جاذبه های گردشگری اصفهان ؛ مساجد تاریخی

در میانه ی کویر ایران شهری قرار دارد که با تاریخ و هنر و معماریش توجه مردمانی را از سراسر دنیا به خود جلب کرده است. زیبایی های بی پایانش باعث شده تا لقب نصف جهان را به آن بدهند و سالانه بسیاری از گردشگران به سویش روانه شوند.

اصفهان یکی از گردشگر پذیرترین شهرهای ایران است که در هر گوشه ای از خود جلوه ای دیدنی را به نمایش می گذارد. ساخت بناها در طول تاریخ و به ویژه در دوره ی صفوی اصفهان را به شهری سرشار از دیدنی های تاریخی تبدیل نموده است.

پیش تر به معرفی این شهر در مطلب راهنمای سفر به اصفهان ؛ معرفی شهر پرداختیم و به شما وعده دادیم که تمام دیدنی های آن را برایتان به تصویر می کشیم. به دلیل تعدد آثار تاریخی در این شهر آن ها را در قسمت های مختلفی به شما ارائه می دهیم. در مطلب جاذبه های گردشگری اصفهان ؛ پل ها و مناره های تاریخی به سراغ پل ها و مناره ها رفیتم و امروز قصد داریم مساجد تاریخی این شهر را از نظر بگذرانیم.

با ما قدم به مساجد تاریخی شهر اصفهان بگذارید.

کارناوال را در این سفر همراهی کنید…

1- مسجد جامع اصفهان

#مسجد جامع اصفهان از مهم ترین و قدیمی ترین بناهای مذهبی ایران به شمار می رود و با نام مسجد جمعه نیز شناخته می شود. این بنا در مجموعه ای به ابعاد 170 در 140 متر قرار دارد که شامل قسمت های مختلفی از جمله گنبد نظام‌الملک، گنبد تاج‌الملک، حیاط چهار ایوانی و شبستان‌های گرد آن، مدرسه مظفری و محراب الجایتو می باشد. هر یک از قسمت های این مجموعه بخشی از سیر هنر معماری اسلامی را در دوره های تاریخی نشان می دهند. در حال حاضر این بنا هنر بیزانس و کلاسیک در قالب یک بنای سنتی و اسلامی به نمایش گذاشته است.

در مورد تاریخ بنای این مسجد حدس و گمان هایی وجود دارد بنا بر مطالعات کارشناسان مسجد کنونی بر روی ویرانه‌های مسجدی قدیمی که توسط اعراب ساکن قریه طهران در اصفهان و در قرن دوم هجری بنا شده بود، احداث گردیده است. آن مسجد تاریخی نیز بر روی خرابه‌های بنایی مربوط به اواخر دوره ساسانی ایجاد شده بود. مسجد کنونی در دوران آل بویه و صفویه  دچار تغییراتی گردید و توسعه یافت.

این اثر در تاریخ 15 دی ماه سال 1310 با شماره ی 95 در فهرست آثار ملی ایران و در اجلاس سی و ششم یونسکو در زمره میراث جهانی قرار گرفت.

آدرس: خیابان مجلسی

2- مسجد امام

#مسجد امام اصفهان یکی از مساجد در میدان تاریخی نقش جهان می باشد که در گذشته به نام‌های مسجد سلطانی و مسجدشاه نیز خوانده می شد. این مسجد در سال 1020 هجری قمری به دستور شاه عباس بزرگ و مقارن با بیست و چهارمین سال سلطنت وی، به منظور شادی روح جدش، شاه طهماسب بنا شد. در دوره های بعد ساخت مسجد ادامه یافت و جانشینان وی تزیینات بنا را به پایان رساندند.

