کوچولوهای تپل!

دکتر علی ناجی؛ مشاور علوم تغذیه و رژیم درمانی و دکترای مدیریت استراتژیک

 

دنیای امروز با گذشته تفاوت‌‌های بی شماری کرده است، مشکل عمده ما این نیست که چرا دنیا تغییر کرده، بلکه مشکل عمده ما این است که دنیا تغییر کرده ولی ما هنوز تغییر نکرده ایم .

حال یک سوال مهمی که مطرح میشود این است که: علت چاقی چیست و از کجا نشات می‌‌گیرد؟

زندگی در خانه‌‌های آپارتمانی و کوچک، مجال دویدن و بازی کردن را از کودکان گرفته است.

آنها زمان فعالیت‌شان را پای تلویزیون یا کامپیوتر می‌‌گذرانند از این رو یا خیلی کم اشتها و کم خوراک می‌‌شوند، یا پرخور و چاق.

تبلیغات تلویزیونی، در دسترس بودن شیرینی و تنقلات فراون و علاقه شدید به خوردن نوشیدنی‌‌های گازدار و پر کالری، دلایل مهمی برای چاقی کودکان است.

از عواقب چاقی دوران کودکی، افزایش آمار بیماری‌‌های دوران کودکی مرتبط با تغذیه است. فشار خون، چربی بالا، میزان قند خون بالاتر از حد نرمال همه از عوارض چاقی در سنین کم و ادامه این مشکلات تا سنین بالاتر است.

در 20 ساله اخیر آمار کودکانی که به دلیل مشکلات ناشی از چاقی در بیمارستان‌ها بستری شده اند به صورتی بوده که آمار کودکان دیابتی بستری دو برابر، سنگ‌های صفراوی سه برابر و خفگی در حین خواب 5 برابر افزایش داشته است.

از عواقب دیگر، گوشه گیر شدن کودک است. او احساس می‌‌کند با دیگران فرق دارد و تصویر نادرستی از وضعیتش در ذهن دارد. کودکان دیگر نیز بعضاً او را در جمع‌شان راه نمی دهند که در نهایت مشکلات ویژه ای به دنبال خواهد داشت.

حال برای چاقی کودکمان چه کنیم؟

همانطور که قبلا ذکر شد، بیشتر والدین دوست دارند کودکشان چاق و به قول معروف «تپل مپل» باشد؛ این در حالی است که پزشکان درباره خطرهای چاقی کودکان هشدار می‌دهند و می‌گویند احتمال اینکه این قبیل کودکان در بزرگسالی مجبور شوند با عوارض ریز و درشت چاقی دست و پنجه نرم کنند، بیشتر از دیگران است.

با این حال، واقعیت این است که آمار چاقی کودکان در ایران و جهان رو به افزایش است و والدینی که می‌خواهند فرزندانی سالم داشته باشند، باید به فکر راهکارهایی باشند که می‌تواند سلامت کودکان را حفظ کند.

دستورات غذایی مهم برای درمان چاقی کودکان

- میزان تماشای تلویزیون و کار و بازی کودکان با رایانه را محدود کنید.

- از تهیه غذاهایی که چربی، شکر و نمک فراوانی دارند، خودداری کنید.

- کمتر بیرون از منزل غذا بخورید و کودک را به غذاهای خانگی و سالم عادت بدهید.

- در تهیه غذاهای خانگی، تنوری‌کردن را جایگزین سرخ‌کردن کنید. اگر می‌خواهید مواد غذایی را سرخ کنید، با روغن زیتون فقط کمی تفت دهید.

- در برنامه غذایی خانواده از نان و محصولات سبوس‌دار و پرفیبر استفاده کنید.

- از غذاها برای پاداش دادن به کودکان استفاده نکنید.

- بچه‌ها را مجبور نکنید غذای داخل بشقابشان را تمام کنند.

- خوراکی‌هایی که چربی مفید دارند، مصرف کنید؛ مانند انواع مغزها، ماهی، آووکادو و روغن زیتون.

