بازار وکیل شیراز ؛ خرید در شهر تاریخ ، ادب و هنر

شیراز، یکی از زیباترین و تاریخی ترین شهرهای ایران، آن قدر جاذبه های تاریخی و طبیعی دارد که شاید هفته ها اقامت و گردش در آن باز هم کم باشد. در کنار تمام این دیدنی ها و آثار تاریخی اما بازارهای سنتی در هر شهری که باشند مثل شیراز، جذابیتی دو چندان دارند چرا که هم می توان در آن ها خرید کرد و با سوغات و صنایع دستی آن دیار آشنا شد و هم می توان از تماشای بافت سنتی آن ها لذت برد. 

یکی از بازارهای سنتی معروف ایرانی که در شهر شیراز قرار دارد، بازار وکیل است؛ بازاری که همه آن را می شناسند و قلب اقتصاد این شهر بوده و هست. امروز به شیراز آمدیم تا سری به بازار وکیل بزنیم، از آن خرید کنیم و نگاهی به تاریخ آن بیاندازیم. کارناوال قبلا سفرهای دیگری به این شهر داشته و راهنمای کاملی از سفر به شیراز برای همراهان خود گردآوری کرده که در آن می توانید با تمام دیدنی ها و جاذبه های این شهر آشنا شوید. بد نیست تا قبل از هر چیز نکاهی به این مطالب بیاندازید: راهنمای سفر به شیراز

همراه کارناوال باشید تا از نزدیک با این بازار تاریخی آشنا شویم.

همچنین قبل از این سفر برای آشنایی با اجزای تکشیل دهند بازار نیز می توانید پست بازار ; خرید و فروش , تاریخ و فرهنگ زیر یک سقف را مطالعه کنید.

اینجا شیراز، شهر شعر و ادب و هنر

خوشـــا شیراز و وصف بی مثالش       خـــداوندا نـگه دار از زوالـــش

 به شــــیراز آی و فیض روح قدسی       بجوی از مردم صاحــب کمالش

شیراز یکی از مهمترین شهرهای ایران از نظر موقعیت جغرافیایی استراتژیکی، تاریخی و فرهنگی می باشد. نقش و اهمیت این شهر را در طول تاریخ ایران به راحتی می توان لمس کرد. بزرگی این شهر در طول تاریخ ارتباط مستقیمی با قدرت اقتصادی شهر داشته و پشتوانه این اقتصاد پویا قطعا بازارهای شهر بوده.

بازار تاریخی وکیل از مهمترین بازارهای شیراز از گذشته تا کنون بوده و یادگاری زیبا از کریم خان زند می باشد.

تاریخچه بازار وکیل شیراز

شیراز از دیرباز یکی از مهمترین شهر های ایران و فلات جنوبی بوده و در دوره های مختلفی همچون آل مظفر مقر حکومتی بود. پس از آن که کریم خان زند شیراز را به عنوان پایتخت کشور انتخاب کرد، طی 2 دهه، آبادانی و رفاه زیادی در شهر زیبای شیراز ایجاد گشت. ثبات و امنیت با ساخت حصارها، قلعه ها، کاروانسرا ها و . . . به شهر بازگشت. درمیان تمام بناهای ساخته شده، مجموعه بی نظیر #بازار وکیل مانند گوهری می درخشید. شروع ساخت این مجموعه بزرگ حدودا از سال 1137 خورشیدی آغاز شد و تا سال 1156 توسعه و تکمیل آن به طول انجامید.

به احتمال بسیار زیاد قبل از ساخت بازار وکیل، بازاری در این مکان از زمان صفویه وجود داشته که با احداث بنای جدید، تغییر و توسعه یافته است. این بازار پس از ساخت، قلب تپنده اقتصاد شهر بوده و در راهی که از تنگه الله اکبر ( شمالی ترین نقطه شیراز ) به دروازه اصفهان منتهی است در داخل حصار شهر ساخته شده و بازرگانان بسیاری به آن رفت و آمد می کردند.

