مقدمه
تفکر و اندیشه های تابناک حضرت امام بزرگ جهادگر معاصر، و مقام م عظم رهبری در زمینه فرهنگ و روحیه جهادی و مدیریت جهادی گنجینه گرانبهایی است که با ژرف نگری در رهنمودهای این دو بزرگوار منشور حرکت و تلاش جهادگران را بخوبی نمایان می کند. خودباوری یکی از علامت های جامعه زنده و فعّال است. جامعه ای که خودباوری دارد با نشاط و پویاست. با شور و حرارت وصف ناشدنی به هدف خود باور دارد و هر لحظه برای رسیدن به آن در حال کوشش بوده و با موانع و دشمنی ها مبارزه می کند.
تعریف مدیریت جهادی
برای ارائه تعریف مدیریت ابتدا به یک تعریف از مدیریت و جهاد اشاره نموده سپس به مدیریت جهادی از منظر حضرت امام خمینی و مقام معظم رهبری می پردازیم:
معنای لغوی مدیریت «اداره کردن» است و مدیر یعنی اداره کننده، که اسم فاعل از مصدر اداره بر وزن اقامه می باشد. (اقرب الموارد، ذیل ماده دور) در متون اسلامی کلمه مدیر نیامده ولی به کلمه مدبّر اشاره شده است: «فالمدبرات امرا» (نازعات/ 5) برخی از مفسّران نیز اشاره به مدیریت ملائکه دارند و ملائکه را مدیران جهان مادی معرفی می کنند. (مجمع البحرین ، ج 3، ص 298) البته لازمه مدیریت، تدبیر است؛ زیرا تا کسی تدبیرکننده (مدبّر) نباشد، نمی تواند مدیر باشد. آنچه در اداره جامعه اسلامی مهم است، جریان مدیریت مطابق با آموزه های اسلامی است.
مدیریت اسلامی به مجموعه باورهای الهی و معارف دینی، برنامه ریزی و سازماندهی تصمیم گیری مهارت های مدیریتی همراه با خلاقیت تولید یا اجرای طرح اطلاق می گردد. (اصول مدیریت، ص 6) در تعریف جهاد نیز آورده اند: جِهاد، جنگ مشروع در راه خدا و عنوان یکی از ابواب فقه اسلامی است. جِهاد واژه ای عربی است از ریشه جهد به معنای مشقت، تلاش، مبالغه در کار، به نهایت چیزی رسیدن و توانایی. مبحث مدیریت اسلامی مبحث جدیدی نیست و در کنار مباحثی همچون اقتصاد اسلامی، روان شناسی اسلامی و...قدمتی به درازنای بحث «علوم انسانی اسلامی» دارد. اما مدیریت جهادی مبحثی جدیدتر است؛ چنان که اقتصاد جهادی (یا جهاد اقتصادی) نیز چنین است. به نظر می رسد مقولۀ «مدیریت جهادی» معنایی اخص از مدیریت اسلامی داشته باشد. در نتیجه، تعریف «مدیریت جهادی» به مدیریت اسلامی را تعریف کاملی نمی دانیم.
«مدیریت جهادی» مفهومی است مرکب از مؤلفه های ذیل:
1- عشق، ایمان و کار برای خدا
نظام ارزشی اسلام به انسان می آموزد که رفتارهای خود را به گونه ای سامان دهد که در اثر انجام آن ها، آدمی به خداوند متعال نزدیک شود و کمالات معنوی و ارزش های والای الهی به دست آورد. انجام کارهایی که در عرصۀ مدیریت به وقوع می پیوندد نیز مشمول همین قاعده خواهد بود. از این رو یک «مدیر جهادی» مردم را بنده و مخلوق خداوند می داند و خدمت به آن ها را عبادت می شمرد. مدیری که دارای تفکر جهادی است تمام همّ وغم خویش را «رضایت الهی» دانسته و به دنبال مطرح نمودن خویش و کسب مقام و شهرت نیست. فرد جهادگر هرچه به خدا نزدیک تر شده و جهاد خود را ناب و خالص برای خدا انجام دهد.
