به گزارش خبرنگار مهر، محمدرضا مرزوقی نویسنده و منتقد حوزه ادبیات نوجوان با ارسال یادداشتی برای خبرگزاری مهر به رمان «پشت و رو» که به تازگی از سوی نشر پرتقال منتشر شده است، نگاهی انداخته است.
این یادداشت در ادامه از نگاه شما می‌گذرد:
کتاب «پشت‌ورو» داستانی است علمی و شاید کمی تخیلی و البته فانتزی درباره چگونگی کارکرد احساسات در سیستم پیچیده و شگفت‌انگیز مغز ما. اینکه احساساتی همچون شادی و غم و خجالت و عصبانیت و هیجان و... چگونه می‌توانند در لحظاتی فرمان کنترل مغز انسان را در دست بگیرند و او را آماده برای واکنش در مقابل حوادث و ماجراهای محیط پیرامونش کنند. همچنین شرح درست سازوکار مغز در شرایطی است که نیاز به تصمیم‌گیری دارد. چه تصمیم درست، چه غلط. درواقع فارغ از ارزش‌گذاری، به خود موضوع تصمیم‌گیری می‌پردازد.
موضوع داستان پشت‌ورو از این قرار است که بعد از به دنیا آمدن رایلی شادی یا همان احساس شادی در شمایل دختری آبی رنگ خودش را در یک جای عجیب و زیبا می‌بیند. در ذهن رایلی. سپس توصیف درخشانی از شخصیت حس شادی داریم که پشت میز فرمان مغز رایلی قرار می‌گیرد. همان میز فرمانی که مغز رایلی را هدایت می‌کند. انگار رایلی به‌محض به دنیا آمدن دارد شادی زندگی را تجربه می‌کند. شادی دریافت نور و جاری شدن در شعور زندگی. البته بلافاصله احساسات دیگر نیز در کنار شادی و در مغز رایلی جای خود را باز می کنند. احساساتی همچون خشم و اندوه و هیجان و...
مدتی می‌گذرد و رایلی یازده ساله می‌شود. یعنی درست در فاصله میان کودکی و نوجوانی و سال‌هایی که احساسات و هیجانات در اوج غلیان خود هستند. در همین دوره است که پدر رایلی به‌خاطر تغییر شغل مجبور به رفتن از شهر خودشان و انتقال به شهر سان‌فرانسیسکو می‌شود. این برای رایلی مثل یک شوک است. چون او و مادرش هم باید به آنجا بروند. اما ذهن رایلی و احساساتش نمی‌تواند به‌سادگی با این تغییر و تحول ناگهانی کنار بیایند. چون مجبور است دوستان و همکلاسی‌هایش را ترک کند. در شهر تازه نیز نمی‌تواند با بچه‌های مدرسه‌ی جدیدش کنار بیاید. اینجاست که مدام یکی از احساسات رایلی فرمان ذهن او را در دست می‌گیرند و هر بار واکنشی نشان می‌دهد که یکی از این احساسات به سیستم عصبی رایلی دستور داده است. خصوصاً احساساتی همچون خشم و اندوه. خشم برای از دست دادن زندگی گذشته و نپذیرفتن زندگی جدید و جور نبودن شرایط با انتظارات رایلی، و اندوه برای از دست دادن دوستان صمیمی و زندگی گذشته است. مثلا جایی که دوستی قدیمی رایلی، «میگ» بعد از مدتی دوستان تازه‌ای برای خود پیدا کرده و رایلی را تقریباً فراموش کرده، رایلی و احساسات درون مغزش در مقابل این اتفاق واکنش‌هایی از خود نشان می‌دهند که خواندنی است.
موضوعی که رمان پشت‌ورو را پرحادثه و جذاب کرده و آن را در زمره کتاب‌های پرتحرک و شلوغ و شاد قرار داده، این است که نویسنده یعنی خانم سوزان فرانسیس تلاش داشته به ما بگوید که آنچه در پیرامون ما اتفاق می افتد، ده‌ها برابرش در مغز ما در حال اتفاق افتادن است.
به‌نظر می‌رسد نویسنده تلاش داشته با رویکردی کاملا فیزیولوژیکی و بر پایه‌ی اطلاعات علمی و پوشاندن لباس فانتزی بر تن علم، چگونگی کارکرد مغز انسان را به روشنی و وضوح و با کلی اتفاقات خنده‌دار و طنز برای مخاطب خود تصویر کند. در راستای همین هدف بوده که از اصطلاحات تازه و بدیع (لااقل در ادبیات) و جذاب و به یاد ماندنی‌ای همچون «جزیره‌ی مسخره بازی» یا احساساتی همچون خشم و شادی و غم و انزجار و ترس و خجالت و اضطراب یا مکان‌هایی در مغز همچون «هزارتوی خاطرات بلند مدت» یا «گوی‌های خاطرات اصلی» و نیروهای کار همچون «مأموران فراموشی» که شغل‌شان پاک کردن خاطرات فراموش شده و فرستادن آن‌ها به زباله‌دانی خاطرات است استفاده می‌کند. همچون مثالی که در بالا آوردم آن هنگام از داستان که رایلی خبردار می‌شود میگ دوست تازه‌ای پیدا کرده تمام احساساتش به کار می‌افتند و جزیره دوستی بین رایلی و میگ کمی متزلزل می‌شود. این درست وقتی است که شادی هم در هزارتویی گم شده و نمی‌تواند برای این مسئله کاری از پیش ببرد. بنابراین رایلی مجبور است به دوستی خودش و میگ طور دیگری نگاه کند.
پشت‌ورو از نمونه کتاب‌هایی است که موفق شده یک موضوع پیچیده علمی را که درکش برای هر کسی چندان ساده نیست، با استفاده از ترفند فانتزی و با تخیلی روشن و خلاق برای نوجوانان کاملا قابل درک و فهم کند. راز موفقیت کتاب در تخیل بی‌نظیری است که نه تنها جوایز مهمی همچون بفتا 2016 را نصیبش کرده، بلکه کمپانی پیکسار نیز یک انیمیشن جذاب بر اساس آن در سال 2015 ساخته که تاکنون موفقیت‌های زیادی به دست آورده است.
رمان نوجوان «پشت‌ورو» نوشته‌ی سوزان فرانسیس را نیلوفر امن‌زاده ترجمه کرده و نشر پرتقال با قیمت یازده هزار و 500 تومان به بازار نشر عرضه کرده است.