هاشم یاوری؛ دانشجوی کارشناسی ارشد علوم بهداشتی در تغذیه، دانشگاه علوم پزشکی تهران
لمس خنکای سلامتی از عمق وجود!
کاسنی با نام علمی Cichorium intybus L. از خانواده گل‌ستاره‌ای‌ها (Asteraceae) یک گیاه بوته‌ای چند ساله است که اغلب با گل‌های آبی، بنفش و سفید دیده می‌شود.
تاریخچه استفاده از کاسنی، به قرون قبل از میلاد مسیح نسبت داده می‌شود.
دانشمندانی نظیر جالینوس، برای کاسنی اثرات درمانی متعددی قائل بوده‌اند، سالاد کاسنی را مقوی معده می‌دانستند و شیره گیاه را برای رفع درد چشم و مسمومیت‌ها توصیه نموده‌اند.
همچنین این گیاه به عنوان جایگزینی برای چای یا قهوه در جهان شناخته می‌شود.
در صورتیکه کاسنی تلخ، خشک شده، بو داده و آسیاب شود به عنوان جایگزینی برای قهوه به شمار می‌آید؛ البته هیچ کافئینی در کاسنی وجود ندارد و عطر و طعمی که از تفت دادن کاسنی تلخ تولید می‌شود بسیار دلپذیرتر از قهوه است.
امروزه اکثر تولید کنندگان قهوه در محصولات خود از حدود 30 درصد کاسنی تلخ استفاده می‌کنند که این کار باعث کاهش میزان کافئینِ محصول نهایی می‌شود.
از این گیاه دو گونه کشتی و چهار تا شش گونه وحشی موجود است. نوع وحشی آن یک متر و نوع پرورش یافته آن دو متر هم رشد می‌کند.
گیاه کاسنی انواع مختلفی دارد که دو نوع آن معروف است. کاسنی بری که به Tansy شهرت دارد و در ایران نمی‌روید.
کاسنی زرد که به گل قاصدک شهرت دارد - در طب قدیم ایران از آن به "ترخشتون" نام برده شده است- و در بیشتر نواحی ایران پراکندگی دارد.
مقدار مجاز خوراکی طبی تخم کاسنی تا 10 گرم است، شربت آن 4 تا 10 گرم و داخل سایر جوشیدنی‌ها برای پختن دارو 20 تا 50 گرم است.
در ادامه به برخی از خواص متنوع و خارق العاده این گیاه با ارزش اشاره خواهیم نمود:
کاسنی و سرطان
اگرچه هنوز تحقیقات در زمینه اثرات کاسنی برای اثبات مکانیسم دقیق پیشگیری از سرطان ادامه دارد، اما مطالعات در زمینه انواع سرطان نشان می‌دهد که عصاره کاسنی موجب کاهش رشد تومورهای سرطانی می‌گردد.
نتایج بررسی‌های علمی اخیر حاکی از آنست که ترکیبات موجود در کاسنی از کیفیتی برخوردار است که اجازه رشد به تومورها را نمی‌دهد و از خواص آنتی اکسیدانی برخوردار است.
علاوه بر این پلی فنول‌ها و phytochemicals کاسنی، تأثیرات مثبتی در پیشگیری از ابتلا به انواع مختلف سرطان از جمله سرطان سینه و سرطان‌های مرتبط با روده نشان داده‌اند.
کاسنی و دستگاه گوارش
یکی از شایع‌ترین دلایل گنجاندن کاسنی در رژیم غذایی تأثیر آن در بهبود عملکرد سیستم گوارشی می‌باشد. کاسنی حاوی اینولین است که پروبیوتیکی قوی است.
پروبیوتیک‌ها طبقه خاصی از باکتری‌ها هستند که بر خلاف دیگر باکتری‌ها که موجب بیماری میزبان می‌شوند، در واقع برای میزبان مفیدند.
این اثر اینولین یعنی افزایش تکثیر فلور روده‌ای بدن بدون بهم زدن اکوسیستم فردی، به طور اثبات شده‌ای در سال 2000 میلادی توسط آژانس ایمنی بهداشت مواد غذایی کشور فرانسه (AFSSA) به تأیید رسیده است.
اینولین در از بین بردن تعدادی از نگرانی‌های روده‌ای و گوارشی، از جمله ریفلاکس، سوء هاضمه و سوزش سر دل مؤثر می‌باشد، زیرا کاسنی فعالانه میزان اسیدی بودن بدن را تقلیل می‌دهد.
علاوه بر مطالب مذکور نقش اینولین به عنوان یک فیبر طبیعی یک مزیت اصلی برای کسانی است که کاسنی مصرف می‌کنند. فیبر به حرکات روده، ترویج حرکات دودی و تنظیم ترشح شیره معده کمک می‌کند.
