صنایع اطراف تهران چه نقشی در آلودگی هوا دارند؟

به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از اعتماد، اما برخلاف اظهارنظرها و بعضا سیاستگذاری‌های مقطعی بر مبنای تعطیلی صنایع و پالایشگاه‌های اطراف پایتخت، نتایج بررسی‌های انجام شده، سهم بالایی از آلودگی را به این بخش‌ها اختصاص نمی‌دهد و آمارهایی که از سوی شهرداری تهران منتشر شده نشان می‌دهد که همچنان منابع متحرک یا همان وسایل نقلیه با اختلافی قابل توجه، اصلی‌ترین عامل آلودگی پایتخت به‌شمار می‌روند. گرچه باید این را نیز اضافه کرد که همین «منابع متحرک» دستاورد صنایعی هستند که در مجاورت تهران ساخته شده و فعالیت می‌کنند.

اگرچه تا چند سال قبل، پدیده وارونگی هوا، پدیده‌ای بود که تنها برای چند روز هوای کلانشهرهایی مانند تهران را تحت تاثیر قرار می‌داد و جز در مواردی خاص به واکنش نهادهای تصمیم‌گیر احتیاج نداشت، در سال‌های گذشته تکرار و دوام این پدیده طبیعی، پایتخت را با یک بحران بزرگ مواجه کرده است، بحرانی که اگر در بلندمدت فکری برای آن صورت نگیرد، احتمالا زمستان‌های پیش‌رو را سخت‌‌تر از موقعیت کنونی خواهد کرد.موقعیت خاص جغرافیایی تهران که پایتخت ایران را در محاصره چند کوه قرار داده از یک سو و رشد پرشتاب و بی‌حساب شهر در سال‌های گذشته، تا جایی که جمعیت تهران را در مرز 10 میلیون نفر قرار داده و با اضافه کردن جمعیتی که در شهرهای اطراف زندگی می‌کنند این رقم بسیار بالاتر خواهد رفت، باعث شده نوع مدیریت مورد نیاز برای عبور از بحران‌های پایتخت متفاوت با تجربه دهه‌ها و حتی سال‌های گذشته باشد. از سوی دیگر توسعه نامتوازن امکانات و فرصت‌های اقتصادی، صنعتی، تجاری و حتی اجتماعی باعث شده بسیاری از سرمایه‌گذاران و نیروهای فعال شغلی برای ادامه زندگی و توسعه فعالیت‌های خود به سمت تهران حرکت کنند و این شهر به تنهایی سهم قابل توجهی از کل تولید ناخالص داخلی و صنعت ایران را به خود اختصاص داده است.

جدای از آن نوع ساخت و ساز در پایتخت نیز از سال‌ها پیش با انتقادات جدی کارشناسان مواجه بوده است. رشد و توسعه قابل توجه منطقه 22 تهران در نزدیکی چیتگر، به گواه برخی کارشناسان عامل محدود شدن وزش باد در تهران شده و همین مساله مقابله با پدیده‌ای مانند آلودگی هوا را پیچیده‌تر از گذشته کرده است.

ترافیک 6 برابر ظرفیت

«علت ترافیک در تهران این است که تهران، شهری پیاده‌مدار بود و دوچرخه به عنوان یکی از وسایل اصلی حمل و نقل در زمان پدربزرگ‌ها در کنار درشکه استفاده می‌شد. بنابراین خیابان‌ها و بسیاری از معابر برای ماشین طراحی نشده بودند.» این صحبت‌های مازیار حسینی، معاون سابق حمل و نقل تهران است. حسینی معتقد است میزان ترددی که در تهران وجود دارد 6 برابر ظرفیت پایتخت است. طبق برآوردهای صورت گرفته روزانه حدود چهار میلیون دستگاه خودرو و سه میلیون دستگاه موتوسیکلت در سطح شهر تهران تردد می‌کنند. بر اساس برآورد پلیس راهور میزان سفرهای درون شهری تهران در طول یک روز به بیش از 20 میلیون سفر می‌رسد و اگر بار ترافیکی شهرهای اطراف نیز به این سفرها اضافه شود، عدد نهایی بسیار بزرگ‌تر خواهد بود.