2- جدیت، خستگی ناپذیری و شوق به کار
«مدیریت جهادی» مدیریتی است همراه با جدیت، خستگی ناپذیری و شوق به کار. پرقدرت بودن به تنهایی اگر همراه با جدیت و شوق نباشد، ممکن است در ادامه و بر اثر برخورد با مشکلات مسیر، به سرخوردگی و ناامیدی منجر شود. «مدیر جهادی» کار را با جدیت، شوق و خستگی ناپذیری انجام می دهد، نه فقط پر قدرت و احیاناً برای اسقاط تکلیف! لازمۀ روحیۀ جهادی حرکتی بی وقفه در هر شرایط مکانی و زمانی و امکاناتی است و این امر، یعنی دارا بودن روحیۀ «خستگی ناپذیری»، آن چنان که رزمندگان دفاع مقدس الگوی عملی آن بودند که در سخت ترین شرایط، گاه تا چند شبانه روز، بدون استراحت به جهاد فی سبیل الله می پرداختند.
3- گام های بلند
برداشتن گام های بلند و ریسک پذیر بودن، یکی دیگر از مؤلفه های «مدیریت جهادی» است. البته بدیهی است که ضمانت موفقیت و پشتوانۀهر گام بلندی، بررسی های علمی و داشتن برنامۀ صحیح است که یک «مدیر جهادی» از آن ها برخوردار است.
4- شتاب همراه با تدبیر
داشتن شتاب مناسب نیز از ویژگی های یک «مدیر جهادی» است. چه بسیار کارهای مفیدی که به خاطر تأخیر و عدم شتاب مناسب، در زمانی به انجام رسیده اند که یا دیگر هیچ فایده ای نداشته اند و یا بسیار کم فایده بوده اند. تدبیر به موقع و شتاب در انجام کار ضامن موفقیت یک «مدیر جهادی» در وظایف محوله است. پس «مدیریت جهادی» را این چنین تعریف می کنیم: «مدیریت جهادی مدیریتی است با عشق و ایمان به خدا، خستگی ناپذیر، با گام هایی بلند و دارای شتاب مدبرانه که با بصیرت و دشمن شناسی خود از موانع پیش رو یکی پس از دیگری می گذرد و به سوی ایجاد تمدن اسلامی به پیش می رود. » فرهنگ جهادی مجموعه ای از ویژگی ها و ارزش های مثبت مدیریت و مدیران جهادی برخاسته از رفتار و روابط کارکنان است که به نوعی نقش الگویی و مثال زدنی برای جامعه، رفتار اداری و رویه های اجرایی و مدیریتی در سایر حوزه ها و ارگان ها داشته است. فرهنگ جهادی یک مفهوم کلی است که از جمله مصادیق آن دین محوری، ولایت مداری، ایثار و از خودگذشتگی، مردم گرایی، ارزش مداری، انعطاف پذیری، خودباوری، پویایی و مأموریت پذیری است.
فرهنگ جهادی در اندیشه امام خمینی (ره)
اندیشه های تابناک حضرت امام بزرگ جهادگر معاصر، در زمینه فرهنگ و روحیه جهادی گنجینه گرانبهایی بجا گذاشته است. ژرف نگری در رهنمودهای امام راحل منشور حرکت و تلاش جهادگران را بخوبی نمایان می کند. در نخستین روزهای پیروزی انقلاب اسلامی حضرت امام بانگ سازندگی و نوسازی سرداد و فریاد برآورد که “خرابی ها زیاد هست و ما باید به همت ملت آن خرابی ها را ترمیم کنیم...همه قشرهای ملت زن و مرد پیر و جوان دانشگاهی و دانشجو مهندسان و متخصصان شهری و دهاتی همه با هم باید تشریک مساعی کنند و این ایران را که خراب شده است بسازند...و سازندگی و جهاد سازندگی را شروع کنند.» این فرمان آغازی بود بر طریقتی نوین بنام «فرهنگ جهادی» این گونه بود که جهاد سازندگی تشکیل شد. حضرت امام از همان ابتدا نماینده ای از سوی خود در میان جهادگران تعیین کردند که نقش اساسی در برقراری ارتباط متقابل و استحکام و استقرار فرهنگ جهادی ایفا نموده است. به گونه ای که رهبر انقلاب فرمودند: "جهاد سازندگی از معجزات انقلاب اسلامی و از ارجمندترین دستاوردهای انقلاب است. بر اساس رهنمودهای حضرت امام دو جهت گیری اساسی برای فرهنگ جهادی وجود دارد که جهادگران می بایست همه فعالیت ها و برنامه های خود را معطوف به آن دو نمایند.