در دوره های متفاوت تعمیرات و تغییرات اساسی در کالبد بازار وکیل صورت گرفته برای مثال در سال 1315 خورشیدی با احداث خیابان زند، ارتباط راسته شمالی با ادامه خود تا چهارسوق بزرگ بازار قطع شد و بخشی از راسته شمالی شامل 8 طاق و کاروانسرای قوامی و قسمتی از کاروانسرای روغنی به ناچار تخریب شد.

چندی پیش نیز اسنادی تجاری که بیش از 100 سال قدمت داشتند در بازار وکیل کشف شد. در این اسناد لیست قیمت ها، خریدها و فروش ها و مواردی مربوط به بازار و تجارت وجود داشت.

بازار وکیل در 17ام تیر سال 1351 ثبت ملی شد.

اسناد کشف شده در بازار وکیل

خریدهای منحصر به فرد در بازار وکیل شیراز

در بازار شیراز همانند سایر بازار های سنتی با کالاهای متفاوت و گوناگونی برخورد می کنید. اما امکان خرید کالاهای خاصی در این بازار با قیمت کمتر و کیفیت بیشتری نسبت به سایر بازار ها، وجود دارد. شما در بازار شیراز قادر خواهید بود که پارچه های خوب و مرغوبی را با قیمت های بسیار مناسب نسبت به دیگر بازار ها تهیه کنید. 

مسقطی، عرقیجات و بهار نارنج شهر شیراز نیز بسیار مشهور می باشد، به راحتی آن ها را با کیفیت عالی از این بازار تاریخی تهیه کنید.

درباره ساعت خرید هم اگر در ایام عید به بازار وکیل مراجعه کنید تا دیر وقت بازار فعال می باشد اما در بقیه ایام تا ساعت 5 بعدظهر می توانید از بازار خرید کنید.

معماری و ساختار بازار وکیل شیراز

اولین نکته ای که در ساختار این بازار اهمیت دارد مساحت بنا می باشد. بدون شک 21,840 متر مربع این امکان را به ما می دهد که بازار وکیل را یک مجموع بزرگ بدانیم. ساخت این مجموعه در میان ارگ و اندرونی کریمخانی توسط بهترین معماران وقت صورت گرفت. طرح کلی این بازار اقتباسی از بازارچه اصفهان و بازار قیصریه می باشد در نتیجه می توان نشانه های از #معماری صفویان را در این مجموعه مشاهد کرد. مصالح استفاده شده در ساختمان بازار از آجر، گچ و آهک بوده که بر روی پایه هایی از تخته سنگ های تراشیده بنا شده اند و این گونه بازار چنان مستحکم پی ریزی شده که در طول تاریخ ساخت، زلزله های شهر شیراز نتواسته آسیب جدی به آن وارد کند.

در این بازار همانند سایر مراکز خرید بزرگ و سنتی، هر بخش بنابر کارهایِ صنعتیِ انجام شده در آن بخش، نام مخصوصی دارد؛ بخش های همچون : بازار بلورها، بازار شمشیرگرها، بازار سراج ها، بازر خیاط ها و . . .

در ادامه با بخش های مختلف این بازار زیبا و بزرگ آشنا خواهیم شد.

1) ویژگی های خاص معماری

 * یکی از ویژگی هایی که این بازار را از بازار های سنتی دیگر ایران متمایز می کند ارتفاع و بلندی سقف راسته ها می باشد. راسته ها در این بازار از کف زمین در حدود 10 متر ارتفاع دارند که در نوع خود منحصر به فرد اند. علاوه بر این بازار وکیل نسبت به سایر بازار ها کمی عریض تر می باشد.

