خبر بسیار ساده بود. در پی حکم قضایی مبنی بر توقیف نمایش «رویای شب تابستان» به کارگردانی مریم کاظمی، کارگردان این نمایش و سعید اسدی، مدیر تئاتر شهر هم بازداشت شدند. هرچند پس از یک روز پیگیری مسئله توسط مدیران ارشاد و خانه تئاتر این دو هنرمند آزاد شدند اما این اتفاق پرسشهایی برای افکار عمومی ایجاد میکند.
در ابتدا ذکر این نکته ضروری است که مسئله نظارت بر محصولات فرهنگی یکی از معضلات و مشکلات فرهنگی در سالهای بعد از انقلاب بوده است. اصل نظارت بر محصولات فرهنگی اصلی پذیرفتهشده در همه جوامع و نظامات حاکمیتی است و کسی در اصل نظارت، شکی ندارد. اما معضل در تبیین نظری نظارت، سیاستگذاری نظارت و اجرای نظارت خودش را نشان میدهد. متاسفانه این مسئله در هر سه سطح نظریه، سیاستگذاری و اجرا دچار ضعف و مشکلات جدی است و باید بررسی جامعی در باب آن صورت گیرد.
وظیفه نظارت در تئاتر با شورای نظارت و ارزشیابی تئاتر است که زیرمجموعه اداره کل هنرهای نمایشی معاونت هنری وزارت ارشاد است. نظارت شورای نظارت قبل از اجرا صورت میگیرد. یعنی قبل از اجرای عمومی یک تئاتر، یک اجرا برای شورای نظارت انجام میشود و شورای نظارت در صورت موافقت، مجوز اجرای عمومی را صادر میکند.
نکتهای که درباره فرایند کنونی مشهود است این است که مسئولیت اجرای عمومی تئاتر با شورای نظارت است و دیگر نباید مسئولیتی متوجه کارگردان اثر باشد. چون کارگردان به مجوز شورای نظارت توانسته تئاترش را به اجرای عمومی برساند.. در باب این فرایند نظرات مختلفی توسط هنرمندان تئاتر بیان شده است. مثلا یکی از پیشنهادات این است که نظارت به بعد از اجرا منتقل شود مانند مطبوعات که نظارت بعد از انتشار است و این نظرات پیشنهادی حداقل باید توسط مسئولین شنیده شود.
یکی از نکاتی که در باب بازداشت این دو هنرمند به نظر میرسد این است که حکم قضایی متوجه یک تیزر است. شاید در این تیزر تصاویری باشد که از نظر مقام قضایی اجرای عمومی آنها جرم باشد، اما نکته اصلی اینجاست که این تیزر به وضوح تصاویری از تمرین نمایش است و فیلم اجرای تئاتر نیست. اینکه مقام قضایی به واسطه یک تیزر که قطعاتی از فیلم تمرین تئاتر است دستور توقیف نمایش و بازداشت کارگردان و مدیر تئاتر شهر را صادر میکند جای سوال است. اگر مقام قضایی مشکلی در اجرای عمومی تئاتر میدید میتوانست اقدام قضایی کند ولی اقدام قضایی بابت تیزری از تمرین تئاتر جای سوال دارد. این اتفاق ماجرای تئاتر «هدا گابلر» در دولت دهم را به خاطر دوستداران تئاتر میآورد. در آن زمان هم چند عکس از زوایای خاص باعث توقیف تئاتر و بازداشت کارگردان آن تئاتر شده بود.
نکته مهم دیگر مسئله بازداشت است. بازداشت این دو هنرمند است. از گفتههای مدیرکل هنرهای نمایشی مبنی بر بازداشت این دو هنرمند در پی تمام شدن وقت اداری برمیاید قرار سبکی برای این دو هنرمند صادر نشده است و احتمالا قرار وثیقه صادر شده است. آیا نمیشد قرار سبکتری صادر کرد که به بازداشت نینجامد؟