جمع تمام شریعت در روایتى از امام سجاد علیه السلام‏

اگر کل مردم دنیا به این روایت عمل کنند، جهان بهشت مى شود.

شخصى محضر مبارک امام چهارم علیه السلام، عرض مى کند:

«أَخْبِرْنِى بِجَمیعِ شَرَائِعِ الدّینِ» «1» این درخواست خیلى پرقیمت است. «شرایع» به معنى قوانین است. به وجود مبارک حضرت سجّاد علیه السلام عرض مى کند: تمام قوانین دین را در همین یک جلسه براى من بگو.

اگر از نظر عدد بخواهیم حساب کنیم، فقط در کتاب شریف «اصول کافى» نزدیک به هفده هزار روایت ضبط شده است؛ یعنى از حضرت خواسته است که مثلًا این هفده هزار قانون الهى را در یک جلسه براى من بگو؟ نه.

منظور او از این سؤال این بوده است که مادر، ریشه، اصل و اساس همه قوانین را براى من بگو. امام سجّاد علیه السلام منظور او را مى دانست که جمیع یعنى آن امّهات، ریشه ها و اصول.

1- قول حق

لذا امام علیه السلام به سه واقعیت اشاره فرمودند:

«قَوْلُ الحَقّ وَ الْحُکْمُ بِالْعَدْلِ وَ الْوفاءُ بِالعَهْدِ»

همه شرایع دین خداست. این یک نسخه علاج کننده است: قول حق؛ یعنى وقتى این دهان خود را باز مى کنید که حرف بزنید، بسنجید، فکر کنید که حرف را با قرآن و مکتب اهل بیت علیهم السلام هماهنگ کنید تا سخن شما، سخن حقّ باشد و بعد آن را آزاد کنید تا از دهان بیرون بیاید.

اگر نسنجید، فکر نکنید و هماهنگ نباشید، دروغ، غیبت، تهمت، تحقیر، مسخره، استهزاء، باطل، فحش و ناسزا از دهان بیرون مى آورید و دل ها را مى سوزانید و یا افراد را به گمراهى مى کشانید. آن وقت تمام سخنان شما، سخن باطل است، پس قول حق، ریشه همه مسائل مربوط به زبان است.

نمونه اى از قول حق در بزرگان

خدمت مرحوم آیت الله العظمى گلپایگانى قدس سره رفتم. به ایشان عرض کردم:

جواب فلان مسأله شرعى چیست؟ ایشان مقدارى فکر کرد؛ یعنى همین که دین مى گوید. در درون خود خام را بپز، چون در وجود انسان عقل در معرض حرارت خدایى است، اول فکر کن و با دین هماهنگ کن، بعد دو لب خود را باز کن و سخن را آزاد کن.

محصول زبان سوء

امیرالمؤمنین على علیه السلام مى فرماید:

اگر فکر خود را هماهنگ نکنى، کلامى که از دهان بیرون مى آید، غیر از سگ هار، هیچ چیزى نیست. «2»

انسان اگر بخواهد کارخانه تولید سگ هار، مار و عقرب باشد، وقتى این سگ هار از دهان بیرون پرید و به توبه نیز برنخورد، مى ماند، تا وقتى که پرده کنار برود و قیامت برپا شود.

بعضى ها مى خوانند «دُمت»، ولى «دَمت» درست است، انسان که دُم ندارد. این متن قرآن است که: کیفر عمل شما در قیامت، خود عمل است؛ یعنى اگر آنجا دیدى که چند هزار مار، عقرب و سگ، زبان تو را فرا گرفت و دیگر تا ابد رها نکرد و مرتب گزید، این ها کلام هایى است که در دنیا از دهان تو درآمده است.

پروردگار رحیم است و علیه تو سگ نمى سازد. این سگ سازى را تو در دنیا علیه خود ساخته اى. در روز قیامت دیگر به خدا اعتراض نمى کند که خدایا چرا؟ چون مى داند که این ها تولید کارگاه وجود خود او است.

حکمت و اهمیت سکوت

بعضى از حکما مى گویند:

خداوند گوش را باز خلق کرده که فقط انسان حق را بشنود، براى چشم پلک گذاشته که دائم چشم را شستشو دهد و وقتى شب ها مى خوابد، حیوانات موذى به آن حمله نکنند، اما زبان را پشت تعدادى دندان مانند سنگ، دو لب و دو آرواره گذاشته است که راحت رها نشود، تا هر چه دلش مى خواهد، بیرون بریزد.

دندان ها و لب زبان را ببندند.

امام صادق علیه السلام مى فرماید:

فردى بود- که حضرت او را مى شناخت- صبح که بیدار مى شود، قلم و کاغذ در جیب داشت، وقتى دهانش باز مى شد، هر کلمه اى که از دهانش بیرون مى آمد، یادداشت مى کرد، حضرت علیه السلام مى فرماید:

شبى این کاغذ را از جیب خود بیرون آورد و نگاه کرد، دید پنج کلمه در این دوازده ساعت روز حرف زده است، فریاد زد:

«نجى الصامتون» «4» امروز من خراب شد؛ چون کسانى که سکوت مى کنند، نجات مى یابند.

