راهپیمایی اربعین؛ ظرفیتها و آسیبها

مقدمه

معمولاً کم تر حادثه ای در عرصۀ بین الملل اتفاق می افتد که مبدأ تحولات و تحلیلها قرار گیرد. در تاریخ صدسالۀ اخیر دنیا، حوادثی مانند جنگ جهانی دوم، انقلاب اسلامی ایران، فروپاشی شوروی و حادثۀ 11 سپتامبر در رده و سطح چنین حوادث موج آفرین و تأثیرگذاری قرار دارند؛ اما در چند سال اخیر دو حرکت دیگر به این حوادث اضافه شده است؛ یکی موج نوین بیداری اسلامی و دیگری راهپیمایی عظیم اربعین که در عرصه بین الملل بازتاب و تأثیر وسیعی از خود بر جای گذاشته اند.

سنت پیاده روی اربعین حسینی در زمان ائمه(ع) علی رغم ممانعت و خفقان حکام وقت، توسط ایشان و شیعیان انجام می گرفته است. در سال 61 هجری، جابر بن عبدالله انصاری(ره) صحابی بزرگ پیامبر و یار امیرالمؤمنین علی(ع) نخستین کسی بود که به این کار اقدام نمود. در دورۀ معاصر، بنیان گذار اصلی این حرکت بادوام، شیخ مرتضی انصاری(ره) بوده است. ایشان این حرکت را به عنوان رسم و نمادی برای شیعیان معرفی کرد که البته پس از مدتی به فراموشی سپرده شد؛ ولی در نهایت توسط محدث بزرگ، شیخ میرزا حسین نوری(ره) مجدداً احیا شد و به عنوان رسم و سنتی نیکو در میان شیعیان گسترش یافت. این عالم بزرگوار اولین بار در عید قربان به پیاده روی از نجف تا کربلا اقدام نمود که سه روز در راه بود و حدود سی نفر از دوستان و اطرافیانش وی را همراهی می کردند. وی از آن پس تصمیم گرفت هر سال این کار را تکرار کند و آخرین بار در سال 1319ق پیاده از نجف برای زیارت حرم اباعبدالله الحسین(ع) رهسپار شد. این اقدام زمینه ساز پیاده روی بسیاری از عاشقان اهل بیت(ع) و خصوصاً امام حسین(ع) شد.

بعد از آن برخی از علما و حتی مراجع تقلید نیز پیاده به کربلا سفر کردند. از جمله میرزا جواد آقا ملکی تبریزی(ره) استاد اخلاق امام راحل(ره) و یکی از مراجع عالیقدر جهان تشیع که بارها پیاده از نجف اشرف رهسپار کربلای معلی شد. ایشان دربارۀ مراقبه و بزرگداشت روز اربعین حسینی می فرماید: «به هر روی بر مراقبه کننده لازم است که بیستم صفر را برای خود روز حزن و ماتم قرار داده، بکوشد که امام شهید(ع) را در مزار حضرتش زیارت کند، هرچند تنها یک بار در تمام عمرش باشد. چنانکه حدیث شریف امام حسن عسگری(ع) علامتهای مؤمن را پنج امر ذکر کرده است: 51 رکعت نماز در شبانه روز، زیارت اربعین، انگشتر در دست راست کردن، پیشانی بر خاک گذاشتن و بلند «بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ» گفتن در نمازها. امام صادق(ع) نیز دربارۀ ثواب زیارت امام حسین(ع) با پای پیاده می فرماید: «کسی که پیاده به زیارت امام حسین(ع) برود، خداوند به هر قدمی که بر می دارد، یک حسنه برایش نوشته و یک گناه از او محو می فرماید و یک درجه مرتبه اش را بالا می برد. وقتی به زیارت رفت، حق تعالی دو فرشته را موکل او می فرماید که آنچه خیر از دهان او خارج می شود را نوشته و آنچه شرّ و بد است را ننویسند و وقتی برگشت، با او وداع کرده و به وی می گویند: ای ولی خدا! گناهانت آمرزیده شد و تو از افراد حزب خدا و حزب رسول او و حزب اهل بیت رسولش هستی. به خدا قسم! هرگز تو آتش را به چشم نخواهی دید و آتش نیز هرگز تو را نخواهد دید و تو را طعمۀ خود نخواهد کرد.»[1]

