به خاطر یک مجسمه لعنتی &#۸۲۱۱; نگاهی به نمایندگان سینمای ایران در اسکار طی ده سال گذشته

اولین فیلمی که از طرف سینمای ایران برای شرکت در اسکار معرفی شد، «دایره مینا»، ساخته داریوش مهرجویی بود. بعد از انقلاب اما این رسم نکوهش شد، تا هفده سال بعد که «زیر درختان زیتون» عباس کیارستمی به‌عنوان نماینده ایران معرفی شد. اما «بچه‌های آسمان» ساخته مجید مجیدی بود که بالاخره توانست به جمع نامزدهای نهایی راه یابد و از آن موقع معرفی یک فیلم برای این رویداد به امری مهم در سینمای ایران بدل شد.
معرفی یک فیلم برای رقابت در اسکار، همیشه در سینمای ایران یک مناقشه بحث‌برانگیز بوده است. معرفی یک فیلم مستند هم مناقشه امسال است. آخرین باری که یک فیلم مستند برنده اسکار بهترین فیلم خارجی شده است، «تصویر گمشده» سال 2014 بوده است.

امسال در حالی «در جستجوی فریده» ساخته آزاده موسوی و کوروش عطایی برای اسکار معرفی شد که «شبی که ماه کامل شد»، «سرخپوست»، «قصر شیرین» و «متری شیش و نیم» از گزینه‌های احتمالی به شمار می‌آمدند. اما بهتر است خودمان را گول نزنیم، هیچ‌کدام از این فیلم‌ها شانس بیشتری از «در جستجوی فریده» نداشتند.
در طی چند سال گذشته، با پیشرفت فنی سینمای ایران و ورود چهره‌های تازه‌کار اما بااستعداد، امید ما به دریافت این جایزه از همیشه بیشتر بوده است. اما بعد از «فروشنده» فرهادی، هیچ‌کدام از فیلم‌هایمان از طرف آکادمی اسکار موردقبول قرار نگرفته است. همیشه هم ایراد را به فیلم معرفی‌شده دانسته‌ایم و معتقد بوده‌ایم که اگر فیلم دیگری را راهی این مراسم می‌کردیم شانس بیشتری داشتیم. از همان دسته ایراداتی که اکنون به معرفی «در جستجوی فریده» می‌گیریم.
به همین بهانه، نگاهی می‌اندازیم به نمایندگان سینمای ایران برای رقابت در اسکار طی ده سال گذشته.

1- درباره الی – 2010

«درباره الی» ساخته تحسین‌شده اصغر فرهادی، بعد از موفقیت‌های بین‌المللی زیادی که داشت، بهترین گزینه برای معرفی به اسکار به نظر می‌رسید. در آن سال «آتش سبز» محمدرضا اصلانی،«بی‌پولی» حمید نعمت الله،«بیست» عبدالرضا کاهانی ، «پستچی سه بار در نمی‌زند» حسن فتحی، «تردید» وارووژ کریم مسیحی،«خاک آشنا» بهمن فرمان آرا، «سوپراستار» تهمینه میلانی، «سه زن» منیژه حکمت، «کنعان» مانی حقیقی، و«وقتی همه خوابیم» بهرام بیضایی گزینه‌های سینمای ایران بودند. راه‌یابی «سه زن» و «سوپراستار» به این لیست که بیشتر شبیه یک شوخی است. البته هیئت انتخاب همیشه بر فیلم‌های جشنواره فجر تأکید ویژه‌ای داشته‌اند، بااین‌حال خوش‌بین‌ترین آدم‌ها هم نمی‌توانستند امیدی به این دو فیلم داشته باشند. «تردید» و «پستچی»، «بی‌پولی» و «بیست»، باآنکه فیلم‌های قابل قبولی بودند اما به‌هیچ‌وجه استاندارهای اسکار را نداشتند. «آتش سبز» هم که صرفاً به دلیل موضوع بومی و فرهنگی‌اش و داستان اساطیری «سنگ صبور» به این لیست راه‌یافته بود. «خاک آشنا» و «کنعان» هم هردو برای جشنواره‌ای مثل اسکار زیادی هنری بودند. پس بهتر است بپذیریم، «درباره الی»، بهترین شانس ما بود، گرچه نتیجه‌ای هم نداشت.

