث و جدل آن‌هم در روزها و شب‌های امتحان باعث می‌شود دانش‌آموزان بیشتر به‌هم‌ریخته و اضطرابشان بالاتر رود. حتی سعی کنید مهمانی‌ها را در روزهای امتحان بچه‌ها کمتر کنید و تا حد امکان خانه را بی‌سروصدا نگه دارید.
- کمک کنید مرور کند
به فرزندتان کمک کنید تا قبل از امتحانات با برنامه‌ریزی درست کتاب‌هایش را مرور کند تا درس‌ها برای شب امتحان تلنبار نشود، زیرا شب امتحان فرصت خوبی برای درس‌خواندن مخصوصا یادگرفتن مطالب جدید نیست.
- نترسانید
از ایجاد ترس و دلهره‌ی بی‌جا در بچه‌ها خودداری کنید. از گفتن «چرا درس‌هایت برای الان مانده؟» «وقت کمی مانده سریع‌تر بخوان»، «تو تا فردا این درس را تمام نمی‌کنی»، بپرهیزید. آن‌ها را تحقیر یا سرزنش نکنید، جملاتی مانند «تو بی‌عرضه‌ای»، «تو هیچ‌وقت درست درس نمی‌خوانی»، «تو همیشه بازیگوشی» را استفاده نکنید.
- متوقع نباشید
توقعات بی‌جا و فشار بیش از حد برای مطالعه نداشته باشید و از حبس‌کردن دانش‌آموز در اتاق برای مطالعه‌کردن خودداری کنید و به دانش‌آموز اجازه استراحت و تفریح لازم را بدهید.
- یاد بدهید استراحت کند
به فرزندتان یادآوری کنید که استراحت‌های کوتاه بین خواندن درس‌ها، مثلا هر یک ساعت یک‌بار، باعث بیشترشدن تمرکز او می‌شود و می‌تواند سرحال‌تر به ادامه‌ی کارش بپردازد.
- خواب و غذا را فراموش نکنید
غذای مقوی و درعین‌حال سبک در اختیار دانش‌آموزتان قرار دهید و او را تشویق کنید خواب کافی و مناسب داشته باشد.
- توانایی‌هایش را یادآوری کنید
توانایی‌های او را به خودش یادآوری کنید و در مورد موفقیت‌های قبلی‌اش صحبت کنید. مثلا می‌توانید بگویید: «تو ریاضی را خیلی خوب حل می‌کنی»، «یادت هست امتحان قبلی علوم را بیست گرفته بودی؟»
- حمایتش کنید
جملات اطمینان‌بخش و حمایت‌های عاطفی خودتان را فراموش نکنید. مثلا بگویید: «مطمئن هستم تو فردا به خوبی از پس امتحانت برمی‌آیی»، «تو تلاشت را می‌کنی پس حتما موفق می‌شوی.» این کار شما اعتماد‌به‌نفس فرزندتان را افزایش می‌دهد و درنتیجه اضطراب او را کمتر می‌کند. حتی اگر از امتحانش راضی نبود، به جای سرزنش کمک کنید راه بهتری برای جبران پیدا کند.
مشکل دوم: انجام ندادن تکالیف
«محمدحسین هشت‌ساله، دانش‌آموز کلاس دوم دبستان است. سال قبل را نسبتا خوب گذرانده است، اما امسال از همان هفته اول مشکلش با درس و مدرسه شروع شده است. تا از مدرسه به خانه می‌رسد کیفش را گوشه‌ای می‌گذارد و به بازی و تلویزیون نگاه‌کردن مشغول می‌شود. هر وقت مادر از او می‌خواهد مشق‌هایش را بنویسد و تکالیفش را انجام دهد، بلافاصله می‌گوید بعدا انجام می‌دهد. آخر شب هم چون خسته است با بی‌حوصلگی آن‌ها را انجام می‌دهد و خیلی از اوقات آن‌ها را ناقص می‌نویسد. چندین بار معلم به او در مورد بدخطی و درست انجام‌ندادن تکالیفش تذکر داده، اما محمدحسین خیلی گوشش بدهکار نیست. بعضی‌وقت‌ها که با اصرار مادر زودتر به سراغ تکالیفش می‌رود، ساعت‌ها طول می‌کشد آن‌ها را انجام دهد و مدت زیادی دفتر و کتابش را روی زمین رها می‌کند. مادر خیلی نگران افت تحصیلی محمدحسین است اما هر جور تذکری به او داده یا حتی دعوایش کرده، فایده‌ای نداشته است.»
تکالیف مدرسه ابزاری برای یادگیری بهتر دانش‌آموزان هستند. از آن‌جا که فرصت کافی در مدرسه برای مرور مطالب یادگرفته شده وجود ندارد، این کار به خانه منتقل می‌شود تا دانش‌آموز با داشتن زمان بیشتر به تکرار آن‌چه یاد گرفته بپردازد، اما همان‌طور که می‌دانیم اغلب اوقات انجام‌دادن تکالیف و نوشتن مشق کار سختی به نظر می‌رسد، چرا که کارهای جذاب‌تر از آن در خانه وجود دارد.
چه کنیم؟
- مطمئن شوید مشکل جدی ندارد
مطمئن شوید که فرزند شما در درس‌خواندن مشکل جدی ندارد. با معلم در این مورد صحبت کنید و اگر مشکل دیگری مثل ضعف در یادگیری یا مشکلات نوشتن وجود دارد، آن را با کمک معلم یا مشاور مدرسه حل کنید.
- محیطش را مناسب کنید
محیط مناسبی برای انجام تکالیف در نظر بگیرید. در این مکان سروصدا را کم کنید و اگر چیزی حواس کودک شما را پرت می‌کند، آن را برطرف کنید.
- برنامه‌ریزی کنید
به فرزند خود کمک کنید تا برنامه‌ریزی مناسبی داشته باشد. در این برنامه تکالیف را به قسمت‌هایی تقسیم کرده و در بین آن‌ها فعالیت‌های موردعلاقه دانش‌آموز را بگنجانید تا خسته نشود.
- تکالیف را جذاب کنید
انجام تکالیف را برای فرزندتان جذاب و لذت‌بخش کنید. می‌توانید در کنار انجام تکالیف اصلی از نقاشی در مورد موضوع درسی، خواندن داستان مرتبط، جمع‌آوری اطلاعات مرتبط با درس از منابع دیگر و کتاب‌های کمک‌درسی مناسب استفاده کنید تا انجام تکلیف سخت به نظر نرسد.
- تشویقش کنید
فرزندتان را تشویق کلامی کنید تا به‌موقع کارهایش را انجام دهد و مسئولیت کارهایش را به خودش بسپارید؛ یعنی تکالیفش را شما انجام ندهید و برای این‌که خودش توانسته مسئولیت انجام تکالیفش را به‌عهده بگیرد، تحسینش کنید.
- قاطع باشید
در برخورد با فرزندتان وقتی تکالیفش را انجام نمی‌دهد قاطع باشید. محکم ولی مهربانانه روی انجام تکالیف تأکید کنید. با او مشاجره نکنید و از تهدیدهای بی‌معنا که عملی نیستند، خودداری کنید.
