واردات آب و چوب مجازی به جای غارت جنگل‌ها

  در تولید، آن مثَلِ معروف «حرف مرد یکی است» جایگاهی ندارد. اتفاقا در یکی از جاهایی که تغییر حرف مرد نشان نبوغ و بلوغ مرد است، در تولید است. بی‌شک استمرار تولید هر کالایی مشروط به سازگاری با پایداری منابع طبیعی تجدیدشونده هر کشور است.

به گزارش اقتصادآنلاین، شرق نوشت:  حفظ منابع جنگلی، مرتعی، آب، خاک و هوا و هر آنچه در این منابع یافت شود، فی‌نفسه تولید برتر است. چراکه هر درخت به عنوان عضوی از منابع طبیعی تجدیدشونده به تنهایی یک کارخانه تولید اکسیژن و حامی تولید آب و خاک و منشأ خیرات و برکات بی‌شماری است که عدم حضور هرکدام به مثابه عدم زندگی است. یکی از تولیداتی که مدتی است از طرف بخشی از فعالان صنایع سلولزی و دوستداران محیط زیست و منابع طبیعی تجدیدشونده کشور با اما و اگرهایی مواجه شده، تولید اوراق فشرده چوبی خام، به بیان آشناتر «ام‌دی‌اف» است.

ام‌دی‌اف در گذر تولید

به روایت آمار سال 1397 سالانه حدود یک‌میلیون‌و 400 هزار مترمکعب ام‌دی‌اف در کشور تولید می‌شود. برای تولید هر مترمکعب ام‌دی‌اف خام به حدود هزارو 400 کیلوگرم معادل 2/2 مترمکعب چوب خام از نوع جنگلی، باغی یا از گونه‌های زراعت چوب با قطر بالای 10 سانتی‌متر (گرده بینه) نیاز است. به عبارتی سالانه حدود سه‌میلیون‌و صد هزار (3.100.000) مترمکعب، معادل حدود دو میلیون تن چوب کشور خوراک این صنعت است. کارشناسان این نوع مصرف چوب را، نوعی ازبین‌رفتن چوب و تهدیدی برای جنگل‌ها می‌انگارند. چراکه این اعداد شاید در کشوری مانند روسیه با بیش از 7/7 میلیون کیلومتر مربع جنگل تولیدی و صنعتی هیچ تعجبی نداشته باشد، اما در کشوری چون ایران، با کمتر از فقط دو میلیون هکتار جنگل تاریخی، حفاظتی و تولیدی، آن هم روی نوار خشک کره زمین، تکان‌دهنده و یک فاجعه است. از همه مهم‌تر اینکه اگر چوب استحصالی از جنگل را جزء 25 درصد ارزش تجاری جنگل حساب کنیم در واقع با برداشت هر مقدار چوب از جنگل 75 درصد ارزش غیرتجاری آن مقدار چوب جنگلی که انسان توان قیمت‌گذاری بر آن ندارد از دست می‌رود. از اینجا می‌فهمیم که چرا دولت سوئیس به کشاورزان خود می‌گوید: دولت حاضر است پول درآمد زراعی یک‌ساله زمین کشاورز را براساس نوع زراعتش یک‌جا پرداخت کند، در عوض کشاورز متعهد شود زمین زراعی خود را با کاشت هر نوع گیاهی حتی با شبدر سبز نگه دارد. در واقع توجه دولت سوئیس به ارزش غیرتجاری سبزماندن زمین است تا به ارزش بازاری. برای اینکه ارزش تجاری زمین را می‌توان با واردات جبران کرد ولی ارزش غیربازاری زمین را هرگز. به‌طور معمول ارزش یک هکتار زمین جنگلی 11 برابر زمین زراعی و ارزش یک هکتار زمین مرتعی سه برابر ارزش زمین زراعی همان منطقه برآورد شده است. این ارقام علی‌رغم رشد مهندسی محاسبات ارزش‌گذاری در نوسان است اما به حقیقت نزدیک هستند. بنابراین با جمع تمام دلایل به‌راحتی نمی‌توان تولید ام‌دی‌اف در ایران را تولید اقتصادی نامید. بلکه عنوان غارت خاموش منابع تولید چوب از جمله جنگل در سکوت، برازنده‌تر است، زیرا نقش منابع تولید چوب به‌خصوص جنگل‌ها، از هر نوعی و در هر مکانی باشد، به تولید چوب محدود نشده بلکه باید نقش حیاتی درختان جنگل را در تولید اکسیژن، حفظ منابع آبی، تولید و حفظ خاک، جلوگیری از سیل و رانش زمین، تصفیه هوا و صدها نقش ناشناخته دیگرش جست‌وجو کرد.