ا. جهت گیری اعتقادی:
در عرصه اعتقادی فرهنگ جهاد در مسیر استوار کردن و ترویج و تحکیم اسلام ناب محمدی (ص) پیش می رود. تا آنجا که حضرت امام خطاب به فرزندان جهادی خود می فرمایند به تنها چیزی که باید فکر کنید استواری پایه های اسلام ناب محمدی (ص) است. بنابراین جهت گیری اعتقادی مهمترین نوع جهت گیری در فرهنگ جهادی است و معیار اصلی سنجش ارزشی بودن و قداست فعالیت ها و هر نوع رفتار سازمانی به حساب می آید.
2.استقلال واقعی:
حضرت امام همواره بر بریدن رگه های وابستگی به خارج و خود کفا کردن کشور که همان استقلال واقعی است در واقع سمت و سوی همه سیاست ها و برنامه های فرهنگ جهادی را از بعد اجرایی تنها و تنها نیل به خودکفایی و استقلال می داند. چنانکه در آخرین پیام خود خطاب به جهادگران فرموده اند: «ما باید خودکفا بشویم.» ایشان درباره جهاد و جهادی و انقلابی کار کردن را مورد تاکید قرار دادند. در اینجا در بیانات ارزشمند محورهای را به صورت فهرست وار ار کلام امام بیان می کنیم.
بایسته های بیست گانه فرهنگ جهاد در اندیشه امام خمینی (ره)
سوال این است که چگونه می شود هم عناصر اساسی فرهنگ جهاد را حفظ نمود و هم جهت گیری های اعتقادی و اجرایی آن را جامه عمل پوشاند. با غور در اندیشه های امام راحل بایسته های زیادی را استخراج و به عنوان ملزومات فرهنگ جهادی ارائه نمود که بی تردید جهادگران یا حاملان این فرهنگ با تمسک به این بایسته ها می توانند هم بر توفیقات اعتقادی خود یعنی استواری پایه های اسلام ناب محمدی بیفزایند و هم توفیقات اجرایی خود را که نیل به استقلال و خودکفایی است افزایش دهند. برخی از این بایسته ها از منظر امام عبارتند از:
1 توجه به خدا و اخلاص در امور
2 خودسازی و جهاد با نفس در کنار تلاش و سازندگی
3 پرهیز از انحراف، تخریب، شلوغ کاری، و امور خلاف مصلحت اسلام و انقلاب
4 روحیه اخوّت اسلامی و وحدت
5 رعایت قانون و انجام وظیفه بر مدار قوانین
6 تلاش بی وقفه و مستمر
7 روحیه گذشت، ایثار و فداکاری
8 سنگرساز بی سنگر بودن در عرصه جنگ و دفاع (متناسب با شرایط و در عرصه های گوناگون)
9 اشتیاق خدمت به اسلام و مسلمین و محرومان جامعه
10 روحیه شجاعت و دلیری در انجام کارها
11 تلاش و پیکار بر علیه فقر و تنگدستی و رذالت و ذلت
12 کوشش برای نیل به آزادی و استقلال و خودکفایی
13 روحیه شور و نشاط اسلامی در کارها
14 آشنایی با علوم جدید جهت خدمت به مردم و آبادانی کشور
15 الگو و نمونه بودن جهادگران، برای سایر جوانان مسلمان و متعهد
16 انجام بیشترین خدمات با کمترین امکانات
17 تقویت روح ایمان در میان مخاطبان.