کسانى که روزى پنج هزار کلمه حرف مى زنند، همه این حرفها نیز بى حساب، نپخته، بى قاعده و قانون و بدون هماهنگ کردن با قرآن و معارف الهى است، واقعاً این ها در روز قیامت چه کار مى خواهند بکنند؟

موکلین مضاعف بر ثبت اعمال زبان

یکى از آیات وحشت آور قرآن این آیه شریفه است؛ خدا براى دو دست، دو چشم، زبان، پوست، شهوت، شکم، پا و تمام اعضاى درون ما کرام الکاتبین قرار داده است تا براى ما پرونده تشکیل دهند و یکى از آن اعضایى که براى آن پرونده تشکیل مى دهند، زبان است. اما پروردگار جداى از این دو فرشته کرام الکاتبین که مواظب کل حرکات ظاهر و باطن ما هستند، دو فرشته دیگر را فقط براى ثبت کردن پرونده زبان گذاشته است؛ یعنى چهار ملک براى زبان مقرر شده است:

«ما یَلْفِظُ مِنْ قَوْلٍ إِلَّا لَدَیْهِ رَقِیبٌ عَتِیدٌ» «5»

آنهایى که دو رقیب و عتید را مى بینند، مى گویند: هیچ کلمه اى از دهان شما بیرون نمى آید، مگر این که این دو فرشته، کنار این دو کلمه هستند، این دو کلمه را نگاه مى دارند و در روز قیامت تحویل خود شما مى دهند.

کنترل زبان براى جلوگیرى از قول باطل

پس اول: «قول الحق» یکى از ریشه هاى قوانین دین، مربوط به زبان و گفتار حق است.

وقتى من از این مرجع بزرگ پرسیدم: جواب این مسأله چیست؟ ایشان به فکر فرو رفت. در سن نود و هفت سالگى، یک سال به رحلتش مانده، بعد از نود و هفت سال شنا کردن در فقه، اصول، جواهر، حلال و حرام که اقلًا هشتاد سال روى منبر پیغمبر صلى الله علیه و آله درس فقه مى دادند، بعد از مقدارى فکر، سر خود را بلند کرده و به من گفت: نمى دانم.

این نمى دانم، قول حق بود؛ چون هیچ حساب نکرد که من بعد از نود و هشت سال درس فقه و دانش اهل بیت علیهم السلام در حلال و حرام به این طلبه بگویم: نمى دانم، موقعیتم خراب مى شود و عظمتم مى شکند و این طلبه غرق در شگفتى مى شود و مى گوید: پس چرا تو به خود لقب آیت الله العظمى داده اى؟

اگر مى گفت: مى دانم و چیزى را براى من بیان مى کرد تا به عظمتش لطمه نخورد، این قول وقتى از دهان ایشان درمى آمد، قول باطل بود و در قیامت مانند مار و عقرب مى شد.

حکایتى زیبا از اهمیت سکوت

یکى از بزرگان و علما مى فرمود: شب در عالم رؤیا دیدم با جوالدوز- سوزن هاى بزرگى که پارچه هاى ضخیم را با آن مى دوزند لب پایین مرا به لب بالایم مى دوزند.

وقتى این جوالدوز را در لبم فرو مى کردند، از شدت دردى که در خواب حس کردم، از خواب پریدم، بلند شدم و نشستم، از خودم پرسیدم: داستان این جوالدوز و دوختن دو لبم چیست؟ فکر کردم. دیدم روزى که بر من گذشت، کلمه اى بیهوده گفتم که این دهان را با جوالدوز باید ببندند، تا دیگر مار و عقرب تولید نکند.

خدا مى داند که با این زبان، چه تجارت و یا خسارت عظیمى مى توان ایجاد کرد. در اعضا و جوارح ما تاجرى در میدان تجارت و خسارت، گسترده تر از زبان نیست. «7»

عذابى شدید بر گویندگان قول باطل

روایتى که هم شیعه و هم سنّى آن را نقل کرده اند. وجود مبارک رسول خدا صلى الله علیه و آله مى فرماید:

پروردگار در برابر زبان قسم یاد کرده است که اى زبان! قیامت تو را به عذابى معذّب مى کنم که احدى را در آن عالم به چنین عذابى معذّب نخواهم کرد، به خاطر کلمه اى که از تو درآمد و با آن آبروى بنده مرا بردى، یا خون او را ریختى و یا مال او را به باد دادى. به ناحق صحبت کردن، عامل هلاکت است. «8»

حکایت لاک پشت و هلاکت او

داستان جالبى از کتاب پر ارزش «کلیله و دمنه» براى شما بگویم. این کتاب قبل از اسلام در هند نوشته شده و بعد از اسلام، بوذرجمهر از هندى به ایرانى و عبدالله بن مقفّع از ایرانى به عربى و ملاحسین کاشفى از عربى به فارسى ترجمه کردند و نام «انوار سهیلى» نهادند.

