امروز در تهران هستیم، کلان شهر و پایتخت بزرگ ایران و یکی از مهمترین شهرهای قاره آسیا.
می خواهیم به قلب اقتصاد کشور در تهران برویم و ساعتی را در هیاهوی این بازار بگذرانیم. بازاری که یادگاری از دوره های صفویه، زندیه و قاجار می باشد. در نگاه اول ممکن است از بزرگی و شلوغی بازار کمی متعجب شوید اما گذراندن وقت در جای جای این بازار برایتان تجربه ای خاطره انگیز خواهد بود.
بازاری که بسیاری از دیپلمات های مقیم تهران در اواخر قرن 19 از آن به عنوان زیباترین نقطه تهران یاد کرده اند.
بازار تهران علاوه بر زیبایی های ساختاری و معماری، تاریخ پرفراز و نشیبی داشته است و در تمامی وقایع تاریخی بزرگ در صحنه حاضر بوده و نقش خود به عنوان یک مرکز اجتماعی بزرگ و مهم را ایفا کرده است.
همراه کارناوال باشید تا از نزدیک با این بازار تاریخی آشنا شویم.
نکته : اگر با اجزای سازنده بازار آشنایی ندارید می توانید با مطالعه مطلب بازار ; خرید و فروش , تاریخ و فرهنگ زیر یک سقف ، با معماری و بخش های اصلی یک بازار سنتی آشنا شوید.
بازار تهران ، شاهراه اقتصادی کشور
هنگامی که به یکی از خیابان های منتهی به بازار تهران می رسید جمعیت زیادی از مردم در طبقات مختلفِ اجتماعی را خواهید دید که هرکدام به دنبال خرید و یا کاری قدم در این بازار بزرگ می گذارند.
بازار تهران از نظر اقتصادی و تجارت بسیار پیچیده است و مجموعه ای از عمده فروش ها، خرده فروش ها، انبارهای کالا، کارگاه های تولیدی و . . . را در این مکان خواهید یافت. در این بازار بیشتر کارخانه های تولید کننده برای ایجاد ارتباط مستقیم با عمده و خرده فروش ها، نمایندگی هایی را برپا کرده اند زیرا مرکز اصلی توزیع داخلی و حتی خارجی کالا از این شاهراه پراهمیت اقتصادی می گذرد.
#بازار تهران، مهم ترین محل تجارت و خرید و فروش کالا در ایران می باشد و از ساختار بنیادی و اقتصادی بسیار شگفت انگیزی تشکیل شده است. بازاری که ساختار اصلی آن، یادگاری از دوران قاجار است.
تاریخچه بازار تهران
هنگامی که شاه طهماسب صفوی قزوین را به عنوان پایتخت برگزید برای زیارت حضرت عبدالعظیم به شهر ری می آمد، طی این رفت و آمدها علاقه وی به تهران زیاد شده و دستور ساخت حصاری را به دور آن می دهد. برای ساخت این حصار نیاز به خاک بسیار زیادی بود. از 2 منطقه شروع به خاکبرداری کردند که بعدها این مناطق به چاله میدان و چاله حصار شهرت یافتند. این حصار بزرگ که حصار طهماسبی نام داشت در حدود 6000 قدم طول داشت که امروز تقریبا به صورت کامل تخریب شده است.در گذشته تهران که در داخل حصار طهماسبی قرار داشت از 4 محله تشکیل می شد که نام یکی از این محله ها بازار بود.
در آن زمان بین قلعه حکومتی و شهر، خندقی وجود داشت و حجره ها، دکه ها و افرادی که برای فروش بساط خود را پهن می کردند در سمت مقابل قلعه و آن طرف خندق قرار داشتند، به همین دلیل در دوره صفویه و زندیه نام بازار تهران به خندق مشهور بود. هر چند هر یک از محله ها خود دارای بازار و بازارچه هایی بودند اما بازار اصلی شهر از دروازه شاه عبدالعظیم آغاز می شد و به مسجد جامع ( مسجدی که توسط فتحعلی شاه ساخته شده و امروز در بازار تهران قرار دارد ) و بازارچه احمدکور ختم می گشت. با وجود توجه پادشاهان صفوی و زند به بازار تهران، اما اساس تغییرات و شکل گیری بنای این بازار، تقسیم بندی بخش های گوناگون و ساخت سراها همه به دوره قاجار باز می گردد.
