خسرو شکیبایی در 7 فروردین ماه سال 1323 در خیابان مولوی تهران به دنیا آمد. در شناسنامه نامش «خسرو» است ولی خانواده و نزدیکان او را «محمود» صدا می‌کردند. پدر خسرو سرگرد ارتش بود و وقتی او 14 ساله بود بر اثر سرطان از دنیا رفت. او قبل از اینکه وارد عرصه تئاتر شود، در حرفه‌هایی چون خیاطی و کانال‌سازی وآسانسورسازی کار می‌کرد. در 19 سالگی برای اولین بار روی صحنه تئاتر رفت و بعد از مدتی به عباس جوانمرد، معرفی و به صورت کاملا حرفه‌ای بازیگر تئاتر شد. وی فارغ‌التحصیل بازیگری دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران بود و فعالیت هنری خود را از سال 1342 با بازیگری تئاتر آغاز کرد، 5 سال بعد یعنی در سال 1347 وارد حرفهٔ دوبلوری شد.
این هنرمند تحصیلاتش را در رشته بازیگری در دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران به پایان برد. او تا پیش از انقلاب فقط در عرصه تئاتر فعالیت داشت و فعالیت حرفه ای در عرصه سینما را با بازی در فیلم «خط قرمز» به کارگردانی مسعود کیمیایی آغاز کرد. شکیبایی به خاطر بازی در فیلم هامون سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش اول را در هشتمین جشنواره فیلم فجر به دست آورد.
او سال ها پیش در پاسخ به سوأل خبرنگاری که فیلم «هامون» را نقطه عطفی در کارنامه هنری اش تلقی کرده بود گفته بود: «نقطه عطف در بازیگری که با تواضع یک بازیگری مثل من منافات دارد، بهتر است بگویم تحولی یا رشدی در من. به نظر من در سینما حس بازیگر مانند کپسول است و مثل این می‌ماند که دوربین به کار می‌افتد تو هم شیر کپسول را بازی می‌کنی و حست را بیرون می‌ریزی. دوربین از حرکت باز می‌ماند و تو مجددا شیر را می‌بندی. برای روشن‌تر کردن مطلب اجازه بدهید سری به صحنه تئاتر بزنیم. در آنجا پرده که باز می‌شود، چیزی که حاکم است تمرکز است و درست مثل این است که موتوری روشن می‌شود و برخلاف سینما که پشت دوربین هزار اتفاق می‌افتد؛ در تئاتر فقط صحنه است که تپش دارد و بازیگر است که اصلا اسیر قراردادهای تصویری و ژست‌های بی‌پشتوانه که در لحظه ساخته می‌شود؛ نیست. یک لحظه کوتاه در نقش قرار می‌گیری، دوربین قطع می‌شود و این دور شدن و نزدیک شدن به شخصیت آدمی، مثل بادکنکی است که نخش رها شده باشد و نکته مهم و اساسی اینجاست که باید بتوانی کنترل بیشتری از روی صحنه تئاتر داشته باشی و کنترل این قضیه هیچ راهی ندارد به غیر از نیروی ویژه‌ای مثل کارگردان که آن را رهبری کند. در «هامون» این توانایی در رهبری وجود داشت با سهم بسیار کارگردان و باید بگویم، بهترین ویژگی کار ایشان با بازیگر، آزاد گذاشتن در نحوه ارائه بازی است. بنابراین این نقش باید خوب می‌شد. به هر حال سینما یک کار دست جمعی است و کار گروهی نیاز به مدیریت صحیح بر تمام عوامل دارد و از این نظر فیلم «هامون» مدیون مهرجویی است.»
خسرو شکیبایی جزو آن دسته از بازیگرانی است که دیگر هیچ گاه در تاریخ سینمای ما تکرار نخواهند شد. شکیبایی بازیگری بود که از شاگردی کردن در عرصه سینما به یک نوع پختگی خاصی رسید که کمتر هنرمندی در عرصه بازیگری توانسته است به آن دست پیدا کند. شکیبایی تنها یک بازیگر نبود. او هنرمندی تمام عیار بود که نه تنها در حیطه بازیگری بلکه در سایر رشته ها از جمله: صدا پیشگی، نویسندگی و... هم دستی بر آتش داشت. علاوه بر تمامی این ها سابقه کار جدی و طولانی اش در عرصه نمایش باعث شده بود تا او اصول بازیگری از جمله: فن بیان، میمیک و امثالهم را به خوبی بیاموزد و از این رو است که بازی های وی در میان مخاطبان آثار سینمایی ایران تاکنون مانا شده اند.
از سوی دیگر شکیایی از معدود ستارگان سینمای ایران بود که بیش از 2 دهه به صورت مستمر در اوج باقی ماند و کمتر بازیگری در آن دوران تاریخی توانست جا پای او بگذارد. امسال در نوروز 1396 و به بهانه زادروز این هنرمند فرهیخته سینمای ایران برآن شدیم تا با برخی از سینماگران از جمله: پوران درخشنده، افسانه بایگان، مهدی صباغ زاده و امرالله احمدجو درباره این هنرمند، خاطرات و ویژگی های شخصیتی اش گفتگو کنیم که قطعا خواندن نظرات آن ها برای مخاطبان خالی از لطف نخواهد بود.
***************
پوران درخشنده کارگردان سینما که در 2 فیلم «رابطه» و «عبور از غبار» با زنده یاد خسرو شکیبایی همکاری داشته به خبرنگار سینماپرس گفت: مهمترین ویژگی خسرو شکیبایی این بود که خود را نسبت به دیگران انسان برتری نمی دانست و به واسطه این که سوپراستار سینمای ایران بود برای خود ارج و قرب خاصی قائل نبود.