مى نویسد: دو لک لک در مرغزارى با خوشى زندگى مى کردند. لاک پشتى در آن مرغزار با این دو لک لک رفیق شد. وقتى تابستان تمام شد، لک لک ها مى خواستند پر کشیده و بروند و مهاجرت کنند. لاک پشت گفت: رفقا! کجا مى خواهید بروید؟ گفتند: اینجا که سرد، برف و باران مى شود، ما به گرمسیر مى رویم.

لاک پشت گفت: مرا نیز با خود ببرید. گفتند: ما حاضریم تو را ببریم، ولى باید با ما شرط بسیار محکمى کنى که در بین راه دهان خود را باز نکنى. گفت: دهان باز کردن که چیز مهمى نیست، باز نمى کنم. گفتند: نه، تو نمى دانى، دهان باز کردن خیلى مهم است، چون گاهى مساوى با نابودى است.

گاهى مساوى با بى دینى، پدید آمدن زنا، آدم کشى و طلاق است، همه این آتش ها از گور زبان بلند مى شود. زبان است که وقتى به ناحق خرج زن شوهردار شد، یا شوهر را مى کُشد، یا از او طلاق مى گیرد و خانواده را تخریب و بچه ها را بى مادر مى کند، براى این که در آغوش حرام کسى دیگر قرار بگیرد. زبان مقدّمه بیشتر گناهان است.

گفتند: تو با ما شرط کن که دهان خود را باز نکنى. گفت: قول مى دهم که دهان خود را باز نکنم. مرا ببرید. این دو لک لک آمدند چوبى را کندند، به لاک پشت گفتند: با دهان وسط این چوب را بگیر، ما دو طرف چوب را بلند مى کنیم و تو را با خود مى بریم، اما فراموش نکنى. گفت: نه.

لاک پشت وسط چوب را با دهان خود گرفت. آن دو لک لک با قدرت چوب را بلند کردند و به پرواز درآمدند. در حال رفتن بودند که از بالاى روستایى رد مى شدند. هنگام عصر بود و روستایى ها از زمین زراعت برمى گشتند که ناگهان چشم آنها به این دو لک لک و لاک پشت افتاد.

گفتند: بدبخت این لاک پشت که خود را در اختیار این دو لک لک قرار داده است، تو با این سنگى که به پشت و شکم دارى، خیلى بالاتر از این دو لک لک هستى، چرا خود را در اختیار این دو گذاشتى؟ آمد دهان خود را باز کند که به آنها بگوید: این کار من درست است، اما تا دهان خود را باز کرد، از آن بالا به پایین و روى سنگ هاافتاد و از بین رفت. لک لک ها نیز چوب را انداختند و راه خود را ادامه دادند و گفتند: «لعنت بر دهانى که بى موقع باز شود».

کنترل زبان از گناه

امام على علیه السلام مى فرماید:

سلامتى انسان در طول عمر در ده جزء است که نُه جزء آن در باز نکردن دهان است و یک جزء آن در باز کردن دهان، که فقط براى حق باشد. «9»

البته این گفتار امام سجاد علیه السلام، همین «قول الحق» واقعاً حرفهاى زیادى مى خواهد. پیغمبر اکرم صلى الله علیه و آله مى فرمایند: کسى که یک بار با اخلاص بگوید: «لا اله الا الله» این جمله در بهشت براى او مانند درختى مى شود که خشک نشده و میوه آن نیز ابدى است.

شخصى عرب عرض کرد: یا رسول الله صلى الله علیه و آله! پس ما خیلى درخت کاشته ایم و هر چه در بهشت زمین بود، ما درخت کاشته ایم، حضرت فرمودند: بله، اما اگر آتش گناه را نفرستاده باشید که همه آن باغ را بسوزاند. «10» تو کارى کن که از دهانت آتش درنیاید. خیال کردى همین که درخت را کاشتى، دیگر مى ماند؟ مردم! جلوى تولید آتش دهان را بگیرید. قول حق، قول خیلى باارزش و قول خداست، «کتابنا ینطق بالحق» قول حق، قول پروردگار است، نه این که انسان از هر راهى رسید، بگوید.

2- حکم کردن به عدل

و اما دوم؛ «و الحکم بالعدل» این را امام چهارم علیه السلام به کل دادگسترى ها، دولتى ها و بعد نیز به ما مى فرمایند؛ چون اول شامل همه قضات شده، بعد همه دولتى ها و بعد نیز ما. اگر بخواهید که قضاوت کنید، حکم بدهید، قضاوت و حکم شما براساس عدالت باشد، اما در این قضاوت، از دانه ارزن نیز کمتر، حقّى را پایمال نکنید.

قضاوت هاى ائمه علیهم السلام را در روایات نسبت به بنى امیه و بنى عباس ببینید.

ائمه علیهم السلام هر قضاوتى که در حق آنها کردند، قضاوت به حق بود. طورى قضاوت کردند که کمترین حق انسانى آنها در این عالم پایمال نشد.

