اسکیزوفرنی یا بیماری جنون جوانی جزو بیماری‌های شدید روانی است و می‌تواند تاثیرات نسبتا شدیدی در هیجان، دیدگاه و شناخت فرد، درک و فکر بیمار ایجاد و خود را به شکل اختلالات رفتاری نشان دهد. بیماران دچار انزوای اجتماعی می‌شوند و دوری گزینی را پیشه می‌کنند، هر چند اسکیزوفرنی یک بیماری واحد نیست، بلکه به گروهی از بیماری‌ها با علت، دوره و نتیجه متفاوت گفته می‌شود که به علت نشانههای شبیه به هم یک عنوان دارند. این نشانههای متفاوت مربوط به فکر، عاطفه و رفتار است.
سن شروع بیماری
زنان و مردان به یک نسبت به این اختلال دچار می‌شوند. اسکیزوفرنی بیشتر در دوران نوجوانی و ابتدای جوانی شروع می‌شود، هر چند سن شروع این بیماری در مردان معمولا از 18 تا 25 سالگی و در زنان 22 تا 30 سالگی است. محققان می‌گویند افرادی که در فصل بهار متولد می‌شوند بیشتر به بیماری اسکیزوفرنی مبتلا می‌شوند، اما این موضوع همه گیر نیست.
زندگی در دنیای مجازی
بیماری اسکیزوفرنی در دسته جنون طبقه‌بندی می‌شود. در این بیماری واقعیت‌سنجی شخص دچار اختلال می‌شود و ممکن است درک و فکرش با فرهنگ جامعه هماهنگی نداشته باشد چراکه بیماران در دنیای مجازی زندگی می‌کنند. علائم بیماری باید حداقل 6 ماه طول بکشد، ولی نشانههای اصلی که شامل توهم، هذیان، اختلالات رفتاری و کلامی و درهم ریختگی شناخت فرد است باید یک ماه تداوم داشته باشد.
توهم
در این حالت حواس پنجگانه بیمار اختلال پیدا می‌کند، یعنی صدایی وجود ندارد ولی بیمار فکر می‌کند کسی از پشت سر او را صدا می‌کند. یا از نظر بینایی مشکل پیدا می‌کند، مثلا تصاویر درهم و برهمی را جلوی چشم می‌بیند. این دو توهم بیشتر در بین بیماران شایع است ولی توهم بویایی و چشایی هم در بیماران وجود دارد.
هذیان
هذیان به این معناست که بیمار افکار و عقاید بیمارگونه‌ای دارد که با هیچ فرهنگی جور و با هیچ استدلالی درست از آب
در نمی‌آید. هذیان انواع مختلفی دارد. در هذیان بدبینی بیمار احساس می‌کند دیگران دشمن او هستند. در هذیان انتصاب به خود، شخص فکر می‌کند دیگران همیشه درباره او حرف می‌زنند یا او را مسخره می‌کنند. در هذیان بزرگ‌منشی هم شخص احساس قدرت زیادی می‌کند.
تشخیص نوع اسکیزوفرنی
اسکیزوفرنی وقتی تشخیص داده شد باید نوع آن هم مشخص شود. اسکیزوفرنی ممکن است از نوع پارانوئید باشد که با هذیان بدبینی بروز می‌کند. هذیان دشمنی، حسادت شدید، خیانت از طرف دیگران بویژه همسر از جمله نشانههای این نوع است. نوع دیگر اسکیزوفرنی از نوع نابسامان است و مبتلایان با خود صحبت می‌کنند یا می‌خندند. در نوع کاتاتونیک (حرکتی)، فرد مدت طولانی مثلا یک ساعت روی یک پا میایستد و حرکت نمی‌کند یا یک حرف را مرتب تکرار می‌کند، بدون این‌که مفهوم خاصی داشته باشد.
یک بیماری با چند علت
معمولا برای ریشه‌یابی بیماری‌های روانپزشکی بررسی‌های زیادی لازم است ولی بیشتر این بیماری‌ها تک علتی نیست. در بیماری اسکیزوفرنی نقش وراثت خیلی پررنگ است. آمار نشان داده اگر پدر یا مادر دچار این بیماری باشند، احتمال ابتلای فرزند 40 درصد است. در دوقلوهای تک تخمکی اگر یک قل مبتلا باشد، احتمال ابتلای قل بعدی حدود 48 درصد است. اما عوامل اجتماعی، فرهنگی، خانوادگی (فردی که در خانواده‌ای زندگی می‌کند که دچار پیام‌های متضاد است) شخصیت ذاتی انسان‌ها (افرادی که در کودکی گوشه‌گیر و منزوی هستند و بندرت با دیگران ارتباط برقرار می‌کنند و به جادو و جن اعتقاد دارند) را هم باید در نظر داشت.
اختلالات رفتاری
رفتارهای این افراد دستخوش تغییرات زیادی می‌شود، مثلا کسی که قبلا منضبط و تمیز بود، دیگر به بهداشت فردی‌اش رسیدگی نمی‌کند، لباس‌های کهنه به تن می‌کند که با طبقه اجتماعی و فرهنگی او مطابقت ندارد. حتی ممکن است با لباس زیر بیرون برود (این علامت در بیماران دارای اسکیزوفرنی شدید دیده می‌شود). این نوع از اختلال شدید است و فرد علاوه بر آن دچار افت تحصیلی، کاری و اجتماعی هم می‌شود.
بعضی از بیماری‌های مغزی یا جسمی، نشانه‌هایی مثل اسکیزوفرنی دارند که باید تشخیص داده شوند.
کنترل بیماری
نباید به بیماری‌های روانپزشکی به شکل معضل نگاه کرده و از کلماتی مثل دیوانه و مجنون استفاده یا بیماران را سرزنش کنیم. رفتارهای غیرعادی از طرف اطرافیان باعث خود کم‌بینی در بیماران شده و ممکن است وضعیت‌شان را بدتر کند.
اسکیزوفرنی قابل درمان است، اما هر چه زودتر تشخیص داده شود، نتیجه درمان هم بهتر است. درمان بیماران، دارویی است که شامل داروهای ضد روان‌پریشی می‌شود.
این داروها روی آنزیم‌های مغز اثر می‌گذارد، اما بیماران نیاز به روان‌درمانی و رفتاردرمانی هم دارند که در این مراحل خانواده‌ها هم باید کمک کنند. در مواقعی ممکن است پزشک تشخیص دهد که بیمار نیازمند بستری‌شدن در بیمارستان است. چون بعضی از بیماران می‌توانند برای خانواده و جامعه خطرناک باشند مثلا در اسکیزوفرنی از نوع پارانویید گاهی شدت بدبینی آنقدر زیاد است که احتمال آسیب به همسر وجود دارد.
دکتر محمدرضا خدایی/ روانپزشک و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی بهزیستی و توانبخشی
سیب (ضمیمه سه شنبه روزنامه جام جم)