مناسک دینی مانند حج و اربعین، گنجینه ای عظیم هستند که هرچند به ابعاد فردی، عبادی و معرفتی آن کمابیش توجه شده است؛ اما به ابعاد اجتماعی، سیاسی و اقتصادی آنها و جایگاه و ظرفیتهایشان در مسیر تحقق تمدن اسلامی و تعمیق معارف دینی در جان مسلمانان، توجه زیادی نشده است. اربعین از این منظر، صرفاً یک آیین مذهبی و درون دینی نیست؛ بلکه باید آن را مانند آیینی انسانی (فراملیتی، فرامذهبی و حتی فرادینی) برشمرد که ظرفیتهای پیدا و پنهان آن می تواند در راستای تحقق تمدن نوین اسلامی در برابر تمدن غرب قرار گیرد.

در راهپیمایی اربعین بسیاری از خصوصیات استثنایی و ارزشهای ناب مشهود است، مانند:

نشانگر ایثار و فداکاری مؤمنین نسبت به یکدیگر؛

نمونه ای از رسم میهمان نوازی؛

نشانه ای از اخوت دینی؛

فرصتی برای تزکیۀ اخلاقی؛

وسیله ای برای تقرب الهی و...

اما برخی از این ارزشها که ناشی از چنین تجمع تاریخ ساز و نادر است، به دلایلی کم تر مورد توجه قرار گرفته و بازنمایی آن به خوبی صورت نمی گیرد. البته اینها نمونه هایی از فرصتهای برآمده از این راهپیمایی عظیم است.

در کنار این فرصتها، آسیبها و تهدیدات بسیاری نیز متوجه این مراسم عظیم شیعیان می شود که برخی از مهم ترین آنها عبارتند از:

عدم وحدت در عراق، ناامنی و اقدامات تروریستی فراوان در شهرهای عراق، حضور نظامیان دیگر کشورها در عراق، اختلافات شیعه و سنی، نفوذ جریان تشیع انگلیسی، فعالیت تخریبی سرویسهای اطلاعاتی، حضور کسانی که فقط به ظاهر راهپیمایی توجه دارند و موجب تضعیف ارزشهای آن می شوند، دخالت دولتها در این امر فرادولتی و تدبیر امور زائران به جای تأمین زیرساختها، به انحراف کشاندن شور مردمی در مشارکت راهپیمایی و پذیرایی از زوّار و... که در ذیل به تبیین برخی از این فرصتها و آسیبها خواهیم پرداخت:

ظرفیتهای راهپیمایی اربعین

عبادات و فرایض، افزون بر جنبۀ فردی و تأثیری که در دگرگونی روحی، فکری، اخلاقی و رفتاری افراد بر جای می نهند، به نوعی با مسائل اجتماعی و حقوق جمعی آنها نیز در ارتباط اند. راهپیمایی اربعین نمونه ای از پدیده ای تمدن ساز با ظرفیتها و فرصتهای بسیاری در ابعاد مختلف فرهنگی، سیاسی، اقتصادی، نظامی و امنیتی است؛ لکن در این نوشتار تلاش می شود به مهم ترین این فرصتها و ظرفیتها اشاره شود:

1- گسترش و احیای ارزشهای اسلامی

هر فرهنگ و تمدنی برای حفظ و بقای خود، نیازمند گسترش هنجارها و ارزشها، به ویژه در عرصۀ اجتماع می باشد. اربعین از این جهت هنجاری اسلامی است که موجب گسترش ارزشهای اسلامی شده، می تواند به عنوان یک سنت همیشگی سالیانه در احیای هویت اسلامی و نفی هویتهای ساختگی، کاملاً مؤثر باشد.