مصرف آب و ام‌دی‌اف

برآوردهای کارشناسی می‌گویند: در فرایند تولید یک مترمکعب ام‌دی‌اف هزار لیتر آب مصرف می‌شود. این مقدار آب مصرفی سوای آن مقدار آبی است که برای تولید هزارو 400 کیلوگرم چوب در عرصه مصرف شده است. براساس مطالعات برای تولید یک مترمکعب چوب حدود هزار مترمکعب آب مصرف می‌شود؛ با این حساب سرانگشتی برای تولید چوب خام یک مترمکعب ام‌دی‌اف حدود دوهزارو 200 مترمکعب آب آزاد طبیعت یا آب زراعی مصرف شده است. از این رو تولید ام‌دی‌اف در ایران یادآور تولید و صادرات هندوانه در کشور است که با صادرات 500 هزار تن هندوانه برابر حجم آب سد کرج، آب مجازی از کشور خارج می‌شود. بر اساس آمار فائو با آب مصرفی تولید یک کیلوگرم چوب می‌توان حداقل دو کیلوگرم مواد غذایی از جمله گندم تولید کرد.

مدافعان و منتقدان تولید ام‌دی‌اف در ایران

مدافعان تولید ام‌دی‌اف در ایران همچنان‌که انتظار می‌رود، موضوع اشتغال را مطرح می‌کنند. بنا بر آمار موجود صنایع تولیدکننده اوراق فشرده چوبی خام در ایران حداکثر چهار هزار نفر را به کار گرفته‌اند. همچنین می‌گویند کارخانجات تولید اوراق فشرده چوبی خام در ایران از چوب‌های باغی و زراعت چوب استفاده می‌کنند و کاری به چوب جنگلی ندارند.

اما منتقدان تولید ام‌دی‌اف در ایران چه نظری دارند؟

این گروه می‌گویند: اگرچه حمایت از صنایع سلولزی برای ایجاد اشتغال اهمیت دارد، اما گزینه اشتغال را دفاعیه قابل قبولی برای تولید اوراق فشرده چوبی خام در ایران نمی‌دانند، بلکه معتقدند حمایت از صنایع میانی روکش‌های مصنوعی اوراق فشرده چوبی با حداقل 24 هزار نفر پرسنل و صنایع پایین‌دستی به‌خصوص تولیدکنندگان مبلمان خانگی و اداری بالای 200 هزار نفر می‌تواند بدون کوچک‌ترین مشکلات زیست‌محیطی سهم بالایی در اشتغال‌زایی ایفا کند. درباره تأمین چوب می‌گویند اولا به‌هیچ‌وجه چوب‌های سرشاخه باغی به دلیل مشکلات فنی در این صنعت کارایی ندارند. دوم اینکه زراعت چوب هم قادر به تأمین چوب مورد نیاز این صنایع نیست. اصولا زراعت چوب با محاسبه هزینه‌ها و نهاده‌ها از نظر کاشت، داشت، برداشت و تقطیع در این صنعت صرفه اقتصادی ندارد. از طرفی بنا به گواهی آمار گمرکات میزان چوب خام وارداتی این کارخانه‌ها با میزان چوب مصرفشان هیچ تطابقی ندارد. از همه مهم‌تر این کارخانه‌ها طبق مفاد مندرج در مجوزهای تأسیس و پروانه‌های بهره‌برداری متعهد هستند مواد خام اولیه خود را از محل چوب‌های باغی، زراعت چوب و واردات چوب خام تأمین کنند.