در دوره آغا محمدخان قاجار این بازار نسبت به گذشته از رونق بسیار زیادی بهره مند می شود. حجره ها، دالان ها، کارونسراها و سایر بخش های بازار مورد بازسازی و مرمت قرار گرفته و خریداران و فروشندگان زیادی از جای جای ایران و تهران به این مکان سرازیر می شوند.
ورودی اصلی که بازار بزرگ نام داشت در دوران ناصرالدین شاه بنا گردید، حتی ورودی های دیگر در این دوره سازماندهی شد. بدون شک دوره ناصرالدین شاه را باید از دوره های طلایی بازار تهران به حساب آورد که در آن ساخت و سازهای زیادی در بازار تهران صورت گرفت.
اما با گذشت زمان و بر اساس نیازهای اجتماعی برخی از راسته های قدیمی (عنصر اصلی سازنده بازار را می توان راسته های اصلی و فرعی نامید که در دو طرف آن حجره ها وجود دارند.) همچون بازار مسگرها، بازار توتون فروش ها و . . . دچار تخریب و یا تغییر کاربری و برخی دیگر همانند بازار زرگرها و حلبی سازها کوچکتر شدند.
بازار تهران همانند سایر #بازارهای سنتی ایران و شرقی، مرکز اصلی اقتصاد شهر و حتی کشور بوده و همانند دوره قاجار و پهلوی نقش مهمی در تحولات سیاسی، فرهنگی و اجتماعی داشته و دارد.
این مکان در تاریخ نقش مهمی را ایفا کرده که از مهم ترین آنها می توان به دوران مشروطه اشاره کرد.
در دوره مشروطیت اولین جایی که بر علیه دولت ایستاده و با علما و مردم همراه گشت، بازار تهران بود؛ بازاریان کار خود را تعطیل کرده و در مسجد امام تحصن کردند.
هر چه بود ، بازار تهران از دوران شکل گیری اش تا به امروز ، اتفاقات و روزهای زیادی را پشت سر گذاشت تا اینکه امروز عنوان قلب تپنده اقتصاد کشور را یدک بکشد.
عکسی قدیمی از بازار تهران
نقاشی قدیمی از بازار تهران
خریدهای منحصر به فرد در بازار تهران
به بخش زیبا و جذاب خرید رسیده ایم! شک نکنید که اکثر اقلامی که در ذهن خود دارید را می توانید در بازار تهرانبخرید، کافی است به بخش مورد نظر بازار بروید. از طرفی این مقدار از گوناگونی کالا کار ما را در معرفی کالاها و خریدهای منحصر به فرد در این بازار سخت می کند. اما بسیاری از گردشگران خارجی سوغات های مخصوص تهران را در این بازار خرید می کنند.
خشکبار
انگور و کشمش شهریار یکی از سوغاتی های معروف تهران اند که مرغوب ترین آن ها را می توان به راحتی در بازار تهران تهیه کرد. سوهان شهر ری و سبزی های تازه و یا خشک شده نیز از دیگر مواردی هستند که مرغوب ترین آنها را در راسته چهارسوق بازار خواهید یافت.
پوشاک زنانه
اگر قصد خرید پوشاک زنانه دارید باید به راسته جعفری مراجعه کنید که از بخش های بسیار شلوغ بازار است و در آن انواع روسری، شال، دستکش، کلاه و . . . به فروش می رسد. نکته قابل توجه در این بازار ارزان تر بودن اجناس نسبت به فروشگاه های دیگر است. در این راسته می توانید اجناس مورد نظرتان را حتی تا نصف قیمت نسبت به مغازه های عادی، خرید کنید.
طلا و جواهرات و ساعت
برای خرید طلا در بازار باید به راسته زرگرها مراجعه کنید. در این راسته انواع طلا و جواهرات و ساعت به فروش می رسد. مزیت سفارش جواهرات در بازار، اجرت کم ساخت آن نسبت به خارج بازار است.
لوازم خانگی
بسیاری از زوج های جوان خریدِ جهیزیه خود را از بازار انجام می دهند. برای خرید لوازم خانگی باید به بخش حاجب الدواله بروید. بدون شک از تفاوت قیمت اجناس ها با خارج بازار تعجیب خواهید کرد.
لوارزم آرایشی و خوراکی
برای خرید لوازم آرایشی و خوراکی به کوچه مروی سری بزنید و از زیبایی این بازار لذت ببرید.