قاضى نباید عصبانى شود. قاضیى که نمى تواند عصبانى نشود، حرام است قاضى باشد. قاضى نباید طرفدار ثروتمند باشد، قاضى نباید به تلفن و نفوذ قدرت مندان گوش دهد. اگر نمى تواند گوش ندهد، ماندن در این شغل حرام است. «11»

استادى داشتم که همیشه با گریه این شعر را مى خواند و مى گفت:

واقعاً هر حرفى را مى خواهید بزنید، باید بسنجید.

3- وفاى به عهد

اما سومین حقیقت، امام چهارم علیه السلام فرمودند:

«و الوفاء بالعهد»

پیمان ها و قراردادهاى مثبتى که با خودتان، مردم، پروردگار، خانواده و دوستان خود دارید، به این قراردادها وفا کنید. حتى اگر در وفا کردن، ثروت هنگفتى از دست شما برود؛ مغازه اى را فروختید، قولنامه را امضا کردید، شرعاً با گرفتن بیعانه و امضاى قولنامه، مغازه مال خریدار شده است. حال اگر ارزش مغازه بالا و پایین شد، شما حق ندارید این قولنامه را به هم بزنید. اگر به هم بزنید، حرام است و اگر به خریدار تحویل ندهید، غصب است و حرام. اگر به کسى دیگر بفروشید، با آن پول هیچ عبادت صحیحى را نمى شود انجام داد. «13»

منش و اخلاق امام سجاد علیه السلام

اما منش و اخلاق ایشان، من فقط قطعه اى را ذکر کنم:

آفتابه هاى قدیم گلى یا مسى و سنگین بود. امام علیه السلام مى خواهند به مردم بگویند که هیچ کدام از امور ظاهرى براى خشمگین و عصبانى شدن دلیل نیست. آدم عصبى، مریض است. باید منش امام زین العابدین علیه السلام و ائمه علیهم السلام را ببیند و درمان شود.

امام چهارم علیه السلام آستین هاى لباس خود را بالا زدند تا وضو بگیرند. به خادم خود اشاره کردند که آفتابه آب را بیاور. دست خود را دراز کردند که اول دست را بشویند و بعد وضو بگیرند.

این خادم در چه فکرى بود که توجهى نکرد، انگشت هایش سست شد و آفتابه از دستش رها شد و با آن سنگینى به سرعت آمد و به پیشانى امام علیه السلام خورد و پیشانى حضرت را شکافت و خون جارى شد.

امام زین العابدین علیه السلام به جاى این که با خشم و تندى نگاه کنند، یا حرف بدى به او بزنند، یا تحقیرش کنند و یا حتى او را بزنند، همین طور که خون از پیشانى مبارکش مى ریخت، آرام نگاهى کردند که در این نگاه خوانده مى شد که چرا ناراحتى؟ من که چیزى نگفتم. غلام وقتى نگاه امام را دید، عرض کرد:

«وَ الْکاظِمِینَ الْغَیْظَ»

امام علیه السلام فرمود: من عصبانى نشدم. گفت:

«وَ الْعافِینَ عَنِ النَّاسِ»

امام علیه السلام فرمود: من نیز از تو گذشتم و جریمه اى براى این کار نمى خواهم قرار بدهم. گفت:

«وَ اللَّهُ یُحِبُّ الْمُحْسِنِینَ» «14»

حضرت به خادم دیگرى فرمود: کیسه صد دینارى طلا بیاور و به او بده، شاید درد مالى داشته باشد. صد دینار را دادند، بعد امام علیه السلام فرمودند: من تو را در راه خدا آزاد کردم، برو. «15»

زبان، منبع تولید نزاع ها

این همه جنگ و نزاع در خانه ها، بین زن و شوهرها، فرزندان و والدین، با دامادها و عروس ها، تمام بى مورد و خلاف شرع است. حرف هایى که در این زمینه ها به هم مى زنند، در قیامت مار و عقرب تولید مى کند.

پی نوشت ها:

______________________________

(1)- الخصال: 1/ 113، حدیث 90؛ بحار الأنوار: 72/ 26، باب 35، حدیث 10؛ «أَبِی مَالِکٍ قَالَ قُلْتُ لِعَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ علیه السلام أَخْبِرْنِی بِجَمِیعِ شَرَائِعِ الدِّینِ قَالَ قَوْلُ الْحَقِّ وَ الْحُکْمُ بِالْعَدْلِ وَ الْوَفَاءُ بِالْعَهْدِ.»