وی ادامه داد: من معتقدم مردمی بودن و انسانیت بالایش رمز پیروزی اش بود؛ او همه اطرافیانش را درک می کرد و به همه هم احترام می گذاشت. برای خسرو فرقی نمی کرد که با یک مدیرکل طرف است یا یک آبدارچی!؛ برای او همواره انسان و انسانیت مهم بود و سعی می کرد در بازی هایش از احساسات واقعی مردم بهره بگیرد و به همین دلیل است که تمامی بازی هایش در هر نقش و کاراکتری به دل مردم می نشست و مردم او را باور می کردند و می پذیرفتند.
درخشنده خاطرنشان کرد: برای من افتخار بزرگی بود که توانستم اولین فیلمم را با حضور زنده یاد خسرو شکیبایی جلوی دوربین ببرم و این همکاری خوشبختانه در فیلم بعدی هم استمرار پیدا کرد؛ خسرو شکیبایی انسانی بی نظیر و اخلاق مدار بود که کار کردن با وی بسیار لذت بخش بود و بنده شخصاً هرگز لذتی را که از همکاری با وی بردم فراموش نمی کنم.
افسانه بایگان بازیگر نام آشنای سینما و تلویزیون نیز که با زنده یاد خسرو شکیبایی در فیلم سینمایی «خواهران غریب» به کارگردانی کیومرث پوراحمد همبازی بود در جملاتی کوتاه به خبرنگار سینماپرس گفت: خسرو شکیبایی بزرگ بود؛ او از اهالی امروز بود و از معدود افرادی بود که زمان برایش حاکم نیست و معنا ندارد و تا ابد مانا و جاودان خواهد بود.
وی ادامه داد: من خاطرات بسیار خوب و دلنشینی از زنده یاد خسرو شکیبایی دارم که هرگز آن ها را از یاد نمی برم؛ در واقع لحظه به لحظه حضور ما در فیلم «خواهران غریب» برای من خاطره انگیز بود و این روزها جای خالی او را به شدت احساس می کنم. روحش شاد.
مهدی صباغ زاده تهیه کننده و کارگردان سینما نیز که در 3 فیلم «صبحانه ای برای دو نفر»، «پیشنهاد 50 میلیونی» و «جستجو در جزیره» با زنده یاد خسرو شکیبایی همکاری داشته در رابطه با وی به خبرنگار سینماپرس گفت: من شخصاً این روزها کمبود خسرو شکیبایی را به شدت در سینمای ایران احساس می کنم. سراسر کار من با زنده یاد شکیبایی پر از خاطرات خوب و دلنشین است که هرگز آن ها را از یاد نخواهم برد.
این کارگردان خاطرنشان کرد: خسرو شکیبایی سرشار از ویژگی ها و خصایص اخلاقی نیک بود و من همیشه به جوانانی که در سینما با آن ها همکاری داشته ام توصیه کرده ام تا از رفتار و منش نیک زنده یاد شکیبایی که در سینمای کشور ما زبانزد است الگو بگیرند. خسرو شکیبایی هنرمندی بزرگ است که متاسفانه مانند بسیاری از هنرمندان بزرگ دیگر بعد از حیاتش توجه ویژه ای به وی نشان داده شد. حرف ها در مورد ویژگی های بازی و اصول اخلاقی و بازیگری این هنرمند پیش از این زیاد زده شده است و من فقط می توانم تأکید کنم که خسرو شکیبایی هرگز برای من نخواهد مرد.
امرالله احمدجو کارگردان سینما و تلویزیون که با زنده یاد خسرو شکیبایی در 2 سریال ماندگار «روزی روزگاری» و «تفنگ سرپر» همکاری داشته درباره این هنرمند به خبرنگار سینماپرس گفت: خسرو شکیبایی بازیگری بود که به معنای واقعی کلمه و برخلاف بسیاری از بازیگران که تنها بلند شعار این را بدهند که جلوی دوربین زندگی می کنند واقعا همیشه و در همه لحظات زندگی اش مشغول بازی بود. بارها و بارها من شاهد این ماجرا بودم که نقش ها خسرو را با خود می بردند و او چنان در قالب نقش هایش فرو می رفت که همه عوامل پشت صحنه به شدت از بازی اش لذت می بردند.
وی ادامه داد: خسرو به شدت تشنه بازیگری بود و برای بودن در جلوی دوربین همیشه بی تاب بود و تنها دلیل آن هم این بود که بازیگری برایش به اندازه تمامی دنیا ارزش داشت و وقتی یک نقش را بازی می کرد به آرامش روحی و جسمی می رسید. شاید باورش کمی سخت باشد که برای خسرو به هیچ عنوان دستمزد بازی مهم نبود و او تنها می خواست تا نقش خود را دریابد و آن را به بهترین شکل ممکن به ثمر برساند.
احمدجو در خاتمه گفت: من و خسرو همکاری ها و خاطرات بسیار خوبی با هم داشتیم. بعد از سریال «روزی روزگاری» آنقدر رابطه ما با هم قوی شده بود که خسرو به جد به من اصرار می کرد اگر من فیلمی ساختم و نقشی هم برای او نداشتم او را بیاورم تا تنها مانند یک هنرور از جلوی دوربین رد بشود! اما متاسفانه دست اجل این مهلت را به من و خسرو نداد تا بتوانیم با هم همکاری های بیشتری داشته باشیم و من متاسفم که بیشتر از اینکه یک هنرمند خوب را از دست دادیم یکی از بهترین رفقای زندگی ام را از دست دادم و دیگر او را ندارم.