* شیوه نور رسانی نیز در بازار شیراز با سایر بازارها کمی متفاوت است. همچنین در سقف روزنه هایی وجود دارد که از تابش مستقیم نور به داخل جلوگیری کرده و در هنگام بارش باران های شدید مانع ورود حجم زیاد آب به داخل بازار می شود.

* بالای اکثر حجره ها پنجره هایی وجود دارد که در تهویه هوا و ایجاد دمای مناسب بنا نقش مهمی دارند و باعث شکل گیری فضایی مناسب برای فروشندگان و خریداران می شود. در مقابل حجره های بازار وکیل سکو هایی وجود دارد که آن را از سایر بازار های ایران متمایز می کند. در گذشته بر دیواره این سکوها تزییناتی وجود داشت که در گذر زمان از بین رفته است، این سکوها به مثابه پیشخوان هایی در مغازه های کنونی است که فاصله ای را میان فروشنده و خریدار ایجاد می کند.

* ویژگی دیگر بازار که جالب هم هست، پایین تر قرار گرفتن بازار از سطح خیابان است! تا چند دهه پیش اختلاف سطح بازار و خیابان 14 پله بود که با گذشت زمان به دلیل انباشتن خاک و مصالح به کف بازار اکنون این اختلاف به 5 تا 6 پله کاهش پیدا کرده است.

و در انتها خاص ترین بخش بازار وکیل  “چهارسوق” بزرگ و عظیم آن می باشد. این چهار سوق از زیبایی خاص برخوردار بوده و تزیینات گوشواره ای، طاق سازی و کنج سازی آن نشانی از توانمندی معماران ایرانی است.

2) فضای داخلی بازار وکیل

 معماری و ساختار بازار وکیل شکلی چلیپایی (مانند صلیب) دارد و 5 ورودی اصلی در دورتا دور بازار قرار گرفته است و از 4 راسته اصلی شمالی، جنوبی و غربی شرقی تشکیل شده.

 شاخه اصلی بازار را 2 راسته شمالی و جنوبی تشکیل می دهد. که راسته شمالی خود از 2 بخش زیر تشکیل می شود:

1) بازار نو

2) راسته شمالی بازار وکیل

راسته شمالی بازار ( راسته اصلی  بازار وکیل شیراز )  از دروازه اصفهان آغاز شده و به چهار سوق بزرگ بازار ختم می شود. راسته شمالی فرعی که از انتهای بازار نو آغاز می شود به راسته کلاه دوزان نیز معروف است که از 48 طاق و 82 باب حجره تشکیل شده، همچنین 3 کاروانسرای احمدی، روغنی و گمرک در ضلع شرقی آن واقع شده اند که در آن نزدیکی ها بازار ترمه فروشان را نیز خواهید یافت. بازار کلاه دوزان در گذشته مختص به فروش و تولید کلاه بوده اما اکنون کالاهای بسیار گوناگونی در آن به فروش می رسد.

یکی از مهمترین ویژگی های کلاه دوزان نزدیکی آن به بازار نو و دروازه اصفهان بوده که محل تجمع و گذرگاه مردم عادی،عشایر و افراد آبادی های نزدیک شیراز است، این ویژگی باعث شده که این راسته در مقایسه با دیگر بخش های بازار پذیرای مردمان بومی بیشتری باشد.

بازار نو هم از دروازه اصفهان آغاز می شود و تا چهار راهی که کاروانسرای گمرک در ضلع جنوب شرقی آن واقع شده، ادامه می یابد. بازار نو بسیار طویل بوده و کالاهای متفاوتی در آن به فروش می رسد. بازار نو توسط میرزا یوسف اشرفی مازندرانی یکی از وزرای ایالت فارس در دوره قاجار، بنا گردیده. وی با ساخت این بازار و اتصال آن به راسته شمالی بازار وکیل باعث توسعه این مجموعه شد.