این بنا به هنر معماری استاد علی اکبر اصفهانی و خطاطی علیرضا عباسی، عبدالباقی تبریزی، محمد رضا امامی و محمد صالح امامی مزین می باشد و تحت نظارت محب علی بیک الله ساخته شده است.
مسجد امام از بناهای تاریخی دوران صفویه و شاهکار هنر معماری، کاشی‌کاری و نجاری در قرن یازدهم هجری به شمار می رود و نام آن از تاریخ 15 دی 1310 با شماره ی 107 در فهرست آثار ملی ایران به چشم می خورد.

آدرس: ضلع جنوبی میدان نقش جهان

3- مسجد شیخ لطف ا…

#مسجد شیخ لطف‌الله بنایی مربوط به دوران صفوی است که در میدان تاریخی نقش جهان قرار دارد. هنر معماری و کاشیکاری این مسجد بسیار قابل توجه و حاصل زحمات استاد محمدرضا اصفهانی می باشد. ساخت این مسجد به دستور شاه عباس اول و در مدت 18 سال صورت پذیرفت. رضا شاه در زمان سلطنت خود دستور داد تا مسجد را مورد مرمت و بازسازی قرار دهند.

این مسجد بر خرابه‌های مسجدی قدیمی در همان محل ساخته شده و به نام یکی از علمای بزرگ عصر صفوی به نام شیخ لطف‌الله جبل‌عاملی، نامگذاری گردیده است. مسجد شیخ لطف الله در تاریخ 15 دی ماه سال 1310 با شماره ی 105 جزء آثار ملی ایران به شمار می رود.

آدرس: ضلع شرقی میدان نقش جهان ، مقابل عمارت عالی‌قاپو

4- مسجد سید

مسجد سید، بنایی دارای چهار در اصلی، دو چهل‌ستون، دو شبستان بزرگ، یک گنبد، سه ایوان و بیش از 45 حجره می باشد که در دوران قاجاریه همزمان با سلطنت محمد شاه قاجار، توسط محمدباقر شفتی در مساحت 8075 متر مربع ساخته شده است. به دلیل عدم اتمام ساخت این بنا فاقد مناره و کاشیکاری در شبستان می باشد اما باز هم به عنوان یکی از مساجد اصلی شهر از آن یاد می شود. ایده برداری از بنای چهل ستون در ساخت این بنا مشاهده می شود.  9 ستون چوبی در ساخت این بنا وجود دارد و درها و پنجره های ارسی بر زیبایی آن افزوده اند.

این مسجد با شماره ی ثبت 107 در فهرست آثار ملی ایران قرار دارد.

آدرس: خیابان مسجد سید، خیابان بیدآباد

5- مسجد حکیم

مسجد حکیم که با نام مسجد جورجیر نیز شناخته می شود در زمان سلطنت شاه عباس دوم به دست پزشک او حکیم محمد داوود بنا ساخته می شود. در زمان گذشته و قبل از احداث مسجد حکیم، ویرانه‌های مسجد جامع دیلمی جورجیر یا مسجد صاحب اسماعیل بن عباد از قرن چهارم هجری در این مکان قرار داشته است. بنای این مسجد آجری به صورت چهارایوانی، بدون مناره و گنبد برجسته و بزرگ، با نقشه‌ای نامنتظم و در وسعتی حدود 8000 مترمربع می باشد.

مسجد حکیم از آخرین بناهای ساخته شده در دوران صفوی است و با وجود کاستی هایی نسبت به دیگر مساجد این دوره، به سبب نمایش شکوهمند طرح چهار ایوانی در مقیاسی بزرگ و داشتن آجرکاری، کاشی‌کاری، گره‌کشی و به‌ویژه خط بنّایی، مورد توجه بسیاری ازعلاقه مندان قرار دارد.

این بنا در تاریخ 22 آذر 1313 با شماره ی 223 در زمره ی آثار ملی ایران قرار گرفت.

