برلبانت بزرگمهر؛ دبیر انجمن تغذیه ایران، مشاور تغذیه و رژیم درمانی
در مقاله قبل در ارتباط با پاره‌ای عادات و باورهای تغذیه‌ای غلط صحبت کردیم.
در این مقاله به برخی عادات و باورهای تغذیه‌ای نامناسب دیگر اشاره خواهیم داشت.
مصرف چای بعد از غذا
این عادت در بین هموطنانمان بسیار معمول است و از عاداتی است که برای افراد بسیار خوشایند و لذت بخش است.
چای بعلت دارابودن ماده‌ای بنام تانن، چنانچه با فاصله کوتاهی بعد از صرف غذا میل شود، با آهن غذا تولید تانات آهن می‌کند که یک ماده غیر قابل جذب است و موجب دفع آهن از بدن می‌شود و این مطلب بخصوص برای افرادی که در معرض خطر کمخونی قرار دارند (یعنی کودکان، نوجوانان بخصوص نوجوانان دخترکه در سن بلوغ هستند، مادران باردار و خانم‌ها در سنین باروری) می‌تواند زیان آور و آسیب رسان بوده و در آنان ایجاد کمخونی فقرآهن نماید.
جایگزین کردن میان وعده‌ها با وعده‌های اصلی غذایی
همان‌گونه که در مقاله قبل توضیح دادیم، میان وعده‌ها نقش مهمی در تغذیه هرفرد در بر دارند، اما هرگز نمی‌توانند جانشین غذای اصلی شوند.
میان وعده‌ها به تأمین نیازهای تغذیه‌ای انسان کمک می‌کنند و نیز مانع پرخوری در وعده‌های اصلی غذایی می‌شوند.
البته لازمست میان وعده‌ها از بین مواد غذایی مفید و کم کالری انتخاب شوند.
برخی افراد میان وعده را جانشین غذای اصلی می‌کنند و اکثراً نیز از میان وعده‌های چرب و پرنمک (انواع چیپس، پفک و...) و یا چرب و شیرین (انواع کیکها و شیرینی‌های آماده) استفاده می‌نمایند.
این اشکال به چند دلیل رخ می‌دهد:
الف) عدم آگاهی در مورد نقش وعده‌های اصلی غذایی در حفظ سلامت
ب) مصرف میان وعده نزدیک به وعده‌های اصلی غذایی که جلوی اشتها را برای صرف غذای اصلی می‌گیرد.
تمایل و حرص و ولع زیاد به مصرف شیرینی
یکی از عادات نامناسبی که متاسفانه در کشور ما شیوع بسیار زیادی دارد و نشات گرفته از دوران کودکی و عادات غلط خانواده است، تمایل زیاد به مصرف شیرینی است.
استفاده گسترده از انواع شیرینی از عادات بسیار شایع در اکثر خانواده‌ها محسوب می‌شود.
یکی از عوامل مهم شکل گیری این عادت نامناسب، دادن قنداغ به کودک از دوران نوزادی است که از ابتدای تولد عادت به طعم شیرین را در وجود کودک برقرار می‌کند.
در واقع وجود شیرینی بعنوان میان وعده در الگوی غذایی خانواده‌ها و نیز در میهمانیها و گردهماییها از ضروریات برنامه غذایی خانواده است.
این امر موجب شکل گیری عادت غلط و زیانبار مصرف انواع شیرینی و موادشیرین در افراد می‌شود که تا آخر عمر گریبانگیر آنان خواهد بود.
نخوردن صبحانه
یکی از اشکالاتی که در تغذیه بسیاری افراد، بخصوص کودکان و نوجوانان وجود دارد، نخوردن صبحانه است.
این عادت نامناسب و مضر به چند علت در افراد شکل می‌گیرد:
الف) دیربرخاستن از خواب در صبح و نداشتن وقت کافی جهت صرف صبحانه
ب) دیربیدار شدن از خواب در ایام تعطیل و فاصله زمانی کوتاه با ناهار
پ) داشتن این باور غلط که خوردن صبحانه موجب افزایش وزن می‌شود.
ت) عدم آگاهی در مورد اهمیت صبحانه در حفظ سلامت
ث) عدم مصرف صبحانه توسط والدین و اعضا خانواده والگوبرداری کودکان از آنان
اشکالات نخوردن صبحانه
نظر باینکه شخص، صبح بعد از برخاستن از خواب، روزی فعال از نظر جسمی و فکری در پیش رو دارد، لذا به دریافت مواد مغذی از طریق مصرف صبحانه نیاز مبرم دارد.
این امر بخصوص برای کودکان و نوجوانان که در دوران رشد سریع هستند حائز اهمیت بیشتری است.
بنابراین لازمست والدین عزیز، فرزندانشان را تشویق به مصرف صبحانه بنمایند.
حذف مواد نشاسته‌ای از برنامه غذایی
یکی از عادات بسیار نامطلوبی که متاسفانه در بین خانواده‌ها شیوع زیادی دارد، حذف نان، برنج و سایر مواد نشاسته‌ای از برنامه غذائیست.
این عادت نشات گرفته از این باور است که مواد نشاسته‌ای موجب افزایش وزن و بروز چاقی می‌شوند، لذا برای پیشگیری از چاقی و برخورداری از وزن مناسب، باید این گروه غذایی مفید را از برنامه غذایی روزانه حذف نمود.
این باور بهیچ وجه صحیح نیست زیرا مواد نشاسته‌ای اهمیت زیادی در حفظ سلامت افراد دارند.
دلائل اهمیت مواد نشاسته‌ای
* مواد نشاسته‌ای عمدتاً انرژی مورد نیاز هر شخص را تأمین می‌کنند.
* ارزان‌ترین منبع غذایی تأمین انرژی هستند.
* انرژی مورد نیاز جهت فعالیت سلولهای عصبی صرفاً از کربوهیدراتها (موادقندی –نشاسته‌ای) تأمین می‌شود.
نظر باینکه توصیه متخصصین تغذیه اینست که تا حد امکان از مواد قندی کمتر استفاده شود، لذا لازمست مواد نشاسته‌ای جایگاه مهمی در الگوی غذایی روزانه افراد داشته باشند.
اما افراط در مصرف این گروه غذایی موجب افزایش وزن وبروز چاقی می‌شود. نتیجه آنکه مصرف مواد نشاسته‌ای بمیزان لازم و متعادل ضروریست.
عادت به مصرف برنج آبکش شده
روشهای مختلف طبخ در کشورمان، از مشکلات شایعی است که گریبانگیر بسیاری از خانواده‌ها است.
عادت به مصرف برنج آبکش شده از عاداتی است که سینه به سینه و نسل به نسل منتقل گردیده است.
آبکش کردن موجب اتلاف قسمت اعظم ویتامین‌های گروه ب در برنج شده و در نتیجه شخص را از این گروه ویتامین‌های مفید و ضروری محروم می‌نماید.
بنابراین بهتر است برنج همیشه بصورت کته تهیه و مصرف شود.
روش طبخ غذا بمدت طولانی و با حرارت ملایم
یکی از باورهایی که در ذهن اکثر خانم‌های خانه دار راسخ شده اینست که باید غذا، بخصوص انواع خورش و خوراک، اصطلاحاً بخوبی جابیفتد.
این امر بدان مفهوم است که غذا را باید با حرارت ملایم و بمدت طولانی طبخ نمود.
این روش یکی از نامطلوب‌ترین روشهای طبخ غذاست زیرا موجب ازبین رفتن قسمت اعظم مواد مغذی موجود در مواد خوراکی می‌شود.
بنابراین چنین غذایی بهیچ وجه دارای ارزش غذایی مناسب نبوده و قادر به تأمین نیازهای تغذیه‌ای شخص نیست و در درازمدت موجب بروز سوئ تغذیه در انسان می‌شود.
این امر در گروه کودک و نوجوان که در سنین رشد بوده و نیاز بیشتری به مواد مغذی دارند، حائز اهمیت بیشتری می‌باشد.
مصرف نوشابه‌های گازدار همراه غذا
بسیاری از افراد عادت به مصرف نوشابه‌های گازدار همراه غذا دارند. این عادت بخصوص در بین کودکان و نوجوانان بسیار معمول است.
این افراد معتقدند این قبیل نوشیدنیها نه تنها در خوشمزه کردن غذا تأثیر دارند، بلکه به هضم و جذب غذا نیز کمک می‌نمایند.
لازم بذکر است که عمل هضم و جذب غذا یک مکانیزم طبیعی بدن است و نیاز به مصرف هیچ ماده غذایی خاصی ندارد، بنابراین استفاده از نوشابه گازدار همراه غذا، نه تنها کمکی به هضم و جذب غذا نمی‌کند بلکه موجب بروز چاقی، افزایش فشارخون و لطمه زدن به سلامت قلب و عروق می‌شود.
از نقطه نظر خوشمزه کردن غذا نیز باید توجه داشت که ذائقه انسان بسیار تحت تأثیر عادات غذایی قرار دارد و یک امر فطری نیست، بنابراین می‌توان از هم اکنون این عادت زیان آور را در خود سرکوب نمود.
حذف برخی از وعده‌های غذایی
محدود کردن وعده‌های غذایی و حذف بعضی از وعده‌های اصلی غذایی به بهانه کاهش وزن، از عادات مضریست که نه تنها در کاهش وزن مؤثر نیست بلکه دربسیاری از موارد موجب پرخوری یا بدخوری و در نتیجه افزایش وزن نیز می‌شود.
نظر باینکه بدن انسان نمی‌تواند قند را بمدت طولانی ذخیره کند، لذا محدود کردن وعده‌های غذایی موجب افت قند خون و در نتیجه احساس گرسنگی و تمایل به مصرف مواد پر کالری و شیرین می‌شود.
این امر باعث گرایش فرد به مصرف هله هوله های پرکالری و نامناسب می‌گردد. ضمناً محدود کردن وعده‌های غذایی و حذف بعضی از وعده‌ها، موجب پرخوری در سایر وعده‌های غذایی می‌شود و زمینه بدن را برای چاقی آماده می‌کند.
مهم‌تر آنکه چنانچه تعداد وعده‌های غذایی، افزایش و میزان غذا در هر وعده کاهش یابد موجب جذب آسانتر و بیشتر مواد مغذی موجود در غذا می‌شود.
استفاده از رژیم لاغری تک خوری
بسیاری از افراد با وزن بالا، جهت برخورداری از وزن نرمال و تناسب اندام، بدون مراجعه به رژیم شناس، اقدام به پیروی از برنامه غذایی نامناسب و غلط خودسرانه و یا تحت نظر افراد فاقد صلاحیت تغذیه‌ای می‌نمایند.
یکی از شایعترین این برنامه‌ها، رژیم تک خوری می‌باشد که طرفداران زیادی در بین افراد با وزن بالا دارد. رژیم تک خوری بدین معناست که شخص بمدت چند روز یا چند هفته از یک ماده غذایی خاص استفاده می‌نماید و این امر در مورد سایر مواد غذایی ادامه می‌یابد.
این روش تغذیه نه تنها کارایی مناسب ندارد بلکه به‌هیچ وجه صحیح و مفید نیست و می‌تواند به سلامت شخص لطمات قابل توجهی وارد ساخته و سلامت اورا دچار اختلال نماید.
یکی از توصیه‌های مهم متخصصین تغذیه، تاکید بر الگوی غذایی کافی، متعادل و متنوع است و رژیم تک خوری این توصیه را برآورده نمی‌کند، باضافه اینکه برخی مواد غذایی در حضور بعضی مواد دیگر، جذب یا متابولیسم بهتر و کامل‌تری پیدا می‌کنند.
بنابراین عادت به رژیم تک خوری، مضر و نامناسب است.