3) چهار سوق بازار وکیل 

تقاطع راسته های اصلی شرقی -غربی و شمالی-جنوبی چهارسوق بزرگ بازار را تشکیل می دهد. در مورد زیبایی های بکار گرفته شده در تزیین این مکان پیشتر توضیحاتی دادیم در گذشته نیز در مرکز چهارسوق حوض بزرگ مرمری قرار داشت که اکنون از بین رفته است. آب این حوض از آبراهی که از زیر بازار ترکش دوزان عبور می کرده تامین می گشت و به دلیل بالا آمدن کف بازار که پیش تر توضیح دادیم تخریب شد.

 در غرب چهار سوق راسته ترکش دوزان قرار دارد که از 11 طاق و 22 حجره تشکیل شده و مرکز فروش انواع دست بافت و زیر انداز می باشد.

اگر از چهارسوق به سمت شرق حرکت کنید به راسته خواهید رسید که علاقه بندان نام دارد. این بازار از 19 طاق و 38 باب حجره تشکیل شده و در گذشته محل فروش و تولید انواع نخ، روبان، نوار ابریشمی و از این دست کالا ها بوده که اکنون خبری از این نوع کالاها و کارگاه های تولید آن نیست و به جای آن ها قالی فروشان و عطاری ها مشغول به کارند.

راسته جنوبی بازار وکیل، راسته “بزازان” نام دارد و از چهار سوق آغاز می شود و به گوشه جنوبی سرای مشیر ختم می گردد. کلمه بزاز به معنی پارچه فروش است در این بخش می توانید بهترین پارچه ها را بیابید.

شواهد در #بازار های سنتی ایران نشان می دهد که معمولا محوری ترین و بهترین بخش های بازار به فروشندگان قماش و منسوجات تعلق می گرفت و در گذشته از این بخش می توانستیم به وضعیت رفاه و ثروت مردم شهر پی ببریم.

در میانه بازار بزازان در ضلع غربی آن راسته بازاری وجود دارد که به بازار شمشیرگران مشهور است، در دو سوی این بازار 22 باب حجره قرار دارد. در قدیم انواع سلاح های سرد در این بخش ساخته و پرداخته می شد اما امروزه بیشتر دست بافته های عشایر را خواهید یافت. 

نکته ای که بازار شمشیرگران را ویژه می کند همجواری آن با ورودی #مسجد وکیل است که سبب شده این راسته محل دسترسی بازاریان به مسجد باشد.

سرای مشیر یا گلشن بازاری زیبا در جوار بازار وکیل

سرای شیراز یا گلشن در انتهای بخش جنوبی بازار وکیل و در بخش شرقی آن واقع شده. بسیاری به اشتباه به دلیل نزدیک بودن سرای مشیر به بازار و کیل آن را بخشی از این بازار می دانند. کارناوال به دلیل همجواری این دو بازار به هم، قصد دارد توضیحات مختصری از سرای مشیر را برای شما ارائه دهد.

سرای مشیر در دوران قاجاریه به دست میرزا ابوالحسن خان مشیر الملک که از وزرای فارس بود ساخته شد. زیبایی سرای مشیر به دلیل ساختمان هشت گوش و سردر زیبای آن می باشد.

سردر زیبای سرای مشیر از کاشی کاری بی نظیری برخوردار است و در بخش زیری سردر کتیبه ای به صورت کاشی کاری شده وجود دارد که با خط زیبای نستعلیق توضیحاتی در مورد سازنده بنا می دهد. پایین تر از کتیبه قبل، دو سنگ از جنس مرمر وجود دارد که عباراتی با موضوع هدف های ساخت سرا و پایان ساخت آن در تاریخ 1282 هجری قمری، نوشته شده است. در کنار این سنگ های مرمری کاشی کاری زیبایی با طرح گیاه، گل و برگ دیده می شود.

بنای سرای مشیر از 2 طبقه تشکیل شده و حجره هایی را با درب های چوبی از جنس ساج و منبت کاری شده، مشاهده خواهید کرد. در وسط حیاط این سرا حوض بزرگی که 8 ضلعی است، وجود دارد که اطراف آن با درخت های نارنج و گل و گیاه تزیین شدهاست.