2- بدرود بغداد – 2011

«بدرود بغداد» یکی از عجیب‌ترین گزینه‌های سینمای ایران است که به آکادمی اسکار معرفی‌شده است. در آن سال بعد از اختلاف میان خانه سینما و وزارت ارشاد، خانه سینما هیچ نقشی در معرفی نماینده ایران نداشت. به دلیل سفر وزیر ارشاد به همراه رئیس‌جمهور به نیویورک و سفر مدیر مدیرعامل بنیاد فارابی به خارج از کشور، مسئولیت پیگیری انتخاب و معرفی نماینده ایران بر عهده علیرضا سجاد‌پور مدیرکل اداره ارزشیابی گذاشته شد. سجادپور اعلام کرد که بعد از رایزنی‌های بسیار و مشورت با سینماگران، «بدرود بغداد» ساخته مهدی نادری به‌عنوان نماینده ایران انتخاب‌شده است.
در آن زمان نه نام اعضای هیئت انتخاب اعلام شد و نه گزینه‌های دیگر مطرح شدند. «بدرود بغداد» که هنوز اکران نشده بود و برای شرکت در اسکار باید حداقل یک هفته اکران تجاری را پشت سر می‌گذاشت، برای دقیقاً هفت روز در یک شهرستان به اکران درآمد و طبیعتاً توسط آکادمی اسکار پذیرفته نشد. این فیلم که به نظر می‌رسد فقط به دلیل مضمون سیاسی‌اش انتخاب شد، تاکنون اکران نشده است.

3- جدایی نادر از سیمین – 2012

یکی بحث‌برانگیزترین انتخاب‌ها برای معرفی به آکادمی اسکار، «جدایی نادر از سیمین» ساخته اصغر فرهادی بود. دولت وقت که اعتقاد داشت با معرفی نماینده سینمای ایران باید سیلی محکمی بر دهان آمریکا بزند، «جدایی» را فیلمی سیاسی می‌خواند و از معرفی «شکارچی شنبه» و حتی «پایان‌نامه» صحبت می‌کرد. درنهایت، «آلزایمر»ساخته احمدرضا معتمدی، «اینجا بدون من» ساخته بهرام توکلی، «مرهم» ساخته علیرضا داوودنژاد، «ورود آقایان ممنوع» ساخته رامبد جوان و «جدایی نادر از سیمین» به‌عنوان نمایندگان نهایی سینمای ایران معرفی شدند. درنهایت در رقابت بین «آلزایمر» و «جدایی»، فیلم فرهادی پیروز شد تا برای اولین بار جایزه اسکار را نصیب سینمای ایران کند.
بااینکه بیش از هفت سال از برنده شدن «جدایی» و حضور فرهادی در اسکار می‌گذرد، اما هنوز خیلی‌ها این جایزه را ناشی از سیاست‌های آکادمی می‌دانند و فیلم فرهادی را با «آرگو» و اسکاری که گرفت مقایسه می‌کنند. اما حقیقت این است که اسکار همیشه به فیلم‌های عامه‌پسندتر گرایش داشته تا فیلم‌های هنری. حال‌آنکه ما همیشه سعی داشته‌ایم با فیلم‌های هنری و جشنواره‌ای خودمان را به اسکار ثابت کنیم. معرفی «زیر درختان زیتون»، «گبه» و «بادکنک سفید» همه از نمونه‌های این رویکرد است.
این‌که «جدایی» در این مراسم موفق بود، به فرهادی بازمی‌گردد. او اولین فیلم‌سازی است که توانسته است به‌خوبی میان سینمای نخبه‌گرا و سینمای قصه‌گو و عامه‌پسند ارتباط برقرار کند. پس طبیعی است که همان‌قدر که در کن و برلین موفق است در اسکار هم موفق باشد. علت دیگر موفقیت «جدایی» را باید پخش‌کننده خارجی فیلم دانست. برای اولین بار نماینده ایران یک پخش‌کننده خارجی داشت که فیلم را خارج از ایران به نمایش بگذارد و برایش تبلیغ کند. درواقع، «جدایی» پشتوانه‌ای داشت که بقیه نمایندگان ایران نداشتند.

