شهرستان ایلام در دوران ساسانی و اسلامی جزیی از ایالت ماسبذان بوده است. شهر ایلام مرکز شهرستان و دارای 200 هزار نفر جمعیت است. این منطقه تا قبل از ورود حسین قلی خان والی به دیوالا یا ده بالا نامیده می شد که هم زمان با حکومت حسین قلی خان ابوقداره حسین آباد نام گرفت. در سال 1309 شمسی باتوجه به سابقه ی تاریخی منطقه و تصویب فرهنگستان اول، ایلام نامیده شد. شهرستان ایلام دارای سه بخش است: مرکزی، چوار و سیوان. شهر ایلام با واقع شدن در حصاری از کوه ها و ارتباط نزدیک با جنگل دارای آب و هوای معتدل کوهستانی است. طبیعت دیدنی ایلام مانند نگینی سبز در این استان می درخشد و زیبایی های آن زبانزد عام و خاص است. جاذبه های گردشگری ایلام را باید دید و از زیبایی های آفریدگار بر روی زمین لذت برد. پس با ما در مجله گردشگری همگردی همراه باشید برای سفر به جاهای دیدنی ایلام....
مهم ترین جاذبه های گردشگری ایلام
1- کاخ والی (خیابان پاسداران، جنب اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری)
2- کاخ فلاحتی (خیابان آیت الله حیدری، داخل محوطه اداری سازمان جهاد کشاورزی)
3- سنگ نوشته قوچعلی (حاشیه ی شمال شرقی شهر ایلام)
4- تنگ ارغوان (3 کیلومتری شمال شرقی شهر ایلام)
5- دهستان زیبای میش خاص (23 کیلومتری شرق شهر ایلام)
6- تنگ دالاهو (25 کیلومتری شمال شهرستان ایلام)
7- تفرجگاه تجریان (20 کیلومتری شمال شهرستان ایلام)
8- کوه قلاقیران (5 کیلومتری غرب شهر ایلام)
9- مسجد جامع شهر ایلام (واقع در خیابان پاسداران)
10- امامزاده حاجی بختیار (بخش چوار)
11- تپه قلا (بخش چوار)
12- پارک تفریحی چغا سبز (میدان امام حسین)
عمارت و قلعه والی
کاخ والی از جاذبه های گردشگری ایلام در ضلع شمالی خیابان پاسداران در شهر ایلام در مرکز شهر واقع شده است. این اثر تاریخی بر روی تپه ای باستانی به نام "چغا میرگ" ساخته شده است. بنای مذکور به سال 1326 ه ق (1287 خورشیدی) در زمان حکومت محمد علی شاه قاجار و غلام رضاخان والی به اتمام رسید. وسعت این قلعه حدود 2500 و مساحت زیربنای آن حدود 1500 متر مربع می باشد.
بنا دارای حیاط مرکزی بوده که اماکن مسکونی آن در امتداد سه ضلع شرقی و غربی و شمالی ساخته شده و در ساخت آن از مصالح سنگ و آجر و گچ استفاده شده است.
تزیینات آینه کاری و گچ بری در برخی از اتاق ها کاملا به کار رفته است. کاخ والی دارای تعداد زیادی اتاق کوچک و بزرگ، تالار، شبستان و پستو و نیز 2 زیرزمین در زیر هرکدام از ضلع های شمالی، شرقی و غربی (در مجموع 6 زیرزمین) است. در ساخت این بنا در پیشانی دیوارها با استفاده از آجرهای لعابدار رنگی در طرح های هندسی، تزییناتی صورت گرفته است. بنای مذکور در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده و در حال حاضر موزه مردم شناسی در آن قرار دارد.