(2)- وسائل الشیعة: 12/ 192- 193، باب 119، حدیث 16060؛ «أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فِی وَصِیَّتِهِ لِمُحَمَّدِ بْنِ الْحَنَفِیَّةِ قَالَ: وَ مَا خَلَقَ اللَّهُ عز و جل شَیْئاً أَحْسَنَ مِنَ الْکَلَامِ وَ لَاأَقْبَحَ مِنْهُ بِالْکَلَامِ ابْیَضَّتِ الْوُجُوهُ وَ بِالْکَلَامِ اسْوَدَّتِ الْوُجُوهُ وَ اعْلَمْ أَنَّ الْکَلَامَ فِی وَثَاقِکَ مَا لَمْ تَتَکَلَّمْ بِهِ فَإِذَا تَکَلَّمْتَ بِهِ صِرْتَ فِی وَثَاقِهِ فَاخْزُنْ لِسَانَکَ کَمَا تَخْزُنُ ذَهَبَکَ وَ وَرِقَکَ فَإِنَّ اللِّسَانَ کَلْبٌ عَقُورٌ فَإِنْ أَنْتَ خَلَّیْتَهُ عَقَرَ وَ رُبَّ کَلِمَةٍ سَلَبَتْ نِعْمَةً مَنْ سَیَّبَ عِذَارَهُ قَادَهُ إِلَى کُلِّ کَرِیهَةٍ وَ فَضِیحَةٍ ثُمَّ لَمْ یَخْلُصْ مِنْ دَهْرِهِ إِلَّا عَلَى مَقْتٍ مِنَ اللَّهِ وَ ذَمٍّ مِنَ النَّاس.»

نهج البلاغه: حکمت 60؛ «قَالَ علیه السلام: اللِّسَانُ سَبُعٌ إِنْ خُلِّیَ عَنْهُ عَقَرَ.»

(3)- مولوى.

(4)- بحار الأنوار: 68/ 284، باب 78، حدیث 38؛ «قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام: الصَّمْتُ شِعَارُ الْمُحَقِّقِینَ بِحَقَائِقِ مَا سَبَقَ وَ جَفَّ الْقَلَمُ بِهِ وَ هُوَ مِفْتَاحُ کُلِّ رَاحَةٍ مِنَ الدُّنْیَا وَ الآْخِرَةِ وَ فِیهِ رِضَا الرَّبِّ وَ تَخْفِیفُ الْحِسَابِ وَ الصَّوْنُ مِنَ الْخَطَایَا وَ الزَّلَلِ قَدْ جَعَلَهُ اللَّهُ سِتْراً عَلَى الْجَاهِلِ وَ زَیْناً لِلْعَالِمِ وَ مَعَهُ عَزْلُ الْهَوَاءِ وَ رِیَاضَةُ النَّفْسِ وَ حَلَاوَةُ الْعِبَادَةِ وَ زَوَالُ قَسْوَةِ الْقَلْبِ وَ الْعَفَافُ وَ الْمُرُوَّةُ وَ الظَّرْفُ فَأَغْلِقْ بَابَ لِسَانِکَ عَمَّا لَکَ بُدٌّ مِنْهُ لَاسِیَّمَا إِذَا لَمْ تَجِدْ أَهْلًا لِلْکَلَامِ وَ الْمُسَاعِدَ فِی الْمُذَاکَرَةِ لِلَّهِ وَ فِی اللَّهِ.»

(5)- ق (50): 18؛ «هیچ سخنى را به زبان نمى گوید جز اینکه نزد آن [براى نوشتن و حفظش ] نگهبانى آماده است.»

(6)- مولوى.

(7)- الکافى: 116/ 2، بَابُ الصَّمْتِ وَ حِفْظِ اللِّسَانِ، حدیث 21؛ «أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ لَایَزَالُ الْعَبْدُ الْمُؤْمِنُ یُکْتَبُ مُحْسِناً مَا دَامَ سَاکِتاً فَإِذَا تَکَلَّمَ کُتِبَ مُحْسِناً أَوْ مُسِیئاً.»

بحار الأنوار: 14/ 35، باب 3، حدیث 8؛ «جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ علیه السلام أَنَّ دَاوُدَ قَالَ لِسُلَیْمَانَ یَا بُنَیَّ إِیَّاکَ وَ کَثْرَةَ الضَّحِکِ فَإِنَّ کَثْرَةَ الضَّحِکِ تَتْرُکُ الْعَبْدَ حَقِیراً یَوْمَ الْقِیَامَةِ یَا بُنَیَّ عَلَیْکَ بِطُولِ الصَّمْتِ إِلَّا مِنْ خَیْرٍ فَإِنَّ النَّدَامَةَ عَلَى طُولِ الصَّمْتِ مَرَّةً وَاحِدَةً خَیْرٌ مِنَ النَّدَامَةِ عَلَى کَثْرَةِ الْکَلَامِ مَرَّاتٍ یَا بُنَیَّ لَوْ أَنَّ الْکَلَامَ کَانَ مِنْ فِضَّةٍ کَانَ یَنْبَغِی لِلصَّمْتِ أَنْ یَکُونَ مِنْ ذَهَبٍ.»

