نفس-ناطقه

انسان، دارای دو بعد جسمانی و روحانی است.1 بعد جسمانی او از خاک و بعد روحانی اش (نفس ناطقه) از ناحیه امر حق تعالی2 می باشد

بدون تردید، خوب زیستن و رسیدن به سعادت، آرزوی هر انسانی است.آدمی همیشه در پی دستورات و فرامینی بوده است که بتواند با عمل به آنها، مناسبات خود را با دیگران شکل بخشد، تا از این طریق عمر خود را بگذراند و بقای حیات خویش را تضمین کند

گرچه اذعان به وجود عقل در آدمی از باورهای بدیهی و یا نزدیک به بداهت است، اما شناخت ذات و حقیقت آن و ارائه تعریف جامع و مانع از آن و کارکرد آن در شناخت معارف نظری و احکام عملی از مسائل مورد اختلاف و در خور تحقیق و بررسی است. در این مقاله، عقل از ابعاد گوناگونِ معناشناسی، هستی شناسی و معرفت شناسی از دیدگاه علوم عقلی، تجربی و معارف نقلی کاوش شده است.

صدر المتألهین، جهان پرآفاق معقول، و افراخته ترین قله سر به فلک سوده حکمت متعالی، در طلیعه کتاب متلأ لأ خود اسفار، بلندنظرانه و موشکافانه چنین به تعریف حکمت و فلسفه می پردازد:«اعلم ان الفلسفة، استکمال النفس الانسانیة بمعرفة حقائق الموجوات علی ماهی علیها و الحکم بوجودها تحقیقا بالبراهین لا اخذا بالظن و التقلید بقدر الوسع الانسانی، و ان شئت قلت: نظم ...

تا خود را نشناسیم، چگونه می توانیم به وظائفی که در برابر خود داریم، عمل کنیم؟ نه تنها خود را، بلکه وظائف را هم باید بشناسیم . شناخت خود و وظائف خود، کاملا به هم مربوطند . مبنا و اساس وظیفه شناسی، خودشناسی است . از این بالاتر هم گفته اند: اگر کسی خود را بشناسد، خدای خود را هم می شناسد . فرمایش رهبر بزرگ اسلام چنین است:

آنچه برای اهل نظر از فلاسفه اسلامی ثابت شده، این است که غیر از اعضاء و جوارح و ابدان مادی، امر دیگری در باطن انسانها است که منشا احساسات و ادراکات و تعقلات و حرکات و سکنات و فعل و انفعالات ارادی و غیرآنها می باشد و آن همان نفس ناطقه و جان و روان آدمی است.