از سرای مشیر می توانید به بازار مشیر و بازار نو مشیر رفته و از این بازارها نیز دیدن نمایید.

سرای مشیر در 28 مهر سال 1345 ثبت ملی شد.

فردی که با لباسی تاریخی در سرای مشیر حاضر می شود که برای بازدیدکنندگان بسیار جالب و جذاب می باشد.

نقل قول های معروف درباره بازار وکیل 

بازار شیراز نیز همانند بازارهای بزرگ دیگر از اهمیت خاصی برخوردار بوده و سیاحان و بازرگانان بزرگی که به شیراز آمده از این بازار دیدن می کردند.

فرصت‌الدوله شیرازی (1233-1299 شمسی) شاعر ادیب درباره بازار وکیل اینگونه نقل می کند :

” بازار وکیل یکی از بازارهای مرحوم کریم خان وکیل است قریب به مسجد وکیل چهار بازار از آجر و گچ ساخته شالوده‌های آن از سنگ‌های کلان قرار داده و در وسط چهار بازار چهارسوئی است که سقفش بسیار بلند و طرازش دلپسند است. کمتر بازاری در ایران بدین اسلوب و بنیان دیده می‌شود. یک بازار بزرگ تا برسد به چهارسوی مذکور چهل و یک طاق است، آنرا بازار بزازان گویند از هر گونه اقشمه و امتعه دارد. سمار و بلورفروش و خیاط و غغیره نیز در آن هست. بازار دیگر چهل و شش طاق است آنرا بازار کلاهدوزان نامند از کلاهدروز و اصناف دیگر دارد مع بسیاری از صرافان. بازار دیگر ده طاق است در آن تمام سراج و ترکش‌دوزاند در وسط بازار اول که بازار بزازان باشد نیز بازاری است یازده طاق در آن جماعت شمشیرگرانند. . . . “

نحوه دسترسی به بازار وکیل

بازار وکیل در مرکز شهر شیراز قرار گرفته است. برای دسترسی به این بازار کار سختی را در پیش نخواهید داشت. باید خود را به خیابان زند و میدان شهدا برسانید و از بازار و بناهای تاریخی اطراف آن همانند مسجد وکیل، ارگ کریم خان و حمام وکیل بازدید کنید.

اگر سفر به شیراز و بازار وکیل برایتان مقدور نیست ، می توانید سفری مجازی به این بازار را تجربه کنید.

 

 

ویدیویی از بازار وکیل شیراز

توصیه های کارناوالی

بازدید از بخش های معروف بازار وکیل همچون سرای مشیر و بازار بزازان را فراموش نکنید. خرید در بازارهای سنتی از لذت خاصی برخوردار است مخصوصا که شما می توانید با فروشنده بر سر قیمت ها چانه بزنید. اگر می خواهید کالاها را با قیمت ارزان تری خرید کنید خواندن مطلب روشهای چانه زنی برای خرید سوغاتی در سفر را مطالعه کنید.

حتما پس از بازدید ار بازار به بناهای تاریخی اطراف هم سری بزنید.

خورد و خوراک در فضای بازار هم تجربه ای فوق العاده می باشد اگر امکانش بود حتما امتحانش کنید.

می توانید سایر بازارهای سنتی ایران را در کارناوال بخوانید:

بازار اصفهان ؛ نماد شکوه صفویان در نصف جهان

بازار تبریز ؛ تجارتگاهی به وسعت تاریخ و فرهنگ ایران

سخن آخر

بازار وکیل را چگونه ارزیابی کردید؟

آیا تاکنون از شهر شیراز و جاذبه های فراوانش دیدن کرده اید؟

نظرات و تجربیات خود را با ما به اشتراک بگذارید.