- بچه‌ها را به آهسته غذا خوردن تشویق کنید و به فرزندانتان 6 وعده در روز غذا دهید.

- کودکان را به مصرف میوه‌ها و سبزی‌های تازه عادت بدهید.

- کودکان را عادت بدهید که آب را به نوشیدنی‌های شیرین و گازدار ترجیح بدهند.

- کودکان را تشویق کنید هر روز 60 دقیقه به ورزش یا فعالیت بدنی بپردازند.

- کودکان را عادت بدهید غذای روزانه‌شان را در وعده‌های متعدد ولی کم‌حجم مصرف کنند.

- سبزی‌ها و میوه‌های تازه را در وعده‌های اصلی و میان‌وعده‌های کودکان بگنجانید.

اشتباهات رفتاری والدین در سبک زندگی و چاقی فرزندان چیست؟

 همانطور که بیان گردید، علاوه بر عوامل ژنتیکی که سبب بروز چاقی مادرزادی و ناخواسته در کودکان می‌‌شود، اشتباهات رفتاری والدین که بیشتر احساسی است نیز در بروز چاقی در کودکان تاثیرگذار است.

این رفتارهای نادرست می‌‌تواند حتی پیش از تولد کودکان و از دوران پیش از بارداری آغاز شود، نبود توجه والدین به ویژه مادران به وزن خود یکی از این عوامل است که می‌‌تواند به داشتن کودکان چاق در آینده منجر شود.

برخی از اشتباهاتی که والدین در مورد چاقی فرزندانشان انجام میدهند، گاهی غیر قابل جبران می‌شود.

ارثی بودن چاقی در کودکان به این معنی نیست که خانواده‌ها بچه را رها کنند و این اشتباهی است که برخی خانواده‌ها می‌کنند؛ در صورتی‌که کودکی که به صورت ارثی چاق شده است نیز نیاز به مراجعه به پزشک دارد.

اشتباه دیگری که خانواده‌ها انجام می‌دهند این است که فکر می‌کنند چون کودکشان در سن رشد است، نیازی به کنترل چاقی کودک خود ندارند؛ در حالی‌که چون کودک در سن رشد است، روش رژیم و مدیریت کردن چاقی او با بزرگسال متفاوت است.

به بزرگسال چاق رژیمی داده می‌شود که وزن کم کند، اما به کودک چاق رژیمی داده می‌شود که چاق‌تر نشود نه اینکه وزن کم کند.

اشتباه بعدی که خانواده‌ها مرتکب می‌شوند این است که فکر می‌کنند کودک بالای هشت سالشان با انجام ورزش حرفه‌ای رشد قدی نخواهد داشت که این‌طور نیست؛ اگر کودک مربی حرفه‌ای داشته باشد، این اتفاق رخ نخواهد داد.

راه پیشگیری از چاقی در کودکان آموزش تغذیه و افزایش تحرک روزانه است. کم‌کردن ساعت‌های تماشای تلویزیون و کامپیوتر و خواب به‌موقع و افزایش بازی‌های بچگانه و تنظیم ساعت خواب کودک؛ و به‌طور کلی اصلاح الگوهای رفتاری کودکان، باعث جلوگیری از چاق شدن آنها می‌شود.

کودکان باید حداکثر ساعت 10 شب بخوابند و 8 ساعت در شب و نیم تا یک ساعت در روز خواب داشته باشند.

حدوداً از سن دبستان باید ورزش‌های خاص و حرفه‌ای کودکان شروع شود مانند ورزش‌های هوازی یا حرفه‌ای‌تر نظیر شنا و ژیمناستیک.

ورزش‌ها سه بار در هفته و هر بار یک ساعت باید باشد، اما در سنین کمتر از هشت سال ورزش حرفه‌ای توصیه نمی‌شود؛ مگر شنا در حد آموزشی و همان بازی‌های بچه‌گانه کافی است.

