مجسمه شاپور اول ; پیکره ای ایستاده بر دهانه غار

مردی بلند قامت و استوار، باصلابت و مقتدر سالیان سال است که بر فراز کوهی، نگهبان غاری است. و از بالا نظاره می کند مردان و زنان سرزمینش را…

او شاپور اول است، مردی از تبار #ساسانیان که بر دهانه ورودی غار شاپور در تنگ چوگان ایستاده و با گذشت قرن ها، همچنان پیکره ای سالم و پابرجاست.

امروز کارناوال همراهان خود را با یکی از از بهترین هنرهای تصویری عصر ساسانی آشنا می کند.

 مجسمه شاپور اول بر دهانه غار شاپور

کارناوالی شویم و باهم به شهر #بیشاپور برویم و از نزدیک مجسمه پادشاه ساسانی را ببینیم…

راه سختی است اما…

مقصدمان به بیشاپور است و باید خود را برای دیدن هنر و فرهنگ ساسانی آماده کنیم. می گویند سفر راحتی نیست و باید قسمتی از راه را کوهپیمایی کنیم تا چهره ی پر صلابت شاپور اول را ببینیم.

برای عاشق راه و بیراهه معنایی ندارد، هر چه باشد با دل و جان می پیماید تا رخ دلدار را بیند. پس برای ما که شیفته فرهنگ و هنر ایرانیم، راه نباید دشوار باشد.

از بیشاپور تا روستای کشکولی رابا ماشین رفته و از آنجا به بعد از مسیری که مشخص کرده اند از کوه بالار فته و به دهانه غار می رسیم. در میان ورودی غار مجسمه ای بلند بالا و با هیکلی درشت و قوی ایستاده که به چشمانش به جلو خیره شده؛ از هیبت و عظمت مجسمه پاهایت سست می شود و حس می کنی که بدون اجازه نباید وارد غار شد و همه این سال ها او از این غار محافظت می کرده است. پیکره ای با بالاتنه درشت و کلاه کنگره دار. به پای مجسمه که می رسی، از عظمتش خود را موجودی کوچک می پنداری که به دیدار بزرگی آمده تا برایت از روزگارش بگوید…

غار شاپور

در شش کیلومتری شهر باستانی بیشاپور، و در 14 کیلومتری شهر کازرون غاری تاریخی قرار دارد که تنها مجسمه سنگی بازمانده از دوران باستان بر دهانه آن سال هاست که ایستا و پابرجا مانده است. پیش از دوران ساسانیان مکانی مذهبی و آیینی اهالی منطقه بوده است. تعدادی سفال عصر ساسانی درون غار پیدا شده که دلیل  این قدمت گذاری توسط محققین می باشد.

دو غار دیگر در اطراف این غار وجود دارد؛ اما دهانه غار شاپور بزرگتر از آنهاست وغار شاپور از 4 گذرگاه بزرگ، 5 گذرگاه کوچک، 4 مسیر فرعی و 3 تالار تشکیل شده است.

ابتدای فضای داخلی غار عریض و هرچه به عقب می رویم تنگ تر می شود. دو حوض سنگی در کنار هم، در میان غار ساخته شده  که برای جمع آوری آبهایی که از سقف غار می چکد، می باشد؛ ابعاد حوض ها متفاوت است، آبراهه ای آن دو را بهم مرتبط می سازد، کمی دورتر از این، حوضی نعلی شکل را خواهید دید.

درون غار بعد از دو حوض اولی که با مجسمه عظیم شاه حدود 80متری فاصله دارد، بسیار تاریک و نمناک می شود.

در قسمت های مختلف غار حرارت، رطوبت، رسوبات آهکی و… متنفاوت است واین تنوع زیبایی شگفت آوری را خلق کرده اند

بازدید از مجسمه شاپور اول

پیکره ای به بلندی 7 متر با پهنای دو متر ( عرض شانه پیکره ) که تاجی کنگره دار بر سر دارد و انبوهی از موهای موجدار از زیر آن بیرون آمده است و با هیکلی تنومند که در بالاتنه بسیار عضلانی است و از بالا به پایین باریکتر می شود در دهانه #غار شاپور در تنگ چوگان قرار دارد. طول دهانه این غار حدود 30 متر وارتفاعش حدود 15متر است.

