گناه عجوزه ی قوم لوط

گناه همسر لوط چه چیزی بوده؟ چرا در همه جای قرآن (هرجا که اشاره ای به بازماندن همسر لوط شده) هیچ دلیلی برای این بازماندن ذکر نمی کند؟

قرآن

آیا آیات 170و171 سوره شعرا، با آیات 82 سوره اعراف که هر دو دسته آیات داستان لوط را نقل می کند، با یکدیگر تناقض دارند؟

در سوره شعرا می فرماید: لوط (علیه السلام) بعد از سال ها تبلیغ، وقتی از هدایت قوم نادانش نومید می شود، به درگاه الهی چنین دعا می کند:

رَبِّ نَجِّنی وَ أَهْلی مِمَّا یعْمَلُونَ (شعراء/169)

پروردگارا! من و خاندانم را از آنچه اینها انجام می دهند رهایی بخش!»

خدای سبحان هم دعای او را مستجاب کرد و او و خاندانش را (جز همسرش که همدست قوم نادان بود) نجات بخشید:

فَنَجَّیناهُ وَ أَهْلَهُ أَجْمَعینَ إِلاَّ عَجُوزاً فِی الْغابِرینَ (شعراء/170و171)

ما او و تمامی خاندانش را نجات دادیم *جز پیر زنی که در میان بازماندگان بود!

و پس از نجات لوط (علیه السلام) و همراهانش، قوم نادان را هلاک نمود:

ثُمَّ دَمَّرْنَا الْآخَرینَ وَ أَمْطَرْنا عَلَیهِمْ مَطَراً فَساءَ مَطَرُ الْمُنْذَرینَ (شعراء/172و173)

سپس دیگران را هلاک کردیم و بارانی (از سنگ) بر آنها فرستادیم؛ چه باران بدی بود باران انذارشدگان

در سوره اعراف عیناً همین معنا به بیان دیگر ذکر شده:

فَأَنْجَیناهُ وَ أَهْلَهُ إِلاَّ امْرَأَتَهُ کانَتْ مِنَ الْغابِرینَ وَ أَمْطَرْنا عَلَیهِمْ مَطَراً فَانْظُرْ کیفَ کانَ عاقِبَةُ الْمُجْرِمینَ (اعراف/83و84)

(چون کار به اینجا رسید،) ما او و خاندانش را رهایی بخشیدیم جز همسرش، که از بازماندگان (در شهر) بود.

و (سپس چنان) بارانی (از سنگ) بر آنها فرستادیم (که آنها را در هم کوبید و نابود ساخت) پس بنگر سرانجام کار مجرمان چه شد!

همانطور که ملاحظه می فرمایید این دو دسته آیات که در پرسش بدان اشاره شده، هیچ گونه تعارض و تنافی و تناقضی با یکدیگر ندارند. تنها تفاوتی که دارند اینست که در سوره شعرا، دعای لوط (علیه السلام) هم ذکر شده (شعراء/169) اما در سوره اعراف این دعا بیان نشده است و همانطور که می دانیم چنین چیزی ارتباطی با تناقض و تنافی و مانند آن ندارد زیرا می توان یک داستان را با دهها شکل مختلف روایت نمود (گاه خلاصه، گاه مفصل، گاه با تاکید بر یک قسمت حادثه و. ..) که نتیجتاً روایت ها مختلف می شود اما همگی می تواند صادق باشد و تنافی با یکدیگر نداشته باشد.

خیانت آنها هرگز انحراف از جاده عفت نبود، زیرا هرگز همسر هیچ پیامبری آلوده به بی عفتی نشده است، چنان که در حدیثی از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) صریحاً آمده است: ما بغت امرأة نبی قط: همسر هیچ پیامبری هرگز آلوده عمل منافی عفت نشد

پرسش

چرا قرآن در آیه 171 شعرا، از همسر لوط با تعبیر «عجوزه ای که عقب ماند» یاد می کند: إِلاَّ عَجُوزاً فِی الْغابِرینَ. آیا چنین تعبیری بی احترامی به زن یک پیامبر نیست؟

پاسخ

پاسخ این پرسش را می توان با یک رجوع ساده به کتاب های معتبر لغت بدست آورد و آن اینکه:

عجوز از ماده عجز (یعنی ناتوانی) می باشد لذا عرب به پیرزن عجوز می گوید. (1). حالا چرا به پیرزن «عجوز» می گویند؟ چون در انجام بسیاری از کارها ناتوان است. (2)

یک نمونه قرآنی

وقتی فرشتگان عذاب قوم لوط (علیه السلام)، مهمان ابراهیم (علیه السلام) شدند، در آنجا به او و همسرش که هر دو پیر و سالخورده بودند، بشارت دادند که خداوند در این زمان  پیری به شما فرزندی پسر به نام اسحاق عنایت خواهد کرد! همسر ابراهیم (ساره) با توجه به سن زیاد خود و همسرش، از این بشارت شگفت زده می شود که چگونه ممکن است من پیرزن و ابراهیم سالخورده، در این سن صاحب بچه شویم لذا با لحن بسیار تعجب آمیزی می پرسد:

قالَتْ یا وَیلَتی أَ أَلِدُ وَ أَنَا عَجُوزٌ وَ هذا بَعْلی شَیخاً إِنَّ هذا لَشَی ءٌ عَجیبٌ (هود/72)

گفت: «ای وای بر من! آیا من فرزند می آورم در حالی که پیر زنم، و این شوهرم پیر مردی است؟! این راستی چیز عجیبی است!»