مقام معظم رهبری( می فرمایند: «این کسانی که این راه را طی کردند و این حرکت عاشقانه را و مؤمنانه را دارند انجام می دهند، واقعاً دارند حسنه ای را انجام می دهند. این یک شعار بزرگ است: (لَاتُحِلّوا شَعائِرَ الله)؛[2] حرمت شعائر خدا را نگهدارید. این بلاشک جزو شعائرالله است. جا دارد که امثال بنده که محرومیم از این جور حرکتها، عرض بکنیم که: «یَا لَیتَنَا کُنَّا مَعَکُم فَنَفُوزُ فَوزاً عَظِیماً؛ ای کاش با شما می بودیم و به فوز عظیم می رسیدیم.»[3]

2- وحدت و تحقق امت واحدۀ اسلامی

واژه هایی مانند: تعاون، جماعت، اجتماع، مودّت، اخوّت، اصلاح ذات البین، الفت، تألیف قلوب و... که در متون دینی زیاد وارد شده اند، به نوعی در بر دارندۀ معنای وحدت و اتحاد و بیانگر اهمیت آن از دیدگاه اسلام هستند؛ (تَعاوَنُوا عَلَی الْبِرِّ وَ التَّقْوی)[4]، (وَ جَعَلَ بَینَکمْ مَوَدَّة وَ رَحمَة)[5]، (إِنمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَة)[6]، و (وَ اعتَصِمُوا بحَبْلِ اللهِ جَمِیعاً وَ لا تَفَرَّقُوا)[7].

راهپیمایی اربعین به عنوان یکی از شعائر بنیادین اسلامی، حرکتی اجتماعی و از جمله مناسک و آیینهای جمعی است که علی رغم ماهیت درون مذهبی آن، به دلیل فرادینی و فراملیتی بودن قیام عاشورا، ظرفیتهای بسیاری را در زمینه سازی تحقق امت واحده دارد که از چند حیث قابل دقت و تأمل است:

الف) تعاون و همکاری: یکی از عوامل ایجاد وحدت، همدلی، تعاون و همکاری، اجتماعات است. در موسم اربعین، افراد و گروه های زیادی از مناطق، نژادها و سلیقه های گوناگون در کنار یکدیگر قرار می گیرند و با محوریت عشقی آسمانی به یک انسان برگزیده، شکل گرفته، دلها را به یکدیگر نزدیک می کند. این گروه های اجتماعی خود را از دیگر مسلمانان جدا نمی بینند و در اربعین تفاوتها را کنار می گذارند و همدلی و تعاون جای تفرقه ها و جدایی ها را می گیرد. در جمع راهپیمایان اربعین، صرفاً دو طیف وجود دارند؛ زائران و خادمان امام حسین(ع)، لذا تبعیض و امتیاز دیگری نیست و همگی در پی کسب امتیاز معنوی و اخروی با کم ترین امکانات مادی هستند.

ب) هدف و روش مشترک: حضور در راهپیمایی اربعین موجب می شود که روابط عاطفی و عقلی در راهپیمایان افزایش یافته، در راستای امت واحدۀ حرکت کنند. هماهنگی در هدف گذاری، برنامه، اجرا و روش باعث می شود ناخواسته نوعی وحدت اجتماعی در میان حاضران تقویت شده، عملاً خود را یک امت ببینند.

فرصت راهپیمایی اربعین می تواند منافع و هدفهای مشترک مذاهب مختلف اسلامی در مسیر تشکیل امت واحدۀ اسلامی را به طرحهای مهم و فراگیر در جهت رسیدن به وحدت میان مسلمانان منتهی کند تا برای حل مسائل و مشکلات مسلمین، تبادل نظر و تفاهم کنند.