ارزیابی‌ها نشان می‌دهند که بالا بودن میزان سفرهای خودرویی در تهران دو عامل اساسی دارد. از یک سو ارزانی بنزین، همچنان رفت و آمد با خودروهای شخصی را انتخابی به صرفه می‌کند و از سوی دیگر محدودیت حمل و نقل عمومی، دسترسی دشوار به آن و افزایش رو به رشد تقاضا، انتقال از خودروها و وسایل شخصی به حمل و نقل عمومی را دشوار کرده است.

در کنار خودروها که برخورد با آنها چه از نظر ثبت و ضبط تخلفات و چه از نظر برقرار کردن طرح‌های ممنوعیت و محدودیت ترافیکی ساده‌تر است، در تهران حدود هشت میلیون موتوسیکلت فعال نیز وجود دارد که عملا در بسیاری از موارد محدود کردن آنها یا ملزم کردن‌شان به تبعیت از قوانین امکان‌پذیر نیست. برآوردها نشان می‌دهد که هر یک دستگاه موتوسیکلت‌های کاربراتوری 15 گرم در هر کیلومتر به آلودگی هوای تهران می‌افزاید که این رقم 7 برابر یک خودروی مطابق با استانداردهای یورو 2 ارزیابی می‌شود؛ در واقع موتوسیکلت‌هایی که اصولا نباید در چرخه فعالیت باشند، نزدیک به 12 تن در هر کیلومتر آلودگی ایجاد می‌کنند.

سهم 83 درصدی وسایل نقلیه

ارزیابی‌های ارایه شده از سوی شهرداری تهران نشان می‌دهد که نزدیک به 83 درصد از سهم کل آلاینده‌های تهران به منابع متحرک اختصاص دارد. برخلاف برخی تصورات که دیگر عوامل را در به وجود آوردن هوای آلوده و ناسالم بسیار سهیم می‌دانند، آمارها می‌گوید که در حوزه آلاینده‌های گازی نیروگاه‌ها 5.3، پالایشگاه 4.1، صنایع 1.9، جایگاه‌های سوخت 1.9 و امور تجاری، اداری و خانگی 3.2 درصد سهم دارند. در حوزه ذرات معلق اما صنایع سهمی 17.8، نیروگاه‌ها 12.1 و پالایشگاه‌ها 4.4 درصد را به خود اختصاص داده‌اند.

اقتصاد ضد آلودگی

هر چند سهم مدیریت شهری در کاهش یا پیشگیری از آلودگی هوا، سهمی مهم و کلیدی خواهد بود، اما مدیریت اقتصادی و نحوه تغییر برخی شاخص‌ها و سیاست‌ها می‌تواند بسیاری از مشکلاتی که امروز تهران با آنها رو‌به‌روست را با روشی پیشگیرانه برطرف کند. یکی از اصلی‌ترین سیاست‌ها در این حوزه، مدیریت کارخانه‌های خودروسازی و نحوه استاندارد‌سازی محصولات آنهاست. هرچند سازمان استاندارد از چند ماه قبل به بحث کیفیت برخی خودورهای تولید داخل ورود کرده و از لزوم توقف تولید برخی از آنها سخن می‌گوید، اما فعالیت تعداد قابل توجهی از این خودروها در تهران، راه را بر هر اقدام پیشگیرانه‌ای بسته است. بسیاری از خودروهای تولید داخل، چند مرحله با استانداردهای آلودگی هوای اتحادیه اروپا فاصله دارند و با وجود سال‌ها بحث، هنوز بخش قابل توجهی از خودروهای دیزلی و عمومی فعال در ناوگان ایران نیز به ابزارهایی واجب مانند فیلتر دوده هوا مجهز نشده‌اند. در کنار حمل و نقل درون شهری، موقعیت واحدهای صنعتی فعال در تهران و اطراف تهران نیز شرایط پایتخت را بسیار پیچیده و خاص کرده است. برآوردها نشان می‌دهد که نزدیک 20درصد از کل ظرفیت صنعتی ایران در استان تهران فعال شده و بسیاری از صنایع بزرگ دفتر مرکزی خود را در این شهر قرار داده‌اند. چنانکه مطابق آمار موجود، حدود 30 درصد از شاغلان کشور در استان تهران مشغول به کار هستند. هرچند در روزها و ماه‌های گذشته بحث‌ها و طرح‌هایی درباره سبز کردن فعالیت پالایشگاه‌ها و نیروگاه‌های استان تهران مطرح شده، اما همچنان سهم این واحدهای صنعتی در تولید آلودگی و البته انتقال آن به تهران در فصل سرد سال بسیار گسترده است تا جایی که صنایع، پالایشگاه‌ها و نیروگاه‌ها حدود 35 درصد از کل ذرات معلق تهران را تولید می‌کنند.