در واقع این بدان معنی است که هضم به طور کلی بهبود و یبوست تا حد زیادی کاهش پیدا می‌کند. با حفظ روند گوارش به صورت منظم، افراد می‌توانند از ابتلا به بیماری‌های گوارشی و بیماری‌هایی مثل سرطان روده بزرگ و معده دور باشند.
کاسنی و کاهش وزن
همانطور که گفته شد کاسنی منبعی مفیدی برای اینولین است که به خودی خود شکلی از فیبر طبیعی است که اگر در برنامه غذایی گنجانده شود به کنترل و کاهش وزن کمک شایانی می‌کند.
هر دوی این اهداف به تنظیم گرلین - یک هورمون پپتیدی که محرک احساس گرسنگی بوده و از سلول‌های معده و سلول‌های اپسیلون در پانکراس ترشح می‌شود.
غلظت این هورمون پیش از خوردن غذا افزایش و پس از آن، کاهش می‌یابد- که نخستین هورمونی است که با احساس گرسنگی و رفتارهای غذاجویانه مرتبط است، کمک می‌کند.
مصرف کاسنی موجب کاهش ترشح هورمون گرلین و در نتیجه کنترل پرخوری و ایجاد احساس سیری یا پری شکم می‌شود، که این امر در راستای تلاش برای کاهش وزن بسیار حائز اهمیت می‌باشد.
کاسنی و سیستم ایمنی
کاسنی دارای تعدادی ترکیبات مفید است که سیستم ایمنی بدن را تقویت می‌کند.
این امر نشان دهنده اثر ضد باکتری کاملاً واضح در برابر تعدادی از سویه‌های خطرناک انواع باکتری‌هاست، در حال حاضر مزایای ترکیبات پلی فنولی در کاسنی برای تقویت سیستم ایمنی در نظر گرفته شده است.
همچنین مواد شیمیایی گیاهی در کاسنی که به عنوان آنتی اکسیدان عمل می‌کنند، رادیکال‌های آزاد را از جریان خون برطرف می‌کنند که در این صورت احتمال ابتلا به بیماری‌هایی مانند بیماری‌های قلبی، سکته و سرطان کاهش می‌یابد.
کاسنی و اضطراب و دلهره
کاسنی خواصی همچون داروهای مسکن دارد که اضطراب را کاهش داده و ذهن را آرام می‌سازد، بنابر این استرس و تأثیرات خطرناک آن بر بدن را از بین می‌برد.
عصاره ریشه کاسنی به دلیل خواص آرامش بخشی به خواب راحت کمک می‌کند و از بسیاری از قرص‌های خواب آور مرسوم سالم‌تر است.
کاهش استرس و اضطراب خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی، عدم توازن هورمون‌ها، بی خوابی، زوال عملکرد شناختی و پیری زودرس را تاحدودی قابل توجهی تقلیل می‌دهد.
کاسنی و کبد
بر اساس دستورالعمل‌های طب سنتی – ایرانی کاسنی با تأثیراتش روی کبد، زمینه دفع صفرا از بدن را فراهم کرده، سموم را می‌زداید و بار کبد را سبک می‌کند.
یافته‌های مطالعات علمی نیز نشان داده‌اند مصرف روزانه و در مقدار معین کاسنی می‌تواند سبب کاهش سطح خونی آنزیم‌های کبدی نظیر آلانین ترانس آمیناز و آسپارتات ترانس آمیناز شود که معمولاً در شرایط التهاب و آسیب کبدی همانند بروز کبد چرب سطوح آنها افزایش می‌یابد.
البته توجه به این نکته ضروری است که مصرف کاسنی در این زمینه تنها دارای نقش کمکی و نه درمانی است؛ چرا که برای طی نمودن بهتر روند درمانی پیروی از یک رژیم متناسبِ پزشک محور و داشتن فعالیت بدنی مناسب بسیار با اهمیت‌تر می‌باشد.
موارد احتیاط
اگرچه کاسنی فوائد زیادی برای سلامتی دارد اما خانم‌های باردار نباید از کاسنی استفاده کنند، زیرا کاسنی باعث قاعدگی و افزایش احتمال سقط جنین می‌شود.
همچنین در هنگام شیردهی، خانم‌ها باید از استفاده زیاد کاسنی پرهیز کنند.
علاوه بر این، این گیاه ممکن است باعث ایجاد آلرژی شود، بنابراین چنانچه می‌خواهید این گیاه را به رژیم غذایی خود اضافه کنید بهتر است قبل از اضافه کردن، با پزشک متخصص مشورت کنید.
همچنین در صورتیکه فردی سنگ کیسه صفرا داشته باشد، استفاده بیش از حد از کاسنی می‌تواند باعث تشدید بیماری در وی شود.
بنابراین در صورت وجود این مشکل، برای استفاده از کاسنی بهتر است با پزشک متخصص مشورت نمائید.