4- یه حبه قند – 2013

در سالی که سینمای ایران حسابی بی‌رمق بود و فیلم‌های خوب اکران شده به تعداد انگشتان دست هم نمی‌رسید، از بین «گل‌چهره» به کارگردانی وحید موسائیان، «ملکه» به کارگردانی محمدعلی باشه آهنگر و «یه حبه قند»، اثر رضا میرکریمی، فیلم میرکریمی به‌عنوان گزینه نهایی انتخاب شد. «یه حبه قند» با نگاهی که به فرهنگ و جغرافیای ایران داشت، بهترین گزینه محسوب می‌شد و میرکریمی هم اصولاً رابطه خوبی با جشنواره‌های خارجی داشت. اما «یه حبه قند» هم مانند «خیلی دور خیلی نزدیک» که چند سال قبل‌تر معرفی‌شده بود، توسط آکادمی رد شد و به رقابت نهایی راه نیافت.
معرفی فیلم‌های میرکریمی هم مصداق همان اصرار بر بعد هنری سینمای ایران است که پرواضح است نتیجه نمی‌دهد.

5- گذشته – 2014

بار دیگر، نام فرهادی مطرح بود و حرف‌وحدیث‌ها آغاز شد. در آن سال، «برف روی کاج‌ها» ساخته پیمان معادی، «بی‌خود و بی‌جهت» ساخته عبدالرضا کاهانی، «پذیرایی ساده» ساخته‌مانی حقیقی، «پله آخر» ساخته علی مصفا، «حوض نقاشی» ساخته مازیار میری، «دربند» ساخته پرویز شهبازی، «دهلیز» ساخته بهروز شعیبی، «قاعده تصادف» ساخته بهنام بهزادی و «کلاس هنرپیشگی» ساخته علیرضا داوود نژاد در کنار «گذشته» فرهادی، گزینه‌های سینمای ایران بودند.
باآنکه «گذشته» درنهایت انتخاب شد، اما فرهادی نتوانست موفقیت «جدایی» را تکرار کند. «گذشته» هم مانند «جدایی» یک پخش‌کننده قوی جهانی داشت اما «گذشته» ارتباط کمی با سینمای فرهادی داشت و آن‌قدر قوی نبود که برای چنین رویدادی معرفی شود. احتمالاً موفقیت قبلی فرهادی کافی بوده است تا دوباره روی نامش قمار شود. حال‌آنکه «قاعده تصادف» یا «پله آخر» و حتی «پذیرایی ساده» گزینه‌های بهتری به نظر می‌رسیدند اما هیچ‌کدام شانسی نداشتند. اما حداقل می‌توانستیم فرصتی به یک فیلم‌ساز دیگر بدهیم و یک فیلم ایرانی معرفی کنیم.

6- امروز – 2017

بازهم یک سال بی‌رمق سینمایی دیگر و بازهم رضا میرکریمی برای نجات. در کنار «آذر، شهدخت، پرویز و دیگران» ساخته بهروز افخمی، «استرداد» ساخته علی غفاری، «برف» ساخته مهدی رحمانی، «تنهای تنهای تنها» ساخته احسان عبدی پور، «خسته نباشید» ساخته افشین هاشمی و محسن قرایی، «چ» ساخته ابراهیم حاتمی کیا، «امروز» گزینه مناسبی به نظر می‌رسد. همان‌گونه که «امروز» توسط آکادمی پذیرفته نشد، هیچ‌کدام از این فیلم‌ها هم پذیرفته نمی‌شدند. اما شاید می‌شد به قرایی و فیلم متفاوتش شانسی داد.

7- محمد رسول‌الله – 2016

بعد از موفقیت مجید مجیدی، تقریباً همه فیلم‌های او از جمله «رنگ خدا» و «آواز گنجشک‌ها» برای شرکت در اسکار معرفی شدند اما هیچ‌کدام نتوانست موفقیت «بچه‌های آسمان» را تکرار کند. در آن سال «خداحافظی طولانی» ساخته فرزاد مؤتمن، «در دنیای تو ساعت چند است؟» ساخته صفی یزدانیان، «رخ دیوانه» ساخته ابوالحسن داوودی، «شیار 143» ساخته نرگس آبیار، «قصه‌ها» ساخته رخشان بنی اعتماد، «ماهی و گربه» ساخته شهرام مکری، «ملبورن» ساخته نیما جاویدی و «من دیه‌گو مارادونا هستم» ساخته بهرام توکلی دیگر گزینه‌های سینمای ایران بودند.
«محمد رسول‌الله» که یکی از پرخرج‌ترین آثار سینمای ایران است با توجه به مضمون دینی آن، گزینه قابل پیش‌بینی برای معرفی به آکادمی بود. اما مضمون ضد صهیونیسم آن‌هم دلیل واضحی بود که این فیلم شانسی نخواهد داشت. البته دیگر گزینه‌ها هم چنگی به دل نمی‌زد و شاید فقط «در دنیای تو ساعت چند است؟» می‌توانست گزینه متفاوت‌تری باشد.