 مجسمه ای که از یک ستون سنگی که قبل از واژگون شدن، در ورودی غار سقف را به کف متصل می کرده  به این صورت که گوی کلاهش در سقف و بندهای کفشش در کف غار تراشیده شده است. چهره اش نشان از تبار سلطنتی دارد و از قدرت و شکوهش می گوید و ناخودآگاه حس اطاعت از بزرگی را به انسان القا می کند.

سنگتراش پیکره شاپور اول (240–272 میلادی ) ، بی شک انسانی دلیر و جسور بود که برای بیرون آوردن تمثال شاه از یک ستون طبیعی تاملی نکرده و با دقت بسیار پیکره ای عظیم را خلق کرده؛ و بعد از اتمام، آن را خوب صیقل داده است.

پیکره تراش چیره دست، شاید الگویی کوچک مانند مجسمه گلی یا سنگی داشته تا توانسته ای چنین دقیق و با جزییات چنین مجسمه ای  از دل سنگ بیرون بکشد.

امروز این مجسمه در حدود 35 متری دهانه غار و بر روی تراس چهارم غار( وسیع ترین تراس غار ) غار قرار دارد که با 12پله به عمق غار می رسد.

این اثر در سال 1310 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

ویژگی ظاهری مجسمه شاپور اول 

مجسمه  دومین پادشاه ساسانی با ظرافتی تحسین بر انگیز از استالاگمیت تراشیده شده، آن چنان که مشخصات چهره و نوع پوشش و چین و چروک لباس را پیکره تراش با دقت  در آورده است.

شاپور در این مجسمه صورتی با چشمانی درشت، ابروانی نازک، لبانی بسته با ریش کوتاه که در زیرچانه بلند و آرایش شده است و سبیلی نازک ترسیم شده و دو گوشوره و گردنبد و دستبندی در دست راست خود دارد. پیشانیش با دیهیم تاج کنگره دارش پوشانده شده؛ بالاتنه اش را با تن پوشی تنگ چین های ریز مجسم ساخته و خطی به شکل نیم دایره پایین گردن وود دارد که برای نشان دادن زیرپوش او کشیده شده؛ شلواری گشاد و بلند با چین هایی که روی زمین تراشیده شده و کمرش را با کمربندی که قبضه شمشیرش را نگه داشته، بسته؛ پای چپ پیکره کمی جلوتر از دیگری است و دستانش که بسیار آسیب دیده، یکی برروی قبضه شمشیر در سمت چپ و دیگری پایین کمر قرار دارد. 

پیکره شاه در قسمت بالاتنه عضلانی و قوی تجسم شده و به پایین بدن که می رسد باریکتر می شود.

این مدل تراشیدن چین و شکن و بلندی شلوار برروی زمین سبب ایستایی بیشتر مجسمه شده است. علت آنکه در هنگام واژگونی سر مجسمه آسیب ندیده، دقت پیکره تراش در ساخت این قسمت بوده که نوارهای پهن کلاه شاپور را از پشت به صورت هندسی در آورده و به تن متصل کرده است و همین امر از تخریب سر مجسمه جلوگیری کرده است.

کفشهایی که پادشاه بر پا داشته در اصل بند دار بوده و پای چپ کمی جلوتر از پای راست قرار داده شده؛ اما امروز شوربختانه پای راست پیکره آسیب جدی دیده است.

شناسایی مجسمه شاپور 

جالب است در مورد معیارهایی که سبب شده تا این مجسمه را به شاپور اول نسبت دهد ، بدانید.

چیزی که در مورد دوران ساسانی و پادشاهان آن قابل توجه است ، گوناگونی ساختار تاج و تفاوت شکل ظاهری تاج پادشاهان آن دوران است. هر تاج بنا بر قوانین سختگیرانه‌ای می شده و از طرفی هر پادشاه تاج مخصوص به خود را داشته است.

بنابراین برای شناسایی تصویر یک پادشاه ساسانی، در ابتدا آگاهی داشتن از شکل ظاهری تاج آن پادشاه ضروری به نظر می رسد. با تکیه بر شکل تاج پیکره که شامل دیهیم، بخش میانی کنگره‌دار و کوریمبوس می‌باشد و همچنین با در نظر گرفتن معیارهای گوناگون تاریخ و هنر پیکره ایستاده در غار را می‌بایست متعلق به شاپور اول، دوّمین پادشاه ساسانی، دانست.