ج) دشمن مشترک: با وحدت شکل گرفته ذیل تجمع عظیم اربعین، جامعه ای با محوریت «شور حسینی» تشکیل می شود که مهم ترین پیامد آن، مقابله با ظلم و اتحاد در دفاع از مظلوم است. امام خمینی(ره) می فرمایند: «شرط همۀ مناسک و مواقف برای رسیدن به آرزوهای فطری و آمال انسانی، اجتماع همۀ مسلمانان در این مراحل و مواقف و وحدت کلمۀ تمامی طوایف مسلمین است، بدون اعتنا به زبان و رنگ و قبیله و طایفه و مرز و بوم و عصبیتهای جاهلی، و هماهنگ خروشیدن بر دشمن مشترک.»[8]

د) پیوند ایران و عراق: علی رغم تهدیدات مختلف و اختلاف افکنی دشمنان، ایران و عراق از سه جهت با یکدیگر پیوند دارند: در بعد سیاسی؛ فرآیند سیاسی در عراق، در همان جهتی قرار دارد که مدنظر ایران است و آمریکایی ها هیچ گزینه ای برای روی کار آوردن ساختار سیاسی مطلوب خود ندارند و پروژۀ تجزیۀ عراق در کردستان نیز آشکارا شکست خورده است. در بعد نظامی؛ داعش و جریان تکفیری شکست خورده و دچار اختلافهای شدید داخلی شده است و از این پس به عنوان یک تهدید جهانی شناخته می شود. و در بعد اجتماعی؛ رزمایش معنوی و مانور اربعین حسینی نشان می دهد که پیوند استراتژیک اجتماعی میان مردم ایران و عراق در حال شکل گیری و تعمیق است. این همگرایی اجتماعی نشانگر رشد روزافزون قدرت نرم ایران در منطقه است؛ چراکه در کمال امنیت، در عراق به ظاهر ناامن، راهپیمایی میلیونی برگزار می کند و نمادهای انقلابی خود را صادر و تثبیت می نماید.

رهبر معظم انقلاب(حفظه الله) معتقدند که: «راه پیمایی مراسم روز اربعین یک نمونه از این ارتباط دوستانه [دو ملت ایران و عراق] است، به گونه ای که مردم عراق در پذیرایی از زائران ایرانی، از انفاق و محبت و ارادت چیزی کم نمی گذارند. مسئولان دو کشور ایران و عراق، باید از این فضا و فرصت برای منافع دو کشور بیش ترین استفاده را بکنند.»[9]

بنابراین، سیاستگذاران، برنامه ریزان و زائران اربعین حسینی بایستی بر مبنای وحدت، از هر عاملی که باعث خدشه و انحراف این اصل می شود، خودداری کنند. البته نکتۀ مهم و قابل توجه در اینجا این است که مدیریت اربعین برخلاف حج، مدیریتی مردم نهاد و اجتماعی است و در بسیاری موارد دولتها و نهادهای حاکمیتی در سیاست گذاری های خود بایستی زمینه سازی حفظ این ساختار طبیعی را انجام دهند.

3- تبلیغ معارف دین

اربعین در عرض حج، مناسب ترین و بهترین فرصت برای آشنایی و ارتباطات مسلمانان و شیعیان و سایر آزادگان از ملل و ادیان با یکدیگر است. در این مراسم، علاوه بر حضور شیعیان از کشورهای مختلف، بخشی از اهل سنت و بخشی از مسیحیان نیز حضور دارند و این حضور، قابل گسترش است و می تواند ظرفیت بسیار مهمی برای شناخت ملل و ادیان مختلف از معارف اسلام و تشیع با محوریت شناخت اباعبدالله(ع) و ماهیت قیام عاشورا باشد.

4- آمادگی جهاد و دفاع

ویژگی دیگر مراسم اربعین، افزایش انتظار و آمادگی برای جهاد است. تمام نمادها و نشانه های مسیر راهپیمایی اربعین یا از کربلا و شهدای آن است، یا از شهدای دورۀ صدام معدوم، یا دورۀ حاکمیت جاهلانۀ آمریکایی ها بر عراق و یا کینه توزی تکفیری ها بر اهل اسلام و شیعیان در اقصی نقاط عالم.