8- فروشنده – 2017

فرهادی با «فروشنده» موفقیت کم‌نظیری در کن تجربه کرد. او که تنها فیلم‌سازی است که طلسم اسکار را برای سینمای ایران شکسته است، منطقی‌ترین گزینه برای معرفی به آکادمی به نظر می‌رسید. «ابد و یک روز» ساخته سعید روستایی، «اژدها وارد می‌شود» ساخته‌مانی حقیقی، «ایستاده در غبار» ساخته محمدحسین مهدویان، «چهارشنبه 19 اردیبهشت» ساخته وحید جلیلوند، «دختر» ساخته رضا میرکریمی، «لانتوری» ساخته رضا درمیشیان و «ناهید» ساخته آیدا پناهنده رقبای «فروشنده» بودند.
«فروشنده» همان‌طور که پیش‌بینی می‌شد توانست به رقابت نهایی راه یابد اما برخلاف انتظارها جایزه را از «تونی اردمان» فیلم بی‌نقص مارن آده هم ربود و دومین اسکار را برای سینمای ایران به ارمغان آورد.
فرهادی در حالی دومین اسکارش را برنده شد که سیاست‌های رئیس‌جمهور جدید آمریکا، دونالد ترامپ بر این مراسم سایه انداخته بود. فرهادی و بازیگرانش شرکت در این مراسم را تحریم کردند و انوشه انصاری و پروفسور فیروز نادری برای دریافت این جایزه به روی سن رفتند. شاید دیگر وقتش باشد که بپذیریم اهدای جوایز اسکار بیشتر ازآنچه که فکر می‌کنیم با اهداف سیاسی انجام می‌شود.

9- نفس – 2018

سال 2018، «رگ خواب»، ساخته حمید نعمت‌الله، «ماجرای نیمروز» ساخته محمدحسین مهدویان، «تابستان داغ» ساخته ابراهیم ایرج زاد و «نفس» ساخته نرگس آبیار گزینه‌های نهایی سینمای ایران بودند.
«نفس» با مضمون تاریخی و ضد جنگ آن، مسلماً در میان این گزینه‌ها بیشترین شانس را داشت. اما این ساخته آبیار با همه قابلیت‌هایش در حد و اندازه اسکار نبود و توسط آکادمی رد شد.
«رگ خواب» با قصه زنانه‌اش که مرز و جغرافیا نمی‌شناسد یا «ماجرای نیمروز» که تجربه‌ای بکر در فیلم‌سازی محسوب می‌شود، می‌توانستند شانس بهتری داشته باشند.

10- بدون تاریخ، بدون امضا – 2019

شاید تنها سالی که تقریباً همه سینماگران ایرانی روی فیلمی توافق داشتند، این سال بود. دومین ساخته وحید جلیلوند از زمانی که در جشنواره ونیز درخشید، از گزینه‌های قطعی معرفی به اسکار به شمار می‌رفت. فیلمی که ساختار و محتوایی شبیه «جدایی» و اکثر کارهای فرهادی داشت و از بازی‌های درخشانی بهره می‌برد. پیش‌بینی می‌شد که این فیلم حداقل به لیست نامزدهای نهایی راه یابد. اما جلیلوند هم به‌مثابه سایر فیلم‌سازان ایرانی شانسی نداشت و فیلم او مورد تائید قرار نگرفت.
«عصبانی نیستم» ساخته رضا درمیشیان، «سد معبر» ساخته محسن قرایی، «آن‌سوی ابرها» ساخته مجید مجیدی، «خانه دختر» ساخته شهرام شاه‌حسینی، «لاتاری» ساخته محمدحسین مهدویان، «خوک» ساخته‌مانی حقیقی، «فراری» ساخته علیرضا داوودنژاد، «تنگه ابوقریب» ساخته بهرام توکلی و «شعله‌ور» ساخته حمید نعمت‌الله دیگر گزینه‌های سینمای ایران بودند.
حال باید دید که آیا «در جستجوی فریده» که به زبان آلمانی و انگلیسی است، مستندی قصه‌گو و خوش‌ساخت است و قصه‌ای جهانی دارد، می‌تواند اسکار را نصیب ایران کند یا خیر.

کپی برداری و نقل این مطلب به هر شکل از جمله برای همه نشریه‌ها، وبلاگ‌ها و سایت های اینترنتی بدون ذکر دقیق کلمات “منبع: بلاگ نماوا” ممنوع است و شامل پیگرد قضایی می شود.