شناسه : ۱۸۷۰۲۶۱ - چهارشنبه ۱۸ دی ۱۳۹۸ ساعت ۱۲:۳۳
برجام هنوز زنده است؟
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از اعتماد، هر چند بلافاصله بعد از انتشار بیانیه گام پنجم، گروهی از رسانه‌ها به اشتباه از «خروج ایران از برجام» سخن گفتند اما بلافاصله وزیر خارجه ایران با انتشار یک پیام در حساب کاربری شبکه اجتماعی توییتر خود تاکید کرد که ایران همچنان در برجام است. او تاکید کرد:«گام پنجم و نهایی ایران، یک گام تقابلی در چارچوب ماده 36 برجام است. ... هر 5 گام ایران در صورت اجرای موثر تعهدات طرف‌های دیگر بازگشت‌پذیر است و ایران به همکاری کامل خود با آژانس ادامه می‌دهد.» آژانس بین‌المللی انرژی اتمی با صدور بیانیه‌ای در واکنش به گام پنجم هسته‌ای ایران در قالب برجام تاکید کرد که به این نهاد اعلام شده که ایران گفته، همکاری تهران با آژانس همانند قبل ادامه خواهد یافت و بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی فعالیت‌های خود را در آنجا ادامه خواهند داد. این نهاد بین‌المللی