علی رغم ناامنی به وجود آمده در عراق توسط جاهلیت مدرن عربی- آمریکایی، در طول راهپیمایی اربعین، هیچ کسی دغدغۀ شهادت به دست معاندین و تکفیری ها را ندارد و در واقع راهپیمایی اربعین، تمرین آمادگی برای شهادت و جهاد است و ظهور و بروز آمادگی روحی و روانی شیعیان برای دفاع از دین و جامعۀ دینی در برابر هرگونه دشمنی است.

از برکات پنهان نعمت راهپیمایی اربعین، همین ایجاد آمادگی دفاع از دین است.

بخش اعظمی از شرکت کنندگان در راهپیمایی، به طرق گوناگونی خود را مدافع و فدایی دین می دانند. امروزه بسیاری از آنها در شبکه های اجتماعی رنگ و بوی ارتباطات این شبکه ها را عوض کرده، گروهی از آنها به مدافعین حرم حضرت زینب(ع) پیوسته و برخی نیز شهد شیرین شهادت نوشیده اند.

بی شک در این میان، نقش تربیت نیرو و کادرسازی راهپیمایی اربعین برای دفاع از دین را نمی توان نادیده گرفت و صد البته دشمنان نیز متوجه اهمیت آن هستند. این وجه باارزش می تواند جبهۀ مقاومت را که امروزه نقش بی بدیلی در جهت گیری ها و حرکتهای دنیای اسلام دارد، بیش از پیش تقویت کند.

5- برتری دنیای اسلام بر کفر

از دیگر ویژگی های راهپیمایی اربعین، غلبۀ اسلام سیاسی و انقلابی بر اسلام محافظه کار و مرتجعانه و یا به تعبیر امام( اسلام آمریکایی - انگلیسی است. اینکه اکثریت قریب به اتفاق جمعیت را جوانان تشکیل می دهند، باعث ایجاد یک مزیت و برتری برای مسلمانان و کشورهای اسلامی و امتیاز دنیای اسلام در برابر نظام سلطۀ جهانی می شود. وجود انبوهی از مردم و جوانان معتقد و باانگیزه در دین و دفاع از ارزشها و نمادهای آن، منبع قدرت منحصر به فردی است که امکان تقلید ندارد. راهپیمایی اربعین نشانۀ برتری و بیانگر قدرت بالقوه ای میان شیعیان است که توان دفاع و مقابله با هر خطری را به وجود آورده است.

6- قدرت نمایی و قدرت تاریخ سازی

تا قبل از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، تشیع به یک مکتب و مذهب محدود بود و پیروانش رسیدن به قدرت را به صورت یک آرمان می دیدند؛ اما با وقوع انقلاب در کشور مهمی چون ایران، تشیع به قدرت رسید و سپس به تدریج نقش آفرینی بین المللی خویش را آغاز کرد.

یکی از مهم ترین موارد قدرت نمایی و نقش آفرینی تشیع در صحنۀ بین المللی، خلق حماسه هایی نظیر راهپیمایی اربعین است. حماسه ای که قدرت تاریخ سازی دارد و همۀ تصورات هویتی از شیعه را در درون جوامع شیعی و بیرون آن دگرگون می کند.

رهبر معظم انقلاب( در مورد بازتاب انقلاب در راهپیمایی اربعین می فرمایند: «شما ملاحظه کردید در اربعین حسینی، میلیونها انسان در کنار هم قرار گرفتند. خود این حرکت عظیم یک جمعی از مسلمانها - البته مخصوص شیعه نبود، سنّیها هم بودند- که در دنیا انعکاس پیدا کرد، تعظیم کردند؛ تجلیل کردند؛ آن را بزرگ ترین گردهمایی عالم به حساب آوردند؛ چه کسانی؟ آنهایی که دارند مسائل اسلامی را رصد می کنند.»[10]

در حوزۀ «فرهنگ» نیز با اتکا به حرکتهایی نظیر پیوستن به موج عظیم اربعین، می توان در مقابل «تهاجم فرهنگی» غرب مصونیت ایجاد کرد. برد استراتژیک فرهنگی ایران در پیاده روی اربعین، می تواند تهاجم فرهنگی غرب را در ایران و منطقه ناکام کند.