18 نجات مظلومین از ظلم و گرفتاری
19 کوشش جهت انجام کارهای بسیار خوب و عالی برای اسلام و مسلمین
20 عبادت شمردن خدمت به مستمندان و محرومان جامعه.
تبیین شاخصه های مدیریت جهادی از منظر رهبر معظم انقلاب
در کلمات و بیانات مقام معظم رهبری نیز مدیریت جهادی موج می زند. در این جا، ده شاخصه مدیریت جهادی در بیان رهبری، تبیین می شود:
1- توکل به خدا
توکل به خدای متعال از جمله نشانه های جامعه ایمانی می باشد. در جامعه اسلامی، مؤمنین بر اساس وعده های الهی، تمام کارهای فردی و اجتماعی خود را با توکل به خدا آغاز کرده و حمایت الهی را برای خود کافی می دانند؛ چرا که قرآن کریم می فرماید: «وَ تَوَکَّل عَلَی اللّهِ وَ کَفَی بِاللّهِ وَکیلاً»( احزاب: 3- ) مؤمنین بر اساس وعده ائمه طاهرین علیهم اسلام می دانند که غنا و عزت، ثمره توکّل و اعتماد هر فرد یا جامعه به خداست؛ (اصول کافی، ج2، ص91- ) و اگر می خواهند جامعه ای عزت مدار داشته باشند، باید در کارهای خود، خدا را در نظر داشته و به او توکل کنند. به همین جهت، رهبر معظم انقلاب، توکل و اعتماد به امداد الهی را از جمله ویژگی های مدیریت و کار جهادی دانسته و می فرمایند: «در همه کارها توکل به خدای متعال و استمداد از کمک الهی [کنیم]؛ به کمک های الهی اعتماد کنیم. [وقتی]شما از خدای متعال کمک می خواهید، راه ها به سوی شما باز می شود» (بیانات رهبر معظم انقلاب 10/2/1393)
2- خودباوری و اعتماد به نفس
خودباوری یکی از علامت های جامعه زنده و فعّال است. جامعه ای که خودباوری دارد با نشاط و پویاست. با شور و حرارت وصف ناشدنی به هدف خود باور دارد و هر لحظه برای رسیدن به آن در حال کوشش بوده و با موانع و دشمنی ها مبارزه می کند. چنین جامعه ای مسئولیت پذیر است و از تقلید منفی و کورکورانه دوری می کند. افراد در این جامعه، از ویژگی های مثبت و منفی خود، آگاهی دارند و در فکر و عمل، استقلال خود را حفظ می کنند. بر این اساس، مقام معظم رهبری، خودباوری و اعتماد به نفس را یکی از ویژگی ها و عوامل مهم در مدیریت جهادی بر می شمارند: «عامل مهمّ مدیریت جهادی عبارت است از خودباوری و اعتماد به نفس و اعتماد به کمک الهی» (بیانات رهبر معظم انقلاب 10/2/1393) خودباوری و اعتماد به توانایی نیروهای خودی، یکی از هدیه های امام امت (ره) به ملت ایران بود که خلف صالح ایشان، نیز بارها به این مطلب تاکید کرده اند؛ «همان طور که امام فرمودند ما می توانیم، باید عزم داشته باشیم، عزم ملی و مدیریت جهادی می تواند همه این گره ها را باز کند.» (بیانات رهبری 14/3/1393)
3- دشمن شناسی
طبیعی است، جامعه ای که نتواند دشمن خود را بشناسد و از تهدیدهای او اطلاع پیدا کند، نمی تواند برای مقابله با او برنامه ریزی صحیحی داشته و سیاست دفاعی مناسبی اتخاذ کند. به همین جهت، دشمن شناسی در رهنمودهای رهبری، جایگاه ویژه ای داشته و ایشان یکی از شاخصه های مدیریت جهادی را دشمن شناسی می دانند؛ «باید دشمن را شناخت...دشمنی او را باید فهمید، نقشه او را باید تشخیص داد...این شد حرکت جهادی و مدیریّت دستگاه؛ چه مدیریّت دانشگاه، چه مدیریّت وزارت، چه مدیریت هر بخشی از بخش های گوناگون این عرصه عظیم، خواهد شد مدیریت جهادی.» (بیانات رهبری 11/4/1393)
