آب و هوا و زندگی کوچ‌نشینی بر روی مردم استان خوزستان تاثیر به‌سزایی گذاشته است. بخشی از مردم این استان مشغول به دامداری و ییلاق و قشلاق هستند. این در حالی است که شهرهای شمالی و شمال شرقی استان خوزستان شامل شهرستان‌های شوش، مسجدسلیمان، دزفول، شوشتر و ایذه محل زندگی ایلات بختیاری و برخی از مردمان لرستان و ایلام است. در ادامه با بنیتا همراه باشید.
بخشی از مردمان این استان یا عرب هستند و یا به زبان عربی صحبت می‌کنند. این مردمان در قرن‌های گذشته از کشور عربستان به استان خوزستان کوچ کرده‌اند و پس از سال‌های طولانی در این استان ماندگار شدند. برخی نیز از قبل در ایران سکونت داشته‌اند. خوب است بدانید که در بین شهرستان‌های خوزستان، تنها شهرستان آبادان فاقد جمعیت عشایر قشلاقی است.
Credit: Citypedia
به دلیل خاص بودن شرایط آب و هوایی، استان خوزستان از گذشته‌های دور تا به امروز محل زندگی ایل‌ها و طایفه‌های مختلف بوده است. مردمان استان خوزستان به سه دسته‌ی لر، ترک و عرب تقسیم می‌شوند. رهبر طوایف مختلف اعراب شیخ نامیده می‌شود. این فرد وظیفه‌ی حفظ آداب و رسوم را برعهده دارد.
در ادامه نظر شما را به چند نوع از آداب و رسوم مردم مردم مختلف خوزستان که به شکل مختصر بیان شده جلب می‌کنیم. در قسمت‌های بعدی این مطلب در مورد آداب و رسوم بختیاری‌ها و عربهای خوزستان در هنگام عروسی و عزاداری به تفصیل برایتان سخن خواهیم گفت.
رسوم تولد نوزاد در ایل بختیاری خوزستان
Credit: Tishineh
در گذشته مردمان ایل بختیاری برای جلوگیری از چشم زخم و مشکلاتی از این قبیل در بالای سر زن باردار قیچی و پنبه می‌گذاشتند و پس از تولد نوزاد پیازی را به سیخ می‌کشیدند و در کنار نوزاد قرار می‌دادند تا با این کار تمام شرها و بدی‌ها را از نوزاد دور کنند.
پس از گذشت سه روز از تولد نوزاد، او را به حمام می‌برند و پس از گذشت هفت روز از تولد، نوزاد و مادر هر دو به حمام می‌روند. همچنین پس از گذشت چهل روز از تولد نوزاد، نوزاد و مادر را نزد دعانویس می‌برند و دعانویس دعای روز چهلم را به پیراهن کودک سنجاق می‌کند.
هنگامی‌که کودک اولین دندانش رشد می‌کند، مادر مقداری نخود و گندم را بو می‌دهد. نخود و گندم بو داده شده به همسایگان داده می‌شود و همسایگان بعد از خالی کردن ظرف، مقداری شیرینی و یا پول در ظرف می‌گذارند و به مادر هدیه می‌کنند.
آداب و رسوم ازدواج در ایل بختیاری خوزستان
Credit: Heyjar
در تمام جوامع سنتی، اجبارهای اجتماعی وجود دارد و ازدواج نیز از این قاعده جدا نیست. در گذشته پدر و مادر دختر برای ازدواج دخترشان دست به کار می‌شدند و اگر از خواستگاری خوششان می‌آمد دختر را مجبور به ازدواج می‌کردند اما در جوامع امروزی دیگر مانند گذشته خانواده‌ها نقش پررنگی در شکل‌گیری ازدواج‌ها ندارند. این نوع ازدواج‌ها بر روی زندگی جوامع سنتی نیز تاثیر زیادی گذاشته است و پدر و مادر دختر تصمیم نهایی را بر عهده‌ی دخترشان می‌گذارند.
در گذشته، هنگامی‌که برای دختر خواستگار می‌آمد پدر دختر موضوع را با ریش سفیدان و بزرگان در میان می‌گذاشت و از آنان درخواست می‌کرد که در روز خواستگاری، در مراسم حضور داشته باشند و تمام تصمیمات در حضور آنان گرفته می‌شد. در زندگی سنتی کنونی تا حدودی این مراسم برگزار می‌شود اما نه به شکل گذشته.
در ایل بختیاری خوزستان، مهریه را بیشتر به شکل زمین و یا سکه پرداخت می‌کنند. مردمان بختیاری به جای کلمه‌ی مهریه، «پشت قباله» می‌گویند. شاید شیربها در ازدواج‌های شهری دیگر معنایی نداشته باشد اما در بسیاری از ازدواج‌های ایل بختیاری هنوز هم شیربها می‌دهند و این کار به شکل رد و بدل کردن پول نقد شکل می‌گیرد. در ایل بختیاری مراسم عروسی در خانه‌ی داماد برگزار می‌شود. البته این گونه مراسم در شهر جایگاهی ندارد و در تالارها برگزار می‌شود.
آداب و رسوم عید فطر در نزد عربهای خوزستان
Credit: Asrejonoob
عید فطر از مهم‌ترین اعیاد عربهای خوزستان است. عربهای استان خوزستان دارای مراسم مختلفی هستند اما به هنگام فرارسیدن این عید مذهبی تمام طوایف مختلف عرب، اختلاف‌ها را کنار گذاشته و به دید و بازدید یکدیگر می‌روند. به دلیل اهمیت بالای عید فطر در میان عربهای خوزستان و ایران مجلس جمهوری اسلامی از سال 1391 تعطیلات عید فطر را افزایش داده است.
قهوه‌خوری و دله قهوه
Credit: Ahvazmycity
مراسم قهوه‌خوری جزو مراسم عربهای خوزستان است. آیین قهوه‌خوری در تمام مراسم از جمله عروسی و عزاداری انجام می‌شود. به ظرفی که با آن قهوه را سرو می‌کنند «دله» می‌گویند. آیین قهوه‌خوری عربهای خوزستان در ایران ثبت ملی نیز شده است.
مراسم خواستگاری عربهای خوزستان
Credit: Parsineh
در مراسم خواستگاری عرب‌ها، پسر عرب قبل از رفتن به خواستگاری به تمام منزل خویشاوندان خانواده عروس می‌رود و از تمام آن‌ها کسب اجازه می‌کند. این کار را به این دلیل انجام می‌دهد که ممکن است پسری از اقوام خانواده عروس خواهان ازدواج با آن دختر باشد و در صورت نبود رقیب مادر پسر به نزد عروس می‌رود و با او گفت‌وگو می‌کند تا از رضایت و یا نارضایتی دختر با خبر شود. عرب‌ها مراسم خواستگاری را «خطبه» می‌گویند. پدر دختر پس از مشورت با برادران دختر و دادن جواب مثبت آماده مراسم ازدواج می‌شود.
لباس محلی عرب‌ها
Credit: Souq
به لباس محلی اعراب خوزستان «دشداشه» می‌گویند. این لباس به شکل بلند و به رنگ‌های مختلف است که البته مرسوم‌ترین رنگ دشداشه رنگ سفید است. رنگ‌های دشداشه را عرب‌ها در طول سال تغییر می‌دهند. به عنوان مثال در فصل گرما رنگ‌های روشن و در فصل سرما رنگ‌های تیره به تن می‌کنند.
آیین «فصل» در میان عربهای خوزستان
Credit: Parsineh
چنان چه بین دو طایفه‌ی عرب در خوزستان اختلاف و درگیری ایجاد شود و در این بین فرد یا خانواده‌ای از یک طایفه آسیب جسمی یا به لحاظ اجتماعی صدمه ببیند، برای حل اختلاف در میان هر دو طرف شخصی که مقصر شناخته می‌شود وظیفه دارد که به شخص آسیب دیده غرامت بپردازد که عربهای خوزستان به آن «فصل» می‌گویند. در زبان فارسی «فصل» به معنای تمام کردن و یا فیصله دادن است. پرداخت «فصل» هنگامی صورت می‌گیرد که شخص خسارت دیده راضی به این کار باشد. در صورت راضی بودن شخص، «فصل» را بسته به نوع خسارت پرداخت می‌کنند.
مراسم سوگواری عربهای خوزستان
Credit: Anthropology
به مجموعه آیین‌های عزاداری عربهای خوزستان «فاتحه» گفته می‌شود. به هنگام از دنیا رفتن شخصی از فامیل و یا طایفه، تمام خویشاوندان مقداری پول را به عنوان کمک برای برپایی بهتر مراسم عزاداری به خانواده صاحب عزا پرداخت می‌کنند. البته مقدار پولی که به خانواده صاحب عزا پرداخت می‌شود بستگی بر توان مالی هر خانواده و یا شخص دارد و هیچ اجباری وجود ندارد.
در هنگام برگزاری مراسم خاکسپاری تمام اقوام در محل حضور می‌یابند و مراسم را به شیوه‌ی خاصی برگزار می‌کنند. در این مراسم مردان عرب برای همدردی با خانواده صاحب عزا نوعی حرکت حماسی انجام می‌دهند که به آن «یزله» یا «هوسه» می‌گویند. این حرکت نشان دهنده همدردی است. «یزله» یا «هوسه» در مراسم ازدواج عرب‌ها نیز انجام می‌گیرد که البته در این مورد نشان دهنده‌ی شادی است.
در پایان می‌توانید خواننده‌ی مطلب «مردم خوزستان چگونه سیزده را به در می‌کنند؟» از همین نویسنده باشید.
منبع: بنیتا