رستوران های بازار تهران ؛ مجالی برای استراحت
بسیار بعید و دور از انتظار است که به بازار تهران سری بزنید اما گرسنه از آنجا خارج شوید! از گذشته تا امروز افراد بسیاری برای کار، خرید و بسیاری موارد دیگر در بازار تهران رفت و آمد داشته اند، تامین نیازهای اولیه این افراد همانند خورد و خوراک کار ساده و آسانی نیست. به همین دلیل رستوران های بسیار زیاد و متنوعی را در سرتاسر این مجموعه بزرگ خواهید یافت. رستوران هایی که برخی از آن ها قدمتشان به بیش از 100 سال نیز می رسد. قهوه خانه ها و رستوران ها همگی در طول تاریخ مکانی برای خوردن غذا و استراحتگاهی برای بازاریان و مشتری ها بوده است.
در بازار تهران هم رستوران هایی متنوعی که انواع غذاهای سنتی و ایران، فست فود و . . . را به شما ارائه می دهند وجود دارند تا مجالی برای استراحت باشند. قیمت غذاها در بازار بسیار ارزان نیست اما مطمئن باشید در ازای پولی که می دهید، غذایی با کیفیت دریافت خواهید کرد.
مجددا به قدمت این رستوران ها اشاره می کنیم؛ می توانید در رستوران هایی که نامشان بیش از 100 سال در بازار به چشم می خورد غذایی اصیل و ایرانی نوش جان کنی؛. حتی یکی از قدیمی ترین پیتزا فروشی های تهران را نیز می توانید در بازار می بیابید.
معماری و ساختار درونی بازار تهران
بازار امروز معماری خاص و پیچیده ای دارد، راهروهای پیچ در پیچ، طاق های ضربی و هواکش های سنتی از زیبایی های #معماری بازار تهران می باشد. اما این زیبایی و پیچیدگی ها در ابتدای ساخت بازار وجود نداشت. به مرور زمان بازار تهران توسعه و گسترش یافت؛ به عنوان مثال بخش هایی از بازار به دلیل گرمای تابستان مسقف شد. این توسعه ها در فضاهای خدماتی نیز صورت گرفت به طوری که قهوه خانه ها، زورخانه ها، حمام، مسجد، سقاخانه و حسینیه های بسیاری در این بازار ساخته شد.
در هر بخش، راسته هایی تازه ساخته شد که مختص به خرید و فروش کالای به خصوصی بوده وکه هر کدام حکم یک بازار و بازارچه را داشت. این بخش های تازه هرکدام جداگانه صاحب تکیه، مسجد، حمام و برنامه های ویژه خود بودند، به طوری که در اعیاد و عزاداری ها در برگزاری مراسم برای جلب توجه مردم با دیگر راسته ها به رقابت می پرداختند.
فراموش نکنیم که مجموع تمامی این راسته ها، بازارچه ها و فضاهای خدماتی مجموعه ی #بزرگ بازار تهران را تشکیل داده است؛ بازار بزرگی که مساحت امروزی آن در حدود 105 هکتار می باشد.
گشت و گذار در بخش های زیبا و تاریخی بازار تهران
همان طور که در بخش قبل به بزرگ بودن مساحت بازار اشاره شد، مکان ها و بخش های تاریخی زیادی برای بازدید در بازار وجود دارد که قصد داریم تعدادی از مهمترین و زیباترین آن ها را به شما معرفی کنیم.
* سبزه میدان
یکی از بخش های مهم و قدیمی بازار، سبزه میدان، در بخش شمالی بازار است که قدمت آن به دوره صفویه باز می گردد. در دوره قاجار به دستور امیرکبیر تغییرات اساسی در ساختار میدان داده شد. این میدان، مرکزی برای برگزاری مراسم مذهبی و مکانی برای تجمعات سیاسی و اجتماعی در طول تاریخ بوده است. ضلع جنوبی این میدان نیز یکی از #ورودی های بازار بزرگ تهران می باشد که سردر زیبایی در آن جا قرار دارد.
* طاق ها و گنبدهای آجری بازار تهران
اگر درون بازار گشتی بزنید طاق ها و گنبدهای آجری را خواهید دید که برخی آسیب دیده و برخی دیگر بازسازی شده اند. طرح بازسازی و مرمت بازار تهران چند سالی است کلید خورده و فعالیت های متعددی چون : کف سازی معابر، بدنه سازی، رواق سازی، گنبد سازی و مسقف کردن و مقام سازی صورت گرفته است.
* چهارسوق بزرگ بازار
چهارسوق بزرگ بازار (در بازار های ایران محل تقاطع دو راسته اصلی را چهار سوق می نامند.) نیز که در نزدیکی مسجد جامع قرار دارد، دارای سقفی کوتاه و گچ کاری شده است که در سال 1185 خورشیدی ساخته شده و از بخش های زیبا و پر رفت و آمد بازار می باشد.