کوریمبوس در واقع گویی است که در بالای تاج پادشاهان ساسانی وجود داشته است که به عنوان نمادی از مهر و نشان خانوادگی ساسانیان و همچنین نمادی از قدرت و مالکیت آن ها بر جهان بوده است. در مورد کوریمبوس مجسمه شاپور خوب است بدانید که بر روی تاج کنگره‌دار پیکره در گذشته یک کوریمبوس قرار داشته که امروز هیچ اثری از آن باقی نمانده است. بنا بر تحیقاتی که باستان شناسان مختلف در این باره انجام داده اند ، این کوریمبوس فلزی که بر بالای این مجسمه بوده در حدود 1٫55 متر ارتفاع و پهنایی در حدود 1 متر داشته و می گویند با وجود دیواره های نازکی که داشته ، وزن آن به بیش از یک تن می رسیده است.

با تمام تفاسیر میتوان مطمعن بود که این مجسمه،  مجسمه شاپور اول ، دومین پادشاه ساسانی است.

شاپور پسر اردشیر ساسانی ( 215-272٫م ) که در سال 242 میلادی بر تخت پادشاهی نشست و در طول پادشاهیش سه امپراطور بزرگ روم از ایران شکست خوردند. 

شاپور پس از پدر  توانست قلمرو ایران را تقریبا به چارچوب حکومتی زمان داریوش اول هخامنشی برساند.

تصویری از شاپور دوم و کوریمبوس آن

مجسمه شاپور اول واژگون می شود…

در سده های 14 تا 18 میلادی زلزله رخ می دهد که مجسمه را با تمام مقاومتش از جای بر می کند و سبب تخریب آن می شود. در این حادثه  قسمت عمده ای از دست و پای مجسمه از بین رفته ولی سر و بالاتنه تقریبا سالم است.

بعد از آنکه در دهه چهل شمسی به همت ارتش فارس پیکره دوباره برپا گردید، به خاطر صدمات وارده به آن، مجسمه را بر روی دوستون بتنی قرار می دهند و قطعات جدا شده را کنارش نهادند.

برای سهولت در رسیدن به غار، ارتش فارس، در مسیر 230 پله را کنده و سیمان کردند.

کتیبه های ورودی غار

در دهانه غار دو کتیبه سنگی وجود دارد که یکی از آنها ترجمه کتیبه شاپور در نقش رجب و دیگری نحوه برپاسازی مجدد مجسمه در سال 1336 توسط ارتش را بیان می کند. هر دو کتیبه توسط ارتش برپا شده است. در بالای کتیبه نقش تاج پهلوی حک شده است.

ترجمه کتیبه نقش رجب شاپور که توسط ارتش در سال 1336 روی دیوار غار شاپور حک شده است.

 دسترسی و بازدید از مجسمه

 برای بازدید از این غار از #شیراز باید بروید تا دشت ارژن. از آنجا دو انتخاب دارید:

1 ) یا جاده‌ی قدیم کازرون تا بیشاپور.

2 ) یا از جاده‌ی جدید تا کازرون و از آنجا به طرف شمال تا بیشاپور.

 بعد از رسیدن به بیشاپور باید وارد تنگ چوگان شوید و حدود پنج کیلومتر تا روستای “کشکولی” راه است. از اینجا به بعد باید بدون ماشین رفت و کوهپیمایی کرد.

 از روستای کشکولی تا پای غار نیز  دو راه برای رسیدن به غار هست؛ اولی راهی سخت و کوتاه و دیگری راه آسان و طولانی.

 راه اول این است که بزنید به دل کوه تا برسید به غار. راه آسانتر شیب ملایمی دارد و نرم‌نرم اگر بروید بالا رفتنش کمتر از یک ساعت و نیم طول می‌کشد.

بهترین زمان بازدید از مجسمه شاپور

از آن جهت که دامنه‌ی کوه رو به جنوب است و تمام طول روز آفتاب‌گیر. بهترین زمان برای رفت به غار صبح زود است.

توصیه دوستانه کارناوالی

کلاه، عینک آفتابی و کرم ضد آفتاب و کفش مناسب و بطری آب حتما همراه داشته باشید.

در این سفر حتما از دیگر مکان های تاریخی بیشاپور چون شهر بیشاپور، نقش برجسته های ساسانی، کاخ آناهیتا و … بازدید فرمایید.

سخن آخر

تا به حال تجربه سفر به بیشاپور را داشته اید؟ از مکان های تاریخی آن بازدید کرده اید؟سری به مجسمه عظیم شاپور اول زده اید؟ ازین مجسمه چه می دانید؟ دانسته ها و تجربیات خود را با کارناوال به اشتراک بگذارید.