بی‌توجهی مادران به وزن خود

مادران باید همواره به وزن خود توجه داشته باشند و آن را کنترل کنند چرا که نبود توجه بانوان به وزن خود در قبل و بعد از بارداری با احتمال داشتن فرزندان چاق همراه است.

گاهی بانوان در دوران بارداری بنا به توصیه‌‌های سنتی برخی اطرافیان و بر اساس این باور غلط که برای تامین نیازهای خود و جنین باید به اندازه دو نفر غذا بخورند، به پرخوری روی می‌‌آورند و با اضافه وزن بیش از حد که گاها تا سال‌‌ها با آن دست به گریبان خواهند بود، روبه رو می‌‌شوند.

این درحالی است که بر اساس نتایج تحقیقات انجام شده چاقی و پرخوری و یا لاغری، کم اشتهایی و سوء تغذیه مادران در قبل از بارداری و یا حین بارداری سبب می‌‌شود که اختلالاتی در روند رشد جنین پیش آید.

این عدم تعادل در دریافت مواد غذایی که بیشتر به صورت پرخوری در دوران بارداری در بین بانوان دیده می‌‌شود، می‌‌تواند منجر به تولد نوزادانی شود که در آینده با چاقی و یا بیماری‌‌های ناشی از سوء تغذیه مواجه خواهند شد.

نبود تغذیه با شیر مادر

عدم تغذیه با شیر مادر به ویژه در 6 ماهه اول زندگی سبب می‌‌شود که کودکان به تدریج در معرض بروز چاقی قرار گیرند.

تغذیه با شیر مادر علاوه بر کمک به داشتن اندامی مناسب در سنین بالاتر، سبب می‌‌شود که کودکان از بسیاری از بیماری‌‌های عفونی در امان بمانند و سلامت و توان نسبی بالاتری نسبت به سایر کودکان داشته باشند.

تمایل به داشتن کودکان چاق یا تپل

 بسیاری از باورهای غلط همچون این که کودکان چاق و تپل، سالم تر هستند، همواره از گذشته در بین جامعه ایرانی رواج داشته؛ این درحالی است که با پیشرفت‌‌های علم پزشکی مشخص شده که این یک باور غلط است و چاقی یا لاغری مفرط نه تنها نشانه سلامتی نیست بلکه می‌‌تواند عاملی برای بروز بسیاری از بیماری‌‌ها باشد.

 متاسفانه بر اساس این باور غلط بسیاری از مادران تلاش دارند که با پرکردن معده کودک با انواع مواد غذایی آنها را چاق کنند؛ این درحالی است که این کار سبب ایجاد اشتهای کاذب، ولع خوردن و یا به اصطلاح انحراف ذائقه می‌‌شود و کودک را ناخواسته به طرف پرخوری سوق می‌‌دهد.

دادن جایزه‌‌های خوراکی

 یکی دیگر از عواملی که سبب بروز چاقی در کودکان می‌‌شود، عادت دادن کودکان به خوردن هله هوله‌‌هایی است که به شکل جایزه در موارد مختلف به آنها داده می‌‌شود.

این گونه مهرورزی‌‌ها نه تنها کمکی به تامین کمبودهای غذایی کودکان نمی کند بلکه آنها را به سمت عادت کردن به رژیم‌‌های غذایی نامناسب سوق می‌‌دهد به گونه ای که حتی در بزرگسالی نیز نمی توانند این عادت نامناسب را ترک کنند.

عادت دادن کودکان به ریزه‌خواری

 عادت دادن کودکان به ریزه‌خواری به ویژه در دوران مدرسه به عنوان میان وعده‌‌های خوراکی که بیشتر با محصولات کارخانه‌ای تامین می‌‌شود، سبب عادت کردن کودکان به خوردن بی‌برنامه می‌‌شود.