* سرای امیر
از دیگر بخش های تاریخی و جالب بازار، می توان به سرای امیر اشاره کرد که به کمک اموال شخصی امیرکبیر و کمک های شیخ عبدالحسین ( روحانی مشروطه خواه) در حدود سال های 1229 خورشیدی به همراه مسجد و مدرسه ای که به نام شیخ عبدالحسین مشهور می باشد، ساخته شده است.
* مسجد امام خمینی یا مسجد جامع
مسجد امام خمینی یا مسجد جامع که در گذشته به آن #مسجد شاه می گفتند از بخش های زیبای بازار است که قدمتی نزدیک به دو قرن دارد و در زمان فتحعلی شاه بنا شده است. این مسجد در سال 1363 ثبت ملی شد.
* تیمچه حاجب الدواله
کنار مسجد جامع (امام خمینی)، تیمچه ای به نام حاجب الدواله با معماری بی نظیری وجود دارد که توسط فردی به نام حاج علی خان حاجب الدوله در دوران ناصرالدین شاه ساخته شده است. با اینکه مجموعه تجاری جدیدی در داخل این تیمچه ساخته شده اما هنوز زیبایی های معماری آن قابل مشاهده است. این تیمچه خود به صورت جداگانه در سال 1356 ثبت ملی شده است.
* تیمچه مهدیه
راستی تیمچه مهدیه را فراموش نکنید، این تیمچه که در جنوب و نزدیکی های سبزه میدان و ابتدای بازار کفاشان و ارسی دوزها واقع شده از پوشش بزرگ و عظیم ضربی و یزدی بندی ( نوعی معماری گنبدی ) برخوردار است که زیبایی آن مورد توجه مردم و گردشگران می باشد.
بخش های مختلفی که نامشان در این بخش آمد را می توانید بر روی بخشی از نقشه بازار مشاهده کنید.
تیمچه حاجب الدوله
آشنایی با بخش های مختلف بازار
بار دیگر بر بزرگ بودن بازار تهران تاکید می کنیم. فراموش نکنید این بازار واقعا پیچیده بوده و از بخش های متعدد و زیادی تشکیل شده است، در این بخش قصد داریم برخی از اجزای مهم و تاریخی بازار را به شما معرفی کنیم :
گذرگاه های اصلی و مسقف : پاچنار، حمام چال، عباس آباد، احمدی، منوچهرخانی، باقرپور، نوروز خان، بازار بزرگ، بازار امیر و . . .
سرا های بازار : سرای دلشاد، سرای رشتیها، سرای امیر، سرای قزوینی ها، سرای نادعلی، سرای نواب، سرای روحانی قدیم، سرای روحانی نو، سرای خدایی، سرای خونساری ها، سرای گردن کج و . . .
بازارها و بازارچه ها : کفاشها، مسگرها، فراش باشی، آهنگران، نجارها، رضا، مسجد جامع، خیاط ها، بازار چهل تن (از قدیمی ترین بخش های بازار) و . . .
تیمچه ها : مهدیه، ملاعلی کنی، حاجی ابوتراب، حاجب الدواله و . . .
مکان های مذهبی : مسجد جامع تهران، مسجد امام خمینی، مسجد بهبهانی، مسجد همت، امام زاده زید، امام زاده اسماعیل، کلیسای طاطاووس و . . .
مکان های خدماتی : حمام کدخدا، مدرسه شیخ عبدالحسین، حمام مهدی خانی، حمام گلشن و . . .
مسجد امام خمینی
بقعه امام زاده زید ، نگین متبرک بازار تهران
در محله بازار و انتهای جنوبی راسته بزازان که به بازار امیر مشهور است، بقعه امام زاده زید وجود دارد که از نظر توجه و محبوبیت مردم به عنوان سومین مکان مقدس و متبرک تهران به شمار می رود. امام زاده زید از نوادگان امام مجتبی (ع) می باشند و بازاریان تهران ارادت و احترام زیادی برای این امام زاده قائل هستند.
ساخت بنای ابتدایی این بقعه به سال 876 خورشیدی باز می گردد. این تاریخ از روی صندوق عتیقه ای که به روی سنگ قبر قرار دارد مشخص شده است.
احترام و ارادتی که پیش تر به آن اشاره کردیم در گذشته به حدی بالا بوده که دائما صحبت از کرامت و داستان های این امام زاده بوده به طوریکه این داستان ها باعث شد که قاجاری ها نگاه ویژه ای به این امام زاده داشته باشند اللخصوص کامران میرزا، فرزند سوم ناصرالدین شاه.