7- بیداری اسلامی و صدور نظام فکری انقلاب

مهم ترین فرصت و ثمرۀ سیاسی حماسۀ اربعین، صدور تفکر و اندیشۀ جمهوری اسلامی و انقلاب ایران به تمام دنیاست. تفکر «نه سلطه می پذیریم و نه سلطه می کنیم» و اندیشۀ «حمایت از مستضعفین جهان» و در کنار این دو، تأکید بر دو عنصر اسلام و نقش ملتها و نقش آفرینی توده های مردمی ایرانی، عراقی و لبنانی در عظیم ترین تجمع جهانی، نشان می دهد که سیاست فرامنطقه ای جمهوری اسلامی مثبت و تأثیرگذار بوده و بیداری ملتهای منطقه را به دنبال داشته است که موج اولیۀ این بیداری اسلامی، با الهام از انقلاب اسلامی ایران به وجود آمد و اکنون در قدم بعدی این فرآیند، با ترویج تفکر عاشورایی می تواند در بیداری نوین اسلامی منطقه تأثیرگذار باشد.

آسیبها و تهدیدات راهپیمایی اربعین

علاوه بر فرصتهایی که در خصوص راهپیمایی اربعین برشمردیم، حال که شاهد گستردگی و تقویت راهپیمایی اربعین هستیم، باید خود را برای مواجه شدن با اتفاقاتی آماده کنیم که ممکن است به اصل رخداد ضربه وارد کند. در ذیل به تعدادی از این تهدیدات اشاره می گردد:

1- انحراف اهداف راهپیمایی

به انحراف کشاندن شور مردمی در مشارکت راهپیمایی و پذیرایی از زوّار و تبدیل شدن به بازار خرید و فروش اجناس ارزان که بعد از مدتی ممکن است هدف سفر برخی باشد و پاکی محیط فعلی را آلوده کند، از آفات مهم و قابل توجه است. همچنین، حضور کسانی که فقط به ظاهر راهپیمایی، بدون اهداف متعالی آن توجه دارند، موجب تضعیف ارزشهای آن می شود.

2- دخالت دولتها در امر فرادولتی

یکی از آسیبهای راهپیمایی، دخالت دولتها در امر فرادولتی است. دخالت دولت ایران در ساماندهی اربعین و دخالت دولت عراق در تدبیر امور زائران به جای تأمین زیرساختها، از جمله موارد آسیب زا است.

دولت ایران تنها باید نقش تمهیدکننده، حامی و پشتیبان را در برگزاری راهپیمایی اربعین داشته باشد؛ چراکه در این مورد، وقتی کار به دست مردم سپرده شود، به دلیل جنس کار - که به عنوان نذر و نذورات در نظر گرفته می شود - کارایی مردم بسیار به چشم می آید. برای مثال، در اربعین 200 میلیون وعدۀ غذایی تهیه می شود که هزینۀ تمام آنها از محل خیرین است. حال اگر این بخش به دولت ایران یا عراق سپرده شود، ممکن است با کاستی ها و آفتهایی همراه شود. همچنین، نقش دولت عراق در این مراسم، باید با نقش مردم در ادارۀ موکبها و برگزاری مراسم ها تفاوت داشته باشد.