آدرس: منطقه قدیمی باب‌الدشت اصفهان ، انتهای بازار رنگرزان

6- مسجد صفا

در گوشه ای از شهر اصفهان، مسجد زیبایی به نام صفا وجود دارد که بنای آن مربوط به دوره ی قاجار می باشد ولی در مورد تاریخ دقیق آن شبهاتی وجود دارد. کتیبه ای که بر سردر مسجد به خط ثلث سفید بر زمینه کاشی خشت لاجوردی وجود دارد، تاریخ 1290 و نام محمد گلستانه را نشان می دهد. علاوه بر این اشعار و عباراتی نیز به زبان فارسی و خط نستعلیق مشکی بر زمینه کاشی خشت زرد رنگ با تاریخ 1289 به چشم می خورد.
در جایی دیگر نیز اشعاری به زبان فارسی و تاریخ 1290 هجری و بر در شبستان مسجد عباراتی با تاریخ 1289 هجری وجود دارد. در محراب نیز نام محمد علی گلستانه و تاریخ 1290 به خط ثلث سفید معرق بر زمینه کاشی لاجوردی همراه با آیات قرآن مجید نقش بسته است.ایوان جنوبی مسجد، به سوره اخلاص با خط بنائی مشکی بر زمینه آجری و تاریخ 1291 و محراب مسجد به عبارات مذهبی و آیات قرآنی با خط بنائی سه رگی و نام عبد الرحیم بن علی اصغر مزین می باشد.

نام این این اثر در تاریخ 18 مهر 1375 با شماره ی 1755 در فهرست آثار ملی ایران ثبت گردیده است.

آدرس: محله شهشهان، مجاور بقعه شهشهان

7- مسجد جامع دشتی

مسجد دشتی سازه ای مربوط به دوره ی ایلخانیان می باشد که از شهرت زیادی برخوردار است. هنوز شواهد مستحکمی برای تاریخ دقیق بنا یا نام سازنده ی آن وجود ندارد اما حدود بنا را به سده ی هشت هجری قمری نسبت می دهند.

تا شصت سال پیش در کنار مسجد مناره‌ای مربوط به دوره ی سلجوقی نیز وجود داشت اما به دست روستاییان کاملا ویران شد و آجرهای آن در فعالیت های عمرانی به کار رفت. علاوه براین خرابه هایی از ساختمان های دیگری در اطراف مسجد وجود دارد که سند خاصی از آنها در دسترس نیست. مسجد جامع دشتی به سبب وجود گنبد بسیار بزرگ آجری  در میان بناهای مهم و نامدار دوره ایلخانیان قرار دارد و با نام گنبد مسجد دشتی نیز شناخته می‌شود. این بنا با شماره ی ثبت 347 به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

آدرس: 18 کیلومتری اصفهان ، روستای براآن

متاسفانه تصویر باکیفیتی از این مسجد در دسترس نبود.

8- مسجد رحیم خان

مسجد رحیم خان بنایی نفیس مربوط به دوره ی قاجار است که ساخت آن در سال 1290 هجری قمری آغاز شده و در سال 1304 هجری قمری به پایان رسیده است. این مسجد از نظر شیوه معماری و خطوط و تزیینات، بسیار شبیه به مسجد سید می باشد.

بانی اولیه مسجد رحیم خان، میر سید حسن مجتهد اصفهانی نام دارد اما به دلیل اینکه قبل از اتمام بنا درگذشت، بقیه امور را محمد رحیم خان سپرد. این مسجد به سبب اتمام بنا به دست محمد رحیم خان به این نام خوانده می شود.

این مسجد تاریخی  در تاریخ 12 مهر 1377 با شماره ی  2124 به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

آدرس: خیابان طالقانی، خیابان مسجدرحیم خان

9- مسجد مقصود بیک

یکی از مساجد جالب توجه اصفهان مسجد مقصود بیک نام دارد که در میان مردم به مسجد ظلمات نیز خوانده می شود. کتیبه سردر این مسجد سال 1010 هجری قمری و  نام شاه عباس اول و مقصود بیک ( یکی از مباشران ثروتمند آن دوره) را نشان می دهد و به خط ثلث با کاشی سفید معرق بر زمینه لاجوردی به قلم جعفر علی امامی می باشد. در شبستان جنوبی استفاده از هنر کاشیکاری معرق به چشم می خورد و همین کاشیکاری زیبا این بنا را به یکی از آثار فاخر دوره صفوی تبدیل کرده است.
شاه عباس اول این مسجد را به پیروی از دیگر بزرگانی همچون الله وردیخان که آثاری در اصفهان به وجود آورده اند ساخته و از نظارت مقصود بیگ در ساخت آن بهره برده است.