بحار الأنوار: 68/ 293، باب 78، حدیث 63؛ «قالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام مَنْ عَلِمَ أَنَّ کَلَامَهُ مِنْ عَمَلِهِ قَلَّ کَلَامُهُ إِلَّا فِیمَا یَعْنِیهِ مَنْ کَثُرَ کَلَامُهُ کَثُرَ خَطَاؤُهُ وَ مَنْ کَثُرَ خَطَاؤُهُ قَلَّ حَیَاؤُهُ وَ مَنْ قَلَّ حَیَاؤُهُ قَلَّ وَرَعُهُ وَ مَنْ قَلَّ وَرَعُهُ مَاتَ قَلْبُهُ وَ مَنْ مَاتَ قَلْبُهُ دَخَلَ النَّارَ إِذَا فَاتَکَ الْأَدَبُ فَالْزَمِ الصَّمْتَ الْعَافِیَةُ عَشَرَةُ أَجْزَاءٍ تِسْعَةٌ مِنْهَا فِی اعْتِزَالِ النَّاسِ وَ وَاحِدَةٌ فِی الصَّمْتِ إِلَّا عَنْ ذِکْرِ اللَّهِ عز و جل کَمْ مِنْ نَظْرَةٍ جَلَبَتْ حَسْرَةً وَ کَمْ مِنْ کَلِمَةٍ سَلَبَتْ نِعْمَةً مَنْ عَلِمَ لِسَانُهُ [غَلَبَ لِسَانَهُ ] أَمَّرَهُ قَوْمُهُ الْمَرْءُ یَعْثُرُ بِرِجْلِهِ فَیُبْرَى وَ یَعْثُرُ بِلِسَانِهِ فَیُقْطَعُ رَأْسُهُ احْفَظْ لِسَانَکَ فَإِنَّ الْکَلِمَةَ أَسِیرَةٌ فِی وَثَاقِ الرَّجُلِ فَإِنْ أَطْلَقَهَا صَارَ أَسِیراً فِی وَثَاقِهَا عَاقِبَةُ الْکَذِبِ شَرُّ عَاقِبَةٍ خَیْرُ الْقَوْلِ الصِّدْقُ وَ فِی الصِّدْقِ السَّلَامَةُ وَ السَّلَامَةُ مَعَ الِاسْتِقَامَةِ لَاحَافِظَ أَحْفَظُ مِنَ الصَّمْتِ ....»

(8)- الکافى: 2/ 115، بَابُ الصَّمْتِ وَ حِفْظِ اللِّسَان، حدیث 16؛ کنز العمال: 3/ 557، حدیث 7897؛ «أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله علیه و آله یُعَذِّبُ اللَّهُ اللِّسَانَ بِعَذَابٍ لَایُعَذِّبُ بِهِ شَیْئاً مِنَ الْجَوَارِحِ فَیَقُولُ أَیْ رَبِّ عَذَّبْتَنِی بِعَذَابٍ لَمْ تُعَذِّبْ بِهِ شَیْئاً فَیُقَالُ لَهُ خَرَجَتْ مِنْکَ کَلِمَةٌ فَبَلَغَتْ مَشَارِقَ الْأَرْضِ وَ مَغَارِبَهَا فَسُفِکَ بِهَا الدَّمُ الْحَرَامُ وَ انْتُهِبَ بِهَا الْمَالُ الْحَرَامُ وَ انْتُهِکَ بِهَا الْفَرْجُ الْحَرَامُ وَ عِزَّتِی وَ جَلَالِی لَأُعَذِّبَنَّکَ بِعَذَابٍ لَاأُعَذِّبُ بِهِ شَیْئاً مِنْ جَوَارِحِکَ.»

الکافى: 115/ 2، بَابُ الصَّمْتِ وَ حِفْظِ اللِّسَانِ، حدیث 13؛ بحار الأنوار: 304/ 68، باب 78، حدیث 80؛ «عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ علیه السلام قَالَ إِنَّ لِسَانَ ابْنِ آدَمَ یُشْرِفُ عَلَى جَمِیعِ جَوَارِحِهِ کُلَّ صَبَاحٍ فَیَقُولُ کَیْفَ أَصْبَحْتُمْ فَیَقُولُونَ بِخَیْرٍ إِنْ تَرَکْتَنَا وَ یَقُولُونَ اللَّهَ اللَّهَ فِینَا وَ یُنَاشِدُونَهُ وَ یَقُولُونَ إِنَّمَا نُثَابُ وَ نُعَاقَبُ بِکَ.»

(9)- بحار الأنوار: 68/ 293، باب 78، حدیث 63؛ «قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: ... الْعَافِیَةُ عَشَرَةُ أَجْزَاءٍ تِسْعَةٌ مِنْهَا فِی اعْتِزَالِ النَّاسِ وَ وَاحِدَةٌ فِی الصَّمْتِ إِلَّا عَنْ ذِکْرِ اللَّهِ عز و جل.»

مستدرک الوسائل: 8/ 337، باب 16، حدیث 9594؛ «رَسُولِ اللَّهِ صلى الله علیه و آله: أَنَّهُ قَالَ الْعَافِیَةُ عَشَرَةُ أَجْزَاءٍ تِسْعَةٌ مِنْهَا الصَّمْتُ إِلَّا بِذِکْرِ اللَّهِ وَ وَاحِدَةٌ فِی تَرْکِ مُجَالَسَةِ السُّفَهَاءِ.»