4- دوری از اختلافات
توصیه به وحدت و دوری از اختلاف و تفرّق، از مهم ترین فرامین الهی در قرآن کریم است. (آل عمران/ 103) از نگاه قرآن کریم، مؤمنان برادران یکدیگرند. (حجرات/10) آنان از طینت واحد خلق شده، آینه یکدیگر و شریک دینی همدیگر هستند. (اصول کافی، ج2، ص 194) بر همین اساس، وحدت مؤمنین در جامعه اسلامی، یکی از اصول اجتماعی می باشد که بر پایه اعتقاد دینی بنا شده و الفت و مهربانی مسلمانان در رفتار و گفتار آنان با یکدیگر یکی از تکالیف دینی به شمار می آید. چنان که قرآن کریم می فرماید: «اِنَّما یُریدُ الشَّیطانُ اَن یُوقَعَ بَینَکُم العَداوَهَ وَالبَغضاءَ» (انعام/91) اختلاف و دشمنی بین مسلمانان، خواسته شیطان و شیطان صفتان می باشد.
یکی از نقشه های دشمنان اسلام در عصر کنونی، در عرصه بین المللی و داخلی، ایجاد اختلاف بین مسلمانان می باشد و متاسفانه این اختلافات در هر دو عرصه به یکی از چالش های جامعه اسلامی، تبدیل شده است. مقام معظم رهبری با هوشیاری هر چه تمام به این نقشه دشمن وقوف داشته و بارها در بیانات خود، از آن بر حذر داشته اند؛ «چالش های درونی ما این هاست: سرگرم شدن به اختلافات در داخل کشور؛ اختلافات فرعی و سطحی، ما را سرگرم بکند، در مقابل هم قرار بدهد، تعارض به وجود بیاورد، ما را از مسائل و خطوط اصلی غافل بکند؛ این یکی از مصادیق آن چالش اصلی است...از دست دادن انسجام ملت از چالش های ماست» (بیانات رهبری 14/3/1393)
5- کارآمدی
کارآمدی آن است که کارها به نیکویی انجام شود. کارآمدی، درخور بودن، به کار آمدن، مورد استعمال یافتن، مفید بودن و خدمت کردن است. (بیانات رهبری 14/3/1393) در فرهنگ اصطلاحات مدیریت، کارآمدی به مفهوم میزان موفّقیت در تحقق هدف ها و یا انجام ماموریت است که نشان دهنده درجه رسیدن به اهداف می باشد. زمانی می توان یک نظام اجتماعی را کارآمد دانست که با در نظر گرفتن امکانات و موانع موجود به اهداف تعیین شده، رسیده و بتواند مشکلات جامعه را حل کند. از آنجا که کارآمدی یکی از عوامل رشد در هر نظامی بوده و بقای هر برنامه و سیستمی به کارآمدی آن است، هر نظامی، به ویژه نظام های اجتماعی و سیاسی به دنبال بیشینه کردن کارآمدی خویش هستند. در نظام جمهوری اسلامی ایران نیز به عنوان یک الگوی موفق نظام اجتماعی سیاسی که بر پایه قوانین شریعت و دین مبین اسلام، پایه ریزی شده است، کارآمدی یکی از شاخصه های مدیریت دینی و جهادی به حساب می آید. به این خاطر، رهبر معظم انقلاب کارآمدی را به عنوان هویت و حیثیّت نظام، مطرح کرده و می فرمایند: «حقیقت کارآمدی، کارآمدی ناشی از دانش و هوش و پشتکار و ابتکار و عزمِ راسخ که خوشبختانه ما این را در این مجموعه مشاهده می کنیم؛ این نگاه ما به کلّ حرکت کشور است.»(بیانات در10/2/1393)