در قسمت شرقی حیاط مسجد، آرامگاه خوشنویس بزرگ روزگار صفویان مرحوم میر عماد حسنی قزوینیقرار دارد. وی از خوشنویسان بی نظیر است و با لقب آبروی دولت صفویه شناخته می شود.

آدرس: ضلع شمال شرقی میدان نقش جهان

متاسفانه تصویر باکیفیتی از این مسجد در دسترس نبود.

10- مسجد آقا نور

مسجد آقانور از مساجد چهارایوانه ی دوره ی صفویه می باشد که ساخت آن از دوره ی سلطنت شاه عباس اول آغاز گردید و در زمان سلطنت شاه صفی پایان یافت. بانی ساخت این بنا
نور الدین محمد اصفهانی نام دارد که از افراد خیّر و نیکوکار در آن زمان بوده است.

ورودی های مسجد آقا نور در ضلع شمالی و شرقی قرار دارد و کتیبه سردر آن به خط محمد رضا امامی و تاریخ 1039 هجری قمری می باشد.

یکی از قسمت های چشمگیر مسجد آقا نور، شبستان زیبای آن است که نورش به وسیله قطعاتی از سنگ مرمر شفاف تامین می گردد. ستون های شبستان به شکل چشم نوازی در کنار یکدیگر قرار گرفته اند و بر طرفین محراب این شبستان عبارات مذهبی با خط بنایی مشکی ساده بر زمینه زرد نوشته شده است.

نام این اثر از 16 فروردین ماه سال 1377 با شماره ی 1971 در فهرست آثار ملی ایران قرار دارد.

آدرس: خیابان ابن سینا، محله تاریخی دردشت، کوچه مسجد آقا نور

 11- مسجد نو

مسجد نو یکی از مساجد بزرگ اصفهان است که بـه دسـتـور مـرحـوم آیت الله حاج شیخ محمدباقر نجفی بنا گردید و در سال های گذشته قسمت هایی از آن بـا نظارت مـرحـوم آیت الله مجدالعلما نجفی مزین به هنر کاشیکاری شد.

این مسجد با مساحتی بالغ بر 1000 متر مربع در دوران صفویه احداث گردیده است و دارای دوشبستان اصلی واقع در قسمت غربی مسجد و با سقف ضربی است. شبستان اصلی بر روی 9 ستون سنگی بنا شده که در زیر آنها برای استحکام بیشتر از ساج استفاده شده است. این بنا مناره ای به ارتفاع 12 متر را نیز شامل می شود و استفاده از مقرنس کاری در محراب آن به چشم می خورد.

آدرس: ضلع غربی بازار بزرگ اصفهان ، مابین سه راهی باغ قلندرها و سه راهی نیماورد

12- مسجد لنبان

در یکی از محله های قدیمی اصفهان مسجدی تاریخی وجود دارد که با نام مسجد لنبان مشهور است. شاه سلیمان صفوی دستور ساخت این مسجد را بر خرابه های مسجدی بنا شده در قرن هشتم، صادر کرد. این مسجد در دوره ه های مختلف تغییرات و تعمیراتی را به خود دیده ایت و به همین دلیل از آثار قدیمی آن به غیر از چند قطعه گچ بری مربوط به قبل از صفویه و چند لوح کاشی کاری از دوره صفویه در تالار مسجد، پیز دیگری وجود ندارد.

در بالای در ورودی مسجد اشعاری به خط نستعلیق سفید بر زمینه کاشی لاجوردی دیده می شود که نشان از دوره شاه سلیمان صفوی دارد. کتیبه سردر نیز از اضافات قرن سیزدهم هجری حکایت دارد.