(10)- بحار الأنوار: 90/ 168، باب 2، حدیث 3؛ «قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله علیه و آله مَنْ قَالَ سُبْحَانَ اللَّهِ غَرَسَ اللَّهُ لَهُ بِهَا شَجَرَةً فِی الْجَنَّةِ وَ مَنْ قَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ غَرَسَ اللَّهُ لَهُ بِهَا شَجَرَةً فِی الْجَنَّةِ وَ مَنْ قَالَ لَاإِلَهَ إِلَّا اللَّهُ غَرَسَ اللَّهُ لَهُ بِهَا شَجَرَةً فِی الْجَنَّةِ وَ مَنْ قَالَ اللَّهُ أَکْبَرُ غَرَسَ اللَّهُ لَهُ بِهَا شَجَرَةً فِی الْجَنَّةِ فَقَالَ رَجُلٌ مِنْ قُرَیْشٍ یَا رَسُولَ اللَّهِ إِنَّ شَجَرَنَا فِی الْجَنَّةِ لَکَثِیرٌ قَالَ نَعَمْ وَ لَکِنْ إِیَّاکُمْ أَنْ تُرْسِلُوا عَلَیْهَا نِیرَاناً فَتُحْرِقُوهَا وَ ذَلِکَ أَنَّ اللَّهَ عز و جل یَقُولُ یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا أَطِیعُوا اللَّهَ وَ أَطِیعُوا الرَّسُولَ وَ لاتُبْطِلُوا أَعْمالَکُم.»

(11)- الکافى: 7/ 411، بَابُ کَرَاهِیَةِ الِارْتِفَاعِ إِلَى قُضَاةِ الْجَوْر، حدیث 1؛ «أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ أَیُّمَا مُؤْمِنٍ قَدَّمَ مُؤْمِناً فِی خُصُومَةٍ إِلَى قَاضٍ أَوْ سُلْطَانٍ جَائِرٍ فَقَضَى عَلَیْهِ بِغَیْرِ حُکْمِ اللَّهِ فَقَدْ شَرِکَهُ فِی الْإِثْمِ.»

الکافى: 7/ 412 بَابُ أَدَبِ الْحُکْمِ، حدیث 1؛ «سَلَمَةَ بْنِ کُهَیْلٍ قَالَ سَمِعْتُ عَلِیّاً صلى الله علیه و آله یَقُولُ لِشُرَیْحٍ انْظُرْ إِلَى أَهْلِ الْمَعْکِ وَ الْمَطْلِ وَ دَفْعِ حُقُوقِ النَّاسِ مِنْ أَهْلِ الْمَقْدُرَةِ وَ الْیَسَارِ مِمَّنْ یُدْلِی بِأَمْوَالِ الْمُسْلِمِینَ إِلَى الْحُکَّامِ فَخُذْ لِلنَّاسِ بِحُقُوقِهِمْ مِنْهُمْ وَ بِعْ فِیهَا الْعَقَارَ وَ الدِّیَارَ فَإِنِّی سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلى الله علیه و آله یَقُولُ مَطْلُ الْمُسْلِمِ الْمُوسِرِ ظُلْمٌ لِلْمُسْلِمِ وَ مَنْ لَمْ یَکُنْ لَهُ عَقَارٌ وَ لَادَارٌ وَ لَامَالٌ فَلَا سَبِیلَ عَلَیْهِ وَ اعْلَمْ أَنَّهُ لَایَحْمِلُ النَّاسَ عَلَى الْحَقِّ إِلَّا مَنْ وَرَّعَهُمْ عَنِ الْبَاطِلِ ثُمَّ وَاسِ بَیْنَ الْمُسْلِمِینَ بِوَجْهِکَ وَ مَنْطِقِکَ وَ مَجْلِسِکَ حَتَّى لَایَطْمَعَ قَرِیبُکَ فِی حَیْفِکَ وَ لَایَیْأَسَ عَدُوُّکَ مِنْ عَدْلِکَ وَ رُدَّ الْیَمِینَ عَلَى الْمُدَّعِی مَعَ بَیِّنَةٍ فَإِنَّ ذَلِکَ أَجْلَى لِلْعَمَى وَ أَثْبَتُ فِی الْقَضَاءِ وَ اعْلَمْ أَنَّ الْمُسْلِمِینَ عُدُولٌ بَعْضُهُمْ عَلَى بَعْضٍ إِلَّا مَجْلُوداً فِی حَدٍّ لَمْ یَتُبْ مِنْهُ أَوْ مَعْرُوفٌ بِشَهَادَةِ زُورٍ أَوْ ظَنِینٌ وَ إِیَّاکَ وَ التَّضَجُّرَ وَ التَّأَذِّیَ فِی مَجْلِسِ الْقَضَاءِ الَّذِی أَوْجَبَ اللَّهُ فِیهِ الْأَجْرَ وَ یُحْسِنُ فِیهِ الذُّخْرَ لِمَنْ قَضَى بِالْحَقِّ وَ اعْلَمْ أَنَّ الصُّلْحَ جَائِزٌ بَیْنَ الْمُسْلِمِینَ إِلَّا صُلْحاً حَرَّمَ حَلَالًا أَوْ أَحَلَّ حَرَاماً وَ اجْعَلْ لِمَنِ ادَّعَى شُهُوداً غُیَّباً أَمَداً بَیْنَهُمَا فَإِنْ أَحْضَرَهُمْ أَخَذْتَ لَهُ بِحَقِّهِ وَ إِنْ لَمْ یُحْضِرْهُمْ أَوْجَبْتَ عَلَیْهِ الْقَضِیَّةَ فَإِیَّاکَ أَنْ تُنَفِّذَ فِیهِ قَضِیَّةً فِی قِصَاصٍ أَوْ حَدٍّ مِنْ حُدُودِ اللَّهِ أَوْ حَقٍّ مِنْ حُقُوقِ الْمُسْلِمِینَ حَتَّى تَعْرِضَ ذَلِکَ عَلَیَّ إِنْ شَاءَ اللَّهُ وَ لَاتَقْعُدَنَّ فِی مَجْلِسِ الْقَضَاءِ حَتَّى تَطْعَمَ.»