6- استفاده از امکانات و ظرفیت ها
یکی از ویژگی های مدیریت جهادی، استفاده از ظرفیت ها و بهره گیری از امکانات موجود برای نیل به اهداف متعالی جامعه است. لذا مقام معظم رهبری با تأکید بر وجود استعداد و ظرفیت پیشرفت در جامعه، می فرمایند: «اگر ملّتی به خود نیاید، خود را قوی نکند، دیگران به او زور می گویند. بعضی ملّت ها هستند که تا قوی شدن، فاصله زیادی دارند؛ امیدی وجود ندارد که بخواهند نیرویی در خود ایجاد کنند که بتوانند با زورگویان و گردن کلفت های دنیا، مقابله کنند؛ امّا ملّت ما این گونه نیست؛ ما اوّلاً استعداد قوی شدن، زیاد داریم؛ امکانات و ظرفیّت ها هم زیاد داریم؛ ملّت ما به سمت اقتدار ملّی هم راه افتاده است و راه زیادی پیموده است...اقتصاد و فرهنگ با عزم ملّی و مدیریّت جهادی» (بیانات رهبری 1/1/1393)
7- نگاه نقادانه
نگاه نقادانه به خصوص از سوی اهل فن در هر سیستمی، بهترین راه شناخت نقاط قوت و ضعف آن سیستم است. اگر در جامعه، علماء، اساتید، روشنفکران متدیّن و هنرمندان متعهد با نگاه تخصصی خود، نقاط ضعف فرهنگی، سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و...در جامعه را به مسئولین و مدیران جامعه، گوشزد نمایند، جامعه مسیر رشد خود را سریع تر و بهتر طی خواهد کرد.
مقام معظم رهبری، درباره نگاه نقادانه در عرصه فرهنگی می فرمایند: «علما، اساتید، روشنفکران انقلابی، هنرمندان و متعهّد، نگاه نقّادانه خودشان را نسبت به اوضاع فرهنگی کشور همچنان داشته باشند و تذکّر بدهند. البتّه من در مورد تذکّرات، معتقدم باید با منطق محکم و بیان روشن، نقطه نظرات صحیح را ارائه بدهند...اعتقاد من این است که مجموعه انقلابی کشور که بحمدالله تعداد بی شماری از آنها در بین جوان ها و صاحب نظران، اساتید، بزرگان و تحصیل کرده های ما حضور دارند، می توانند با منطقِ محکم وارد میدان بشوند، نقّادی کنند، نقاط ضعف و نقاط منفی را به رخ ما مسئولین بکشانند. گاهی می شود که مسئول، متوجّه نیست در متن جامعه چه می گذرد، امّا آن جوان در متن جامعه است، او می فهمد؛ آن عزم ملّی و مدیریّت جهادی که عرض کردیم در زمینه فرهنگ، این است.» (بیانات رهبری1/1/1393)
8- حرکت مبتنی بر علم و درایت
مدیریت جهادی، مبارزه با مشکلات و موانع از روی علم و آگاهی، جهت رفع اصولی این مشکلات و موانع می باشد. لذا یکی از اصول اساسی این نوع مدیریت، علم و درایت است؛ «اگر مدیریت جهادی یا همان کار و تلاش با نیت الهی و مبتنی بر علم و درایت حاکم باشد، مشکلات کشور، در شرایط کنونیِ فشارهای خباثت آمیزِ قدرت های جهانی و در شرایط دیگر، قابل حل است و کشور حرکت رو به جلو را ادامه خواهد داد.» (بیانات رهبری 1/1/1393)
9- همت، همراه با انگیزه خدمت