کاخ فلاحتی
عمارت کاخ فلاحتی یا کاخ کشاورزی در خیابان آیت الله حیدری (شادآباد) شهر ایلام در باغ کشاورزی یا فلاحتی ساخته شده است. این بنا از زیباترین جاهای دیدنی ایلام که مربوط به دوران پهلوی می باشد که جهت ساختمان اداری اداره کشاورزی ساخته شده بود و اکنون موزه تاریخی کشاورزی استان ایلام در آن قرار دارد. در ساخت بنا از سنگ و آجر و گچ استفاده شده که ستون های منقوش آن به نقوش گیاهی و حیوانی و انسانی زیبایی خاصی به آن داده است.
عمارت کاخ فلاحتی در میان باغی بزرگ با درختان کهنسالی چون چنار و توت محصور می باشد.
سنگ نوشته ی تنگه قوچعلی
در ورودی شهرستان ایلام بر روی صخره های از تنگه قوچعلی دو سنگ نبشته مربوط به والیان حسین قلی خان و غلام رضاخان والی پدر و پسر وجود داشت که اکنون در میدانی در روبه روی فضای سبز ارغوان در کنار میدان ارغوان نصب شده است. از این دو یکی به دستور حسین قلی خان و در زمان سلطنت ناصرالدین شاه و دیگری به دست غلام رضاخان پسر در زمان سلطنت محمدعلی شاه قاجار ساخته شده است. هر دو سنگ نوشته از جاهای دیدنی ایلام یک متن دارند که اهم فعالیت های حسین قلی خان والی را برشمرده است. این سنگ نبشته به خط نستعلیق است.
دره ییلاقی هفتاو (هفت آب) میش خاص
طبیعت دیدنی ایلام را در دره ییلاقی هفتاو به نظاره بنشینید. دره ی پرآب و درخت و مصفای میش خاص از روستای جعفرآباد در فاصله 23 کیلومتری ایلام شروع شده و تا ارتفاعات طولاب که در آن جنگل و باغ در هم آمیخته اند، ادامه می یابد.
درختان گردو، انواع میوه ها، چندین روستا در مسیر ییلاقی دره با مردمانی فعال و مهربان، چشمه ساران متعدد، نزدیک بودن این دره ییلاقی به تفریحگاه جنگلی "گوز و گردکان" و مزارع متنوع آن باعث نشاط و علاقه در بازدیدکنندگان از محل می گردد.
در 2 کیلومتری این دره ییلاقی و در طول مسیر جاده اصلی ایلام به دره شهر جنگل انبوه و زیبای "مله پنجاو" زیبایی خاصی به این منطقه و طبیعت دیدنی ایلام بخشیده است.
دره ییلاقی هفتاو میش خاص با باغات و مزارع خود یکی از مناطق سرسبز و دیدنی و نیز پردرآمد استان می باشد که محصولات آن کیفیت مطلوبی دارند و در داخل و خارج استان به فروش می رسد و باعث رونق اقتصادی منطقه می گردد.
تنگ ارغوان
در فاصله 3 کیلومتری شمال شرقی ایلام بعد از میدان ارغوان در مسیر تنگه قوچعلی از جاهای دیدنی ایلام، تنگه ارغوان در مسیری رودخانه ای با شکوفه های زیبای ارغوان، مخصوصا در فصل بهار زیبایی وصف ناپذیری را به طبیعت و جنگل های سبز آن دیار بخشیده است و تنوع رنگ آن ها چشم هر بیننده ای را به خود خیره می سازد. این دره مصفا همواره مورد استفاده مردم استان به منظور گذراندن اوقات فراغت و تفریح قرار می گیرد. طبیعت دیدنی ایلام در فصل های رنگارنگ این شهر از زیباترین هاست.
کوه قلاقیران
قلاقیران در 5 کیلومتری غرب شهرستان ایلام قرار گرفته. اطراف کوه را مناظر کم نظیری همچون تفرجگاه های جنگلی ششدار و منجل احاطه کرده و منظره ی زیبایی به وجود آورده است. خود کوه نیز بسته به زاویه ای که به آن نگریسته شود، در شکل های مختلفی رخ می نماید. این کوه به عنوان نماد شهر ایلام به شمار می آید.