3- نفوذ جریان تشیع انگلیسی

از آغاز انقلاب اسلامی و پس از پیروزی آن، به تدریج دو جریان که به نوعی از آنها با عنون رقیب انقلاب اسلامی یاد شده است، با کمک قدرتهای جهانی رشد نمودند؛ یکی جریانهای تکفیری و دیگری شیعیانی که به وابستگی به لندن مشهور شده اند. جریانی که خودشان را «الشیرازیه» می نامند، با در دست داشتن موکبهای متعدد در مسیر پیاده روی اربعین و پخش بنرها و کتابچه های متعدد، توجه بسیاری از مردم را به خودشان جلب می کنند.

جالب اینجاست که دشمن اصلی این جریان، نظام جمهوری اسلامی است و در این بروشورها مسئولین نظام ایران را باعث جدایی مردم از اسلام دانسته و بزرگان جمهوری اسلامی ایران را حاکمان به ظاهر مسلمان معرفی می کنند. در مواردی دیگر نیز با اقداماتی نظیر قمه زنی، موجب وهن اسلام و تشیع می گردند.

نتیجه گیری

تأکید بر زیارت اربعین از توصیه های ائمه(ع)، خصوصاً امام حسن عسگری(ع) می باشد که در آخرین روزهای قبل از غیبت امام زمان (عج)، این وصیت و توصیه صادر شده است. آن حضرت به عنوان آخرین امام حاضر، کربلا را به عنوان قرارگاه و میعادگاه مؤمنین تعیین فرموده، آن را به عصر غیبت اختصاص داده اند.

اربعین، ظرفیت تمدن سازی بزرگی است که به عنوان ثمرۀ حرکت عظیم سیدالشهدا(ع) برجای مانده و مواجهۀ ساده اندیشانه و مانند یک منسک فردی یا حرکت جمعی صرفاً معنوی، دست ما را از بهره گیری از ظرفیتهای آن کوتاه می کند. لذا قطعا با این رویکرد، بایستی به آسیب شناسی و آفت زدایی از این کنگرۀ عظیم پرداخت و سیاستها و برنامه ها در مورد آن، بازبینی، اصلاح و ترمیم شود. مثلاً در حوزۀ حاکمیتی باید سیاست گذاری ها و برنامه ریزی ها و در حوزۀ امنیتی، پشتیبانی رفاهی، سلامت و بهداشت، حمل و نقل، رسانه و تبلیغ، اصلاح شوند.

در آسیب شناسی نهادی بایستی نقش و جایگاه نهادهای مؤثر در این کنگره، از جمله شورای عالی انقلاب فرهنگی، نهادهای دینی و تبلیغی (حوزه های علمیه و مراجع)، نهادهای رسانه ای، پشتیبانی، امنیتی، خدماتی، سیاسی، دیپلماتیک و اقتصادی بازطراحی و اصلاح گردند.

آگاه سازی عمومی از طرق مختلف و با استفاده از ابزارهای رسانه ای متنوع، از جمله منابری که در اختیار عالمان دینی و مداحان اهل بیت(ع) است، تحقیقاتی که می تواند در قالبهای ترویجی و تبیینی به آگاه کردن افراد بپردازد، بهره برداری از هنرهای تجسمی، ادبیات داستانی و اشعار آینی، استفاده از قالب فیلم و سریال و روی آوردن به مستندسازیهای جذاب با محتواهای مناسب، می تواند در جهت آگاه سازی عمومی بسیار موثر باشد.

ویژگی مهم راهپیمایی اربعین، مردم نهاد بودن آن است. این راهپیمایی یک حرکت تاریخی، خودجوش، طبیعی و مردمی، بر پایۀ معارف حسینی بوده، مدیریت اصلی آن بر عهدۀ خود مردم است. از این رو، شناخت پیچیدگی های آن و آگاهی بخشی عمومی نسبت به آنها در حوزه های بینشی، گرایشی، رفتاری و سیاست گذاری معقول نهادهای رسمی و دولتی، می تواند در بهره برداری از ظرفیتهای این کنگرۀ عظیم و مقابله با تهدیدات و آسیبهای آن، مفید و اثربخش باشد.

پی نوشت ها