حضرت علی (ع) می فرماید: «اَلشَّرَفُ بِالهِمَمِ العالیهِ لا بِالرِّمَمِ البالیهِ؛ شرافت به همت های بلند است، نه به (تفاخر به گذشتگان) و استخوان های پوسیده آنان» (غرر الحکم، حدیث 10273). بنابراین هر فرد یا جامعه ای به اندازه تلاش و همتی که از خود نشان می دهد به قله های رفیع شرافت و موفقیت، دست خواهد یافت. قطعاً کارهای بزرگ در هر جامعه ای، نتیجه همت های والا و عالی و به تعبیر مقام معظم رهبری همت جهادی افراد در جامعه خواهد بود؛ «با حرکت عادی نمی شود پیش رفت؛ باحرکت عادی و احیاناً خواب آلوده و بی حساسیت نمی شود کارهای بزرگ را انجام داد؛ یک همت جهادی لازم است، تحرک جهادی و مدیریت جهادی برای این کارها لازم است. حرکتی که می شود باید علمی، پر قدرت، با برنامه و هم مجاهدانه باشد.» البته این همت عالی، اگر با نیت خالص، جهت خدمت رسانی به جامعه و برادران دینی باشد، ارزشمند خواهد بود. مقام معظم رهبری، مسئولیت پذیری به نیت خدمت به مصالح کشور را بزرگترین کار جهادی می نامند؛ «این مسئولیت ها اگر به طور جدی، به دور از انگیزه های شخصی، به دور از هر چیزی جز انگیزه خدمت به مصالح کشور انجام بگیرد، بزرگ ترین کار جهادی است؛ کار جهادی یعنی این؛ انگیزه های گوناگون را نباید دخالت داد، اولویت ها را باید نگاه کرد.» (بیانات رهبری 4/3/1393)
10- حضور مردمی (عزم ملی)
شاه بیت سخنان حضرت امام خمینی(ره) از همان روزهای اول انقلاب و پیرو آن بیانات مقام معظم رهبری این بوده و هست که پیشرفت و سازندگی در کشور، بدون مشارکت مردم امکان پذیر نمی باشد. به این علت، یکی از اصول اولیه و ویژگی های اساسی مدیریت جهادی، مشارکت و حضور مردمی و یا به تعبیر رهبر معظم انقلاب، عزم ملی می باشد؛ «آنچه برای بنای زندگی و سازندگی آینده مورد انتظار است، بدون مشارکت مردم تحقّق پذیر نیست...بدون حضور مردم کار پیش نخواهد رفت و مقصود تحقّق پیدا نخواهد کرد. مردم در گروه های گوناگون مردمی با اراده و عزم راسخ ملّی می توانند نقش آفرینی کنند. مسئولین هم برای اینکه بتوانند کار را به درستی پیش ببرند، احتیاج به پشتیبانی مردم دارند. آن ها هم بایستی با توکّل به خدای متعال و با استمداد از توفیقات و تأییدات الهی و کمک مردمی، مجاهدانه وارد میدان عمل بشوند. »(بیانات 29/12/1392).
اردوهای جهادی و اهداف اردوها
برخی از کسانی که می خواهند به اردوی جهادی بروند، تنها هدف اردوی جهادی را ساخت حمام یا مدرسه برای محرومین می دانند؛ اما ممکن است بعد از رفتن به منطقه ببینند که اهالی منطقه از نظر اقتصادی وضعیت مطلوبی دارند و نوع زندگی شان بر طبق آداب و رسومیشان اینچنین است لذا نسبت به اردوی جهادی بی انگیزه و دلسرد می شوند و حتی در بین اردو تصمیم به ترک اردو می گیرند؛ دلسردی جهاد گرانی که تصورشان از اردوی جهادی تنها محرومیت زدائی مادی باشد کاملا طبیعی است. باید توجه داشت که فقر برخی مناطق محروم بیشتر از اینکه مادی باشد، محرومیت معنوی است و گروه های جهادی از طرح های عمرانی به عنوان ابزاری برای تمدن سازی و ترویج سبک زندگی اسلامی، استفاده می کنند. کار های عمرانی و سایر خدمات جهادگران در راستای هدف بلندی است و آن تأثیر گذاری فرهنگی و تقویت ریشه های اعتقادی مردم منطقه است.