(12)- فیض کاشانى.

(13)- بحار الأنوار: 7/ 303، باب 15، حدیث 65؛ «قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص: أَقْرَبُکُمْ غَداً مِنِّی فِی الْمَوْقِفِ أَصْدَقُکُمْ لِلْحَدِیثِ وَ آدَاکُمْ لِلَأَمَانَةِ وَ أَوْفَاکُمْ بِالْعَهْدِ وَ أَحْسَنُکُمْ خُلُقاً وَ أَقْرَبُکُمْ مِنَ النَّاسِ.»

بحار الأنوار: 72/ 96، باب 47، حدیث 18؛ «قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله علیه و آله عِدَةُ الْمُؤْمِنِ أَخْذٌ بِالْیَدِ یَحُثُّ عَلَى الْوَفَاءِ بِالْمَوَاعِیدِ وَ الصِّدْقِ فِیهَا یُرِیدُ أَنَّ الْمُؤْمِنَ إِذَا وَعَدَ کَانَ الثِّقَةُ بِمَوْعِدِهِ کَالثِّقَةِ بِالشَّیْ ءِ إِذَا صَارَ بِالْیَدِ وَ قَالَ صلى الله علیه و آله الْمُؤْمِنُونَ عِنْدَ شُرُوطِهِمْ.»

الکافى: 2/ 239، بَابُ الْمُؤْمِنِ وَ عَلَامَاتِهِ وَ صِفَاتِهِ، حدیث 30؛ «أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام إِنَّ لِأَهْلِ الدِّینِ عَلَامَاتٍ یُعْرَفُونَ بِهَا صِدْقَ الْحَدِیثِ وَ أَدَاءَ الْأَمَانَةِ وَ وَفَاءً بِالْعَهْدِ وَ صِلَةَ الْأَرْحَامِ وَ رَحْمَةَ الضُّعَفَاء و ....»

وسائل الشیعة: 19/ 71، باب 2، حدیث 24176؛ «أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: یَقُولُ ثَلَاثٌ لَاعُذْرَ لِأَحَدٍ فِیهَا أَدَاءُ الْأَمَانَةِ إِلَى الْبَرِّ وَ الْفَاجِرِ وَ الْوَفَاءُ بِالْعَهْدِ لِلْبَرِّ وَ الْفَاجِرِ وَ بِرُّ الْوَالِدَیْنِ بَرَّیْنِ کَانَا أَوْ فَاجِرَیْنِ.»

(14)- آل عمران (3): 134؛ «و خشم خود را فرو مى برند، و از [خطاهاىِ ] مردم در مى گذرند؛ و خدا نیکوکاران را دوست دارد.»

(15)- بحار الأنوار: 46/ 67- 68، باب 5، حدیث 36؛ «عَبْدَ الرَّزَّاقِ یَقُولُ جَعَلَتْ جَارِیَةٌ لِعَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ علیه السلام تَسْکُبُ الْمَاءَ عَلَیْهِ وَ هُوَ یَتَوَضَّأُ لِلصَّلَاةفَسَقَطَ الْإِبْرِیقُ مِنْ یَدِ الْجَارِیَةِ عَلَى وَجْهِهِ فَشَجَّهُ فَرَفَعَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ علیه السلام رَأْسَهُ إِلَیْهَا فَقَالَتِ الْجَارِیَةُ إِنَّ اللَّهَ عز و جل یَقُولُ وَ الْکاظِمِینَ الْغَیْظَ فَقَالَ لَهَا قَدْ کَظَمْتُ غَیْظِی قَالَتْ وَ الْعافِینَ عَنِ النَّاسِ قَالَ لَهَا قَدْ عَفَا اللَّهُ عَنْکِ قَالَتْ وَ اللَّهُ یُحِبُّ الْمُحْسِنِینَ قَالَ اذْهَبِی فَأَنْتِ حُرَّةٌ.»

برگرفته از

کتاب: حلال و حرام مالى     

نوشته: استاد حسین انصاریان