اگر برای پرکردن میان وعده‌‌های مدرسه و یا داخل منزل کودکان از مواد غذایی سنتی مانند لقمه‌‌های نان و پنیر و گردو و یا سبزی‌‌ها و میوه‌‌ها استفاده شود و تعداد این میان وعده‌‌ها مشخص و تعیین شده باشد، کودکان به یک برنامه غذایی مناسب عادت می‌‌کنند و این عادت را تا بزرگسالی نیز خواهند داشت.

عوارض ناشی از چاقی

این قبیل رفتارهای والدین و اطرافیان کودکان که بیشتر احساسی است و از روی دلسوزی، ناآگاهی و یا مهرورزی صورت می‌‌گیرد در درازمدت برای سلامتی کودکان مشکلاتی را ایجاد می‌‌کند.

پرفشاری خون، اختلالات چربی و قندخون، وقفه تنفس در خواب، آسم، عدم تحمل تحرک و ورزش، التهابات کبدی، مشکلات مفصلی، دیابت، کم کاری غدد جنسی، بلوغ زودرس و ده‌‌ها عارضه دیگر می‌‌تواند بر اثر داشتن عادات بد غذایی در دراز مدت در کودکان نمایان شود.

در کنار عادات بدغذایی، نبود تحرک بدنی کافی در دوران سرنوشت ساز کودکی زمینه ساز اضافه وزن و چاقی در بزرگسالی است.

 نتایج تحقیقات نشان می‌‌دهد که هر چه ابتلا به اضافه وزن و چاقی در سنین پایین تر به ویژه تا پیش از پایان سه سالگی رخ دهد، شدت چاقی‌‌ها در دوران بزرگسالی، میانسالی و حتی سالمندی بیشتر خواهد بود.

والدین‌، معلمین، مشاورین و در کل، جامعه، باید عادات سالم را به کودکان و نوجوانان آموزش دهند

شکستن عادات، سخت می‌‌باشد به همین دلیل است که  بایستی هر چه زودتر در زندگی کودکان، عادات سالم ایجاد شود به خاطر داشته باشید مهم ترین چیز این است که شما الگوی کودک خود هستند.

عادات شما بر عادت‌‌های کودکان شما تاثیر می‌‌گذارد. اگر شما  عادات ناسالم مانند (سیگار کشیدن، مصرف الکل و غیره) دارید همیشه در انتظار بدترین‌‌ها، برای کودک خود باشید زیرا کودکان بیشتر مستعد ابتلا به آن عادات هستند.

اگر عادت‌‌های خوردن یک رژیم غذایی متعادل سالم و ورزش منظم داشته باشید بچه ی شما با احتمال بیشتری این عادت را در زندگی خود ایجاد می‌‌کند.

عادات مادام العمر در چهار زمینه (غذا خوردن سالم، فعالیت بدنی منظم، تفکر سالم، ایمن و سالم ماندن) می‌‌باشد. در این مقاله عادات خوبی که شما باید به فرزندان خود آموزش دهید مطرح شده است.

خوردن غذاهای رنگارنگ

خوردن غذاها با رنگ‌‌های مختلف فقط سرگرم کننده نیسند آن‌‌ها دارای خواص بهداشتی بیش از حد هستند به بچه‌‌های خود کمک کنید تا ارزش تغذیه ای غذاهای رنگارنگ در رژیم غذایی خود را بدانند.

این بدان معنی نیست که همه وعده‌‌های غذایی رنگارنگ شود. اما شما باید ترکیب طیف وسیعی از میوه‌‌ها و سبزیجات رنگی (قرمز، آبی و نارنجی، به رنگ زرد، سبز و سفید) را به رژیم غذایی آنها اضافه کنید.

عدم ترک صبحانه

دادن وعده‌‌های غذا به طور منظم در دوران کودکی می‌‌تواند کمک کند تا بچه‌‌هاعادت خوب را در بزرگسالی ادامه دهند.