حضرت لوط

در اینجا می بینید که ساره ی سالخورده، خود را با لفظ «عجوز» یعنی پیرزن معرفی می کند. نتیجه اینکه: لفظ «عجوزة» بار منفی و نامناسب ندارد و تنها بیانگر سالخوردگی و مسن بودن فرد مورد نظر است.

اما معنای غابر در آیه 171 شعراء (إِلَّا عَجُوزاً فِی الْغابِرِینَ ):

«غابر» از ماده «غُبور» به معنی باقیمانده چیزی است؛ هر گاه جمعیتی از نقطه ای حرکت کنند و کسی از آنها باقی بماند، به او «غابر» می گویند. به همین جهت است که به باقیمانده خاک، «غبار» می گویند و به باقیمانده شیر در پستان حیوان، «غبرة» گفته می شود. (3)

پس این کلمه هم بار معنایی بد و نامناسب ندارد و تنها بیانگر اینست که همسر لوط (علیه السلام) به همراه لوط از شهر بیرون نرفت و با قوم نادان باقی ماند و همانند آنها به عذاب سنگ گرفتار شد.

پس معنای آیه 170 و 171 شعراء این می شود که:

ما لوط و خاندانش را نجات دادیم، جز پیر زنی که در میان بازماندگان بود [و به سرنوشت آنان گرفتار شد و با عذاب سنگ از بین رفت].

نتیجه اینکه

تعبیر «عَجُوزاً فِی الْغابِرِینَ » (=پیر زنی که در میان بازماندگان بود) در آیه 171 شعراء، هیچ گونه بار معنایی نامناسبی ندارد.

پرسش

گناه همسر لوط چه چیزی بوده؟ چرا در همه جای قرآن (هرجا که اشاره ای به بازماندن همسر لوط شده) هیچ دلیلی برای این بازماندن ذکر نمی کند؟

عجوز از ماده عجز (یعنی ناتوانی) می باشد لذا عرب به پیرزن عجوز می گوید. حالا چرا به پیرزن «عجوز» می گویند؟ چون در انجام بسیاری از کارها ناتوان است

پاسخ

در هر جایی از قرآن که اشاره ای به این زن شده، قبلش هم اشاره ای به نجات خاندان لوط شده است؛ یعنی قرآن کریم می فرماید: «ما قوم لوط را هلاک کردیم و خاندان لوط را نجات بخشیدیم.»

اینجا برای مخاطب پرسشی ایجاد می شود که: همه خاندانش را؟ حتی همسرش را؟ خداوند سبحان به این پرسش پاسخ می دهد که: همسرش به لوط ایمان نیاورد و به گونه ای شریک جنایات قومش بود لذا با آن قوم نادان باقی ماند و به عذاب سنگ گرفتار شد.

خدای سبحان در آیه 10 سوره مبارکه تحریم همسر لوط را نماد بی ایمانی و سرگذشت او را مایه عبرت معرفی می کند؛ شخصی که در خانه نبوت زندگی می کند و در کنار پیامبری بزرگ نفس می کشد اما هیچ کدام از این ویژگیها نجات او از عذاب الهی را تضمین نمی کند و سرانجام به همراه قوم نادان، به عاقبت خیانت و کفرش عقاب می شود:

ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلاً لِلَّذینَ کفَرُوا امْرَأَتَ نُوحٍ وَ امْرَأَتَ لُوطٍ کانَتا تَحْتَ عَبْدَینِ مِنْ عِبادِنا صالِحَینِ فَخانَتاهُما فَلَمْ یغْنِیا عَنْهُما مِنَ اللَّهِ شَیئاً وَ قیلَ ادْخُلاَ النَّارَ مَعَ الدَّاخِلینَ (تحریم/10)

خداوند برای کسانی که کافر شده اند به همسر نوح و همسر لوط مثَل زده است، آن دو تحت سرپرستی دو بنده از بندگان صالح ما بودند، ولی به آن دو خیانت کردند و ارتباط با این دو (پیامبر) سودی به حالشان (در برابر عذاب الهی) نداشت، و به آنها گفته شد: «وارد آتش شوید همراه کسانی که وارد می شوند!»

البته خیانت آنها هرگز انحراف از جاده عفت نبود، زیرا هرگز همسر هیچ پیامبری آلوده به بی عفتی نشده است، چنان که در حدیثی از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) صریحا آمده است: ما بغت امرأة نبی قط: همسر هیچ پیامبری هرگز آلوده عمل منافی عفت نشد. (4)

خیانت همسر "لوط" این بود که با دشمنان آن پیامبر (علیه السلام) همکاری می کرد و اسرار خانه او را به دشمن می سپرد، و همسر نوح نیز چنین بود. (5)

پی نوشت

(1)- المیزان/ج 10/ص325

(2)- المفردات فی غریب القرآن، ص: 548

(3)- تفسیر نمونه/ج 15/ص 325

 (4)- در المنثور/ج6/ص245

(5)- تفسیر نمونه/ج 24/ص301