در زیر تالار بزرگ مسجد نهر آب و سردابه ای قرار دارد. منبر مسجد که به منبر صاحب الزمان شناخته می شود  از نفیس‌ترین منبرهای عهد صفوی و مربوط به مورخ 1114 هجری قمری می باشد.

این اثر در تاریخ 29 آذر 1316 با شماره ی ثبت 293 به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

آدرس: خیابان بهشتی، خیابان مسجد لنبان

13- مسجد علیقلی آقا

یکی از خواجگان حرم شاه سلیمان و شاه سلطان حسین صفوی به نام حاج علیقلی آقا در سال 1122 هجری قمری مقارن با سلطنت شاه سلطان حسین، مجموعه ای مرکب از مسجد، بازار، کاروان سرا و چهارسو را بنا کرد و پس از اتمام آن در سال 1297 هجری قمری، نام خود را بر آن نهاد.

سر در، صحن، ایوان و شبستان بخش های مختلف آن را تشکیل می دهند. سر در بنا مزین به کاشی کاری و مقرنس کاری است و کتیبه ی تاریخی، گلدسته‌های فوقانی و غرفه‌های جانبی نیز در آن به چشم می خورد. بر روی جرزهای سر در نیز آیات و عباراتی به خط بنایی با کاشی زرد رنگ نقش بسته است. صحن به شکل مستطیل، نسبتا کوچک و فاقد حوض و مهتابی می باشد و در جنوب آن ایوان و محرابی قرار دارد که سنگ مرمر و  کاشی کاری معرق در آنها دیده می شود. شبستانی با هشت ستون سنگی در شرق صحن قرار گرفته است که دارای درب چوبی خاتم زیبایی می باشد. در طرف غرب صحن نیز شبستان دیگری در ابعاد کوچکتر وجود دارد.

آدرس: محله بیدآباد

متاسفانه تصویر با کیفیتی از این مسجد در دسترس نیست.

14- سایر مساجد تاریخی

به دلیل وسعت تاریخ اصفهان، معرفی کامل تمامی مساجد تاریخی این شهر در این مطلب نمی گنجد به همین دلیل باقی مساجد تاریخی آن را در لیست زیر به شما ارائه می کنیم:

نام اثر	دوره تاریخی	تاریخ ثبت	شماره ثبت	آدرس
مسجد دروازه نو	قاجار	11 مرداد 1376	1905	خیابان ابن سینا، کوچه سیدان، محله دروازه نو
مسجد ابوالمحسن	قاجار	17 اسفند 1381	7638	محله پا قلعه، بین خیابان نشاط و ملک، کوچه هاشم بیگ
مسجد پادرخت سوخته	صفوی	12 مهر 1377	2125	خیابان عبد الرزاق، کوچه خیاطها، بازار هارونیه
مسجد حاج یونس	صفوی	23 شهریور 1382	10216	خیابان ابن سینا، کوچه میرعلاء الدین
مسجد گنبد آزادان	ایلخانی	23 شهریور 1382	10213	بلوار آتشگاه، خیابان قدس، کوی نوبهار
مسجد شیشه	صفوی	17 خرداد 1379	2659	خیابان حکیم، کوچه باغ قلندرها
مسجد سارو تقی	صفوی	15 دی 1310	113	بازارچه حسن آباد، کوی امامزاده
مسجد آقا میرزا محمد باقر چهارسوقی خوانساری	قاجار	11 مرداد 1384	12301	محله چهار سوق شیرازیها، تقاطع خیابان طالقانی و کاشانی
مسجد حاج میرزا محمد صادق	قاجار	11 مرداد 1384	12311	ابتدای خیابان چهارباغ خواجو
مسجد کرمانی (نوررضوان)	قاجار	23 شهریور 1382	10233	انتهای خیابان مشیریخچال، جنب کاروانسرای ساروتقی
مسجد قصر منشی	قاجار	22 مرداد 1384	13010	خیابان هاتف، کوچه قصر منشی
مسجد الیادران (الرحمن)	قاجار	12 مهر 1377	2123	محله الیادران، خیابان شاهپور، کوچه الیادران
مسجد خواجه روح الله	صفوی	17 اسفند 1381	7637	خیابان مسجد سید، کوی شهید حق شناس
مسجد قطبیه (حسینیه خلجا)	صفوی	23 شهریور 1382	10229	خیابان طالقانی، نرسیده به چهارراه شهید حجاریان
مسجد محله نو قلعه (حبیب)	صفوی – قاجار	11 تیر 1375	1737	خیابان کاشانی، کوچه ستی فاطمه، کوی محله نو
مسجد حاج محمد جعفر آباده ای	سده ی 13 هجری قمری	30 خرداد 1358	388	خیابان عبدالرزاق، بازارچه حاج محمد جعفر
مسجد نو بازار	قاجار	1 اردیبهشت 1377	1997	خیابان عبد الرزاق، کوی مسجد نو
مسجد تل عاشقان	قاجار	11 مرداد 1376	1909	خیابان عبد الرزاق، محله تل عاشقان
مسجد درب جوباره	سده ی 10 هجری قمری	12 اسفند 1315	274	میدان قیام، سبزه میدان، بازار غاز
مسجد خیاط ها	صفوی	20 مرداد 1377	2154	خیابان جمال الدین عبدالرزاق، بازار خیاطها
مسجد رکن الملک	سده ی 13 هجری قمری	25 اردیبهشت 1357	1604	مجموعه تخت فولاد، خیابان فیض
مسجدجامع کاج	ایلخانی	20 بهمن 1318	328	روستای کاج
مسجد مصری	سده ی 11 هجری قمری	12 اسفند 1315	273	میدان قدس (طوقچی)، کوچه مسجد مصری
مسجد ایلچی	سده ی 11 هجری قمری	12 اسفند 1315	271	چهارراه شکرشکن، خیابان احمدآباد
مسجد جارچی	صفوی	29 آذر 1316	292	خیابان عبدالرزاق، خیابان حکیم، کوچه باغ قلندرها، بازار گلشن
مسجد سرو شفاداران	صفوی	—	—	29 کیلومتری جنوب شرقی اصفهان
مسجد گار	سلجوقی	—	—	روستای گار
مسجد باغ حاجی	صفوی	—	—	باغ همایون
مسجد ازیران	سلجوقی	1 دی 1348	890	روستای ازیران
مسجد سین	سده ی 6 هجری قمری	12 اسفند 1315	281	روستای سین
مسجد برسیان	سده 5 هجری قمری	12 اسفند 1315	265	روستای برسیان
مسجد دروازه حسن آباد	قاجار	—	—	ابتدای دروازه حسن آباد
مسجد آقا میرزا محمد باقر چهارسوقی خوانساری	قاجار	11 مرداد 1384	12301	تقاطع خیابان طالقانی و کاشانی
مسجد آقا میرزا محمد هاشم	قاجار	—	—	محله چهار سوی شیرازی ‌ها
مسجد باباسوخته	ایلخانی	—	—	محله جوباره
مسجد فتح	987 هجری قمری	—	—	محله باب الدشت
مسجد قطبیه (حسینیه خلجا)	صفوی	23 شهریور 1382	10229	خیابان طالقانی، نرسیده به چهارراه شهید حجاریان
مسجد حاج منوچهر	صفوی	—	—	حله خواجو
مسجد حاج محمد امید	1129 هجری قمری	—	—	محله قصر منشی
مسجد حاج‌ سید جواد	1325 هجری قمری	—	—	محله چهارسو

سخن آخر

نظرتان در مورد زیبایی های این مساجد چیست؟

تا به حال به اصفهان سفر داشته اید؟

کدامیک از این مساجد را از نزدیک دیده اید؟

منتظر نظرات و تجربیات شما هستیم…