دانشکده پزشکی‌‌هاروارد تایید می‌‌کند که رفتن بدون مصرف صبحانه با چهار برابر احتمال چاقی بیشتر ارتباط دارد. و فیبر بالا در بسیاری از غلات صبحانه می‌‌تواند به کاهش خطر ابتلا به دیابت و بیماری قلبی کمک کند.

انتخاب فعالیت بدنی لذت بخش

همه کودکان ورزش را دوست ندارند برخی ممکن است از کلاس باشگاه ترس داشته باشند زمانی که بچه‌‌ها یک فعالیت فیزیکی را پیدا کردند از آنها لذت می‌‌برند سالم می‌‌ماند و به آسانی فعال می‌‌شود و آنها ممکن است عشق خود را از آن ورزش در بزرگسالی ادامه می‌‌دهند.

اگر فرزند شما هنوز ورزشی پیدا نکرده است او را تشویق به تلاش کنید و آنها را در معرض طیف وسیعی از فعالیت‌‌های فیزیکی مانند (شنا، تیراندازی با کمان و ژیمناستیک) قرار دهید آنها ملزم به پیدا کردن ورزشی که از آن لذت ببرید می‌‌شوند.

تنبل نباشند

گزارش‌‌ها نشان می‌‌دهند که بچه‌‌هایی که بیش از یک یا دو ساعت در روز تلویزیون تماشا می‌‌کنند در معرض خطر بیشتری برای تعدادی از مشکلات سلامتی هستند از جمله این مشکلات عبارتند از:

اختلال عملکرد در مدرسه مشکلات رفتاری، از جمله مشکلات روحی و اجتماعی و اختلالات توجه چاقی یا اضافه وزن خواب نامنظم، مشکل در خوابیدن وقت کمتر برای بازی هر روز مطالعه داشته باشد

مهارت‌‌های قوی خواندن توسعه دهید زیرا یک جزء مهمی از موفقیت فرزند شما در مدرسه و در محل کار در مراحل بعدی زندگی است. با توجه به آکادمی اطفال آمریکا ( AAP )، خواندن روزانه با خانواده به توسعه سواد آموزی کودکان کمک می‌‌کند.

AAP  خواستار مهارت‌‌های خواندن که پایه و اساس موفقیت تحصیلی کودکان است و نشان می‌‌دهد که خواندن روزانه کودکان باید از سن شش ماه آغاز شود.

آب بنوشد نه نوشابه

آب سالم است، نوشابه ناسالم می‌‌باشد. اگر بچه‌‌ها شما همه دلایلی که قند بیش از حد برای آنها بد است را درک نمی کند شما می‌‌توانید در درک اصول اولیه، به آنها کمک کند.

به عنوان مثال، با توجه به نظر انجمن قلب آمریکا (AHA)، قند  موجود در کولا بدون مواد مغذی، کالری اضافه فراهم می‌‌کند که می‌‌تواند منجر به مشکلات اضافه وزن شود.

از سوی دیگر، آب یک منبع حیاتی است که انسان نمی تواند بدون آن زندگی کند.

به برچسب غذاها نگاه کند

در حالی که بچه‌‌ها (به خصوص قبل از سنین نوجوانی و نوجوانان) ممکن است در مورد بر چسب روی لباس خود اهمیت دهند در حالی که برچسب مواد غذایی نوع دیگری از برچسب است که برای سلامتی آنها مهم تر است مواد غذایی بسته بندی شده شامل برچسب با اطلاعات حیاتی در مورد تغذیه با تمرکز بر چند بخش کلیدی شامل (مقدار کالری در هر وعده، مقدار چربی‌‌های اشباع شده و چربی‌‌های ترانس و مقدار گرم قند) می‌‌باشد.

لذت بردن از یک شام خانوادگی

پیدا کردن زمان برای نشستن با هم برای یک وعده غذایی و لذت بردن از آن با هم سخت است اما ارزش امتحان آن را دارد با توجه به دانشگاه فلوریدا، تحقیقات نشان داده است به اشتراک گذاشتن یک وعده غذایی با خانواده به معنی

پیوندهای خانوادگی قوی‌تر می‌‌شود.

وقت آنها به خوبی تنظیم می‌‌شود.

همه وعده‌‌های غذایی مغذی تر را می‌‌خورند.

بچه‌‌ها با احتمال بسیار کمی چاق و یا دارای اضافه وزن می‌‌شوند.

بچه‌‌ها کمتر احتمال سوء استفاده از مواد مخدر و الکل دارند.

گذراندن وقت با دوستان

داشتن دوست برای توسعه سلامتی مهم است با توجه به تحقیقات انجام شده توسط دانشگاه فلوریدا داشتن دوست خوب برای رشد سالم کودکان در سن مدرسه بسیار مهم است بچه‌‌ها در بازی با دوستان، مهارت‌‌های اجتماعی ارزشمند از جمله (ارتباطات، همکاری و حل مسئله) را می‌‌آموزند داشتن دوستان خوب می‌‌تواند عملکرد را در مدرسه تحت تاثیر قرار دهد.

بچه‌‌ها را به توسعه بازی با دوستان  خوب تشویق کنید.

مثبت ماندن

بچه‌‌ها وقتی چیزی را از دست می‌‌دهند به آسان دلسرد می‌‌شوند بچه‌‌ها را به یادگیری انعطاف پذیری در شکست‌‌ها با نشان دادن اهمیت مثبت ماندن کمک کنید به گزارش انجمن بهداشت روانی کانادا، کودکان و همچنین بزرگسالان می‌‌تواند از تفکر مثبت و روابط خوب بهره مند شوند به بچه‌‌های خود توسعه اعتماد به نفس سالم و طرز فکر مثبت را آموزش دهید.

نتیجه گیری

بر‌اساس گزارش‌های اخیر، این موضوع مشخص شده  که والدین  و معلمین و جامعه مقصران اصلی چاقی و اضافه وزن و در نهایت بیمار شدن کودکان هستند؛ چرا که نسبت به رژیم غذایی و فعالیت بدنی فرزندان  بی‌توجهی نشان می‌دهند.

  یکی از دلایل اصلی و مهم چاقی و اضافه وزن  کودکان بی‌توجهی مادران و پدران در مورد رعایت نکردن اصول رژیم غذایی است. 

والدین بی‌توجه تنها با این کار به فرزندان خود آسیب وارد می‌کنند و باعث می‌شوند تا آن‌ها سریعتر به بیماری‌هایی نظیر چاقی، دیابت و ... مبتلا شوند.

اگر والدین پیش از آن که فرزندانشان در معرض چاقی مزمن و سوء تغذیه قرار بگیرند، آن‌ها را برای معالجه به پزشک بیاورند، سریعتر می‌توان آن‌ها را درمان کرد.

علایمی چون خوردن و نوشیدن زیاد و نداشتن فعالیت بدنی کافی می‌تواند نشانه‌هایی از بروز چاقی مزمن و اضافه وزن شدید در کودکان باشد این موارد بسیار مهم هستند و باید به آن‌ها توجه داشت.

از طرفی، نگهداری طولانی مدت کودکان و دور کردن آن‌ها از والدینشان می‌تواند بر وضعیت چاقی آن‌ها اثر منفی بگذارد؛ چرا که آمارها نشان می‌دهد 37 درصد از کودکانی که در مهدهای کودک و یا توسط پرستاران نگهداری می‌شوند، بیش از سایر همسالان خود در معرض چاق شدن و ابتلا به بیماری‌های مرتبط قرار می‌گیرند. 

در ضمن وظیفه ساختار بهداشتی دولت نیز، کنترل و پیگیری و چکاپ‌‌های مدام سلامتی و وزنی دانش آموزان از سنین کودکی و برگزاری مداوم کلاسها و کارگاههای آموزشی برای آنها و خانواده‌‌هایشان می‌‌باشد.