چه باید کرد؟

اگرچه ام‌دی‌اف محصولی برای رفع نیازهای اولیه انسان نیست، به‌هر‌ترتیب با ذوق و سلیقه مصرف‌کنندگان گره خورده و در دل‌ها جا پیدا کرده است. کسی هم درصدد منع مردم از مصرف این کالا نیست؛ بنابراین با توجه به آنچه اشاره شد، بهترین راه برای حفظ حیات این صنعت در ایران واردات چوب خام و اوراق فشرده چوبی خام است. با واردات هر مترمکعب ام‌دی‌اف خام با ارزش افزوده پایین 1400 کیلوگرم چوب مجازی و هزار لیتر آب مجازی وارد کشور می‌شود. تولید ام‌دی‌اف با استفاده از مواد خام وارداتی را می‌توان در گروه تولید سالم قرار داد. تولید سالم تولیدی است که سلامت انسان‌ها و موجودات زنده و پایداری طبیعت به‌ویژه جنگل‌ها را به مخاطره نیندازد. اصولا جا دارد دولت کارخانه‌های تولید ام‌دی‌اف را وادار به واردات چوب خام و اوراق فشرده چوبی خام کند. برای اینکه اگر این کارخانه‌های چوب سهل‌الوصول ارزان می‌خواهند مردم هم می‌خواهند نفس بکشند.

فرصت‌ها را از دست ندهیم

به هر حال سرمایه‌گذارانی با درک تقاضای بازار، کارخانه‌هایی را تأسیس کرده‌اند. به نظر می‌رسد به‌دلیل استمرار تولید، خود را به جاده واردات اوراق فشرده چوبی خام یا چوب خام بیندازند. خوشبختانه نزدیکی ایران به روسیه، بزرگ‌ترین کشور تولید‌کننده و صادرکننده چوب و وجود همکاری‌های تجاری سازنده فرصت طلایی را فراهم کرده است.گذشته از اینها از اواخر قرن بیستم هرچه آگاهی، حساسیت و عزم کشورها برای حفظ محیط زیست فزونی می‌یابد برای شکار فرصت‌های واردات مواد خام از جمله چوب تلاش مضاعف دارند. با التزام به واردات چوب خام یا فراورده‌های خام آن، مشکلات توسعه این کارخانه‌ها هم در هر نقطه از کشور برطرف خواهد شد. تلاش کنیم حداقل برای جبران صادرات فله‌ای و خام چندین محصول ارزشمند با کمترین قیمت‌ها، به واردات چوب خام و فراورده‌های آن مبادرت ورزیم و طعم ارزش افزوده را به صنعت بچشانیم. اگرچه واردات تمام مواد خام دنیا نمی‌تواند جبران خسارت صادرات خام یک قلم سقز درختان بنه زاگرس را بدهد؛ صادرات خام مواد معدنی، زعفران چه و چه بماند. به قول یکی از متفکران که می‌گوید فروش آب در بیابان گرم ماسه‌زار هنر نیست؛ هنر آن است که آنجا ماسه بفروشی. در جمع‌آوری و صادرات فله‌ای خام عصاره طبیعت کشور به غیر از خیانت و تنبلی بوی هیچ هنری به مشام نمی‌رسد. قرن بیست‌و‌یکم قرن کاهش منابع است. این همه فشار تحریم و جنگ روانی با تریلیاردها دلار هزینه به‌دلیل رسیدن به منابع حیاتی است. نهایتا اینکه حمایت از صنایع سلولزی، به‌ویژه صنایع واردکننده چوب خام و اوراق فشرده چوبی خام نوعی همراهی و هم‌صدایی آشکار برای پایداری محیط زیست و جنگل‌های کشور است.