معمای بنزین

در کنار مسائل کلان اقتصادی، یکی از تحلیل‌هایی که در طول هفته‌های گذشته بارها و از سوی گروه‌های مختلف مطرح شده، سهم کیفیت بنزین تولید شده در داخل است که این روزها برای مصرف در پمپ بنزین‌های کشور توزیع می‌شود. با گسترش تحریم‌های اقتصادی امریکا، ایران تلاش کرده نقش خود در تامین کالاهایی که امکان تولید آنها در داخل وجود دارد را افزایش دهد و در این چارچوب، خودکفایی در تولید بنزین و عدم نیاز به واردات این محصول یکی از گزینه‌ها بود. بنزین توزیعی در پمپ بنزین‌ها تولید داخل در ماه‌های گذشته بوده و همین مساله این سوال را به وجود آورده که آیا دلیل گسترش آلودگی می‌تواند بنزین باشد یا خیر؟ هرچند گمانه‌زنی‌ها در این رابطه ادامه دارد، اما اصلی‌ترین اظهارنظر در رد این نظریه از سوی رییس سازمان استاندارد منتشر شده است. نیره پیروزبخت درباره سهم بنزین در آلودگی کلانشهرها گفته: بنزین تولیدی کشور به لحاظ شاخص‌های آلایندگی مشکلی ندارد. مطابق آزمایش‌های انجام شده در خصوص پایش کیفیت بنزین، مشخص شده که بنزین تولیدی کشور از نظر شاخص‌های گوگرد، بنزن و آروماتیک‌ها که در آلودگی هوا اثرگذار هستند، هیچ‌گونه مشکلی ندارد.هرچند تهران در حال حاضر آلوده است و این آلودگی به تعطیلی یک هفته‌ای مدارس منجر شده و به نظر در شرایط فعلی مدیران شهری و اقتصادی چاره‌ای جز رای به تعطیلی شهر ندارند، اما در بلندمدت این زیرساخت‌های اقتصادی خواهند بود که سرنوشت آلودگی هوا را روشن می‌کنند. افزایش کیفیت استاندارد خودروهای داخلی، توسعه زیرساخت‌های حمل و نقل عمومی، تخصیص بودجه مورد نیاز برای تجهیز خودروها به فیلتر‌های دوده و البته نگاهی کلان به سبز شدن فعالیت صنایع، پالایشگاه‌ها و نیروگاه‌های تهران، شاخص‌های کلانی هستند که آینده سلامت پایتخت را تضمین می‌کنند، شاخص‌هایی که هرچند امروز با توجه به وضعیت اقتصادی کشور نمی‌توان توقع شکل‌گیری یک معجزه در آنها را داشت، اما در گذشته نیز بارها با تصمیم‌های کوتاه‌مدت و سطحی به فراموشی رفته‌اند و تهران را برای روزهای طولانی در فهرست آلوده‌ترین شهرهای جهان قرار داده‌اند.