این بقعه همانند بقعه های سید اسماعیل (در بازار) و امام زاده یحی (نزدیکی های بازار) پیش از شاهان صفوی نیز مورد توجه بودند اما در دوره های صفویه، زندیه و قاجاریه مورد مرمت و توسعه قرار گرفتند. اما نکته پر اهمیت آن است که تمامی بنای ساخته شده و بنای اصلی آن به همت آسیه خانم مادر فتحعلی شاه ساخته شده است.
بین حرم و بنای اصلی دربی خاتم کاری شده و زیبا را خواهید دید که توسط بهترین استادکار آن دوره در سال 1262 خورشیدی هنرکاری شده است. کتیبه ای که در بالای درب چوبی وجود دارد به صراحت از تلاش های کامران میرزا در توسعه این بنا سخن می گوید.
اگر به داخل حرم وارد شوید، آینه کاری، کاشی کاری های بی نظیری وجود دارد و علاوه بر موارد گفته شده پسر 7 ساله کامران میرزا نیز در این مکان مدفون است که سنگ قبر بسیار زیبا و تصویر حجاری شده وی جلب توجه می کند.
در بخش دیگر این حرم، مزار لطفعلی خان زند از نوادگان کریم خان زند ( بنیانگذار زندیه ) واقع شده است، او در کرمان دستگیر و کور می شود و در 22 سالگی در تهران کشته شده و در این مکان دفن می شود.
امام زاده زید در 30 خرداد ماه سال 1315 خورشیدی به عنوان اثر ملی ثبت شده است.
کامران میرزا، فرزند ناصرالدین شاه
مقبره لطفعلی خان زند که در اتاقکی واقع شده
نحوه دسترسی به بازار تهران
بازار تهران در قلب پایتخت ایران در میان خیابان های مولوی در جنوب، خیابان مصطفی خمینی در شرق، خیابان خیام در غرب و پانزده خرداد در شمال واقع شده است.
شما از هریک از خیابان های بالا قادر خواهید بود که به بازار تهران دسترسی بیابید اما فراموش نکنید که بازار در طرح ترافیک قرار دارد و دسترسی به بازار با ماشین شخصی را کمی سخت می کند.
قصد داریم بهترین روش های رسیدن به بازار را به شما معرفی کنیم.
دسترسی با مترو ( بهترین شکل )
* به وسیله خط یک، تجریش – کهریزک از ایستگاه های خیام و 15خرداد می توانید بسیار ساده و ارزان به بازار بروید.
دسترسی با تاکسی
اغلب پایانه های بزرگ تاکسی همانند صادقیه و آزادی، خطی برای بازار تهران دارند. اگر از هریک از پایانه های قابل دسترس خود، خط های بازار را بپرسید، راهنمایی تان خواهند کرد.
اگر بازدید از بازار تهران برایتان مقدور نیست ، می توانید سفری مجازی به این بازار را تجربه کنید.
توصیه های کارناوالی
مثل همیشه اولین پیشنهاد کارناوال به شما بازدید از اکثر بخش های بازار در صورت امکان و دقت به موضوعات فرهنگی و تاریخی این مجموعه های بزرگ می باشد.
در حین بازدید خرید را فراموش نکنید. قطعا جنس های با کیفیتی با قیمت های خوب در بازار خواهید یافت، خوردن غذا در بازار هم از برنامه هایتان باشد، همان طور که پیش تر اشاره کردیم، رستوران های بسیار عالی و مشهوری در بازار تهران و نزدیکی های آن وجود دارد که صرف غذا در آن ها تجربه زیبایی برایتان ایجاد خواهد کرد.
اگر وقت کافی دارید پس از بازار سری به کاخ گلستان بزنید، درست حدس زدید، کاخ گلستان فاصله چندانی از بازار تهران ندارد و به راحتی به آن دسترسی خواهید داشت. البته محل قرار گیری شما نیر در بازار نیر در بعد این مسافت مهم است.
فراموش کردم بگویم اگر کالسکه های بازار را دیدید، کالسکه سواری می تواند شما را به گذشته های دور بازار ببرد.
سخن آخر
بازار تهران را چگونه ارزیابی کردید؟
آیا تاکنون به این بازار زیبا و بزرگ سری زده اید؟
نظرات و تجربیات خود از خرید و بازدید از بازار تهران را با ما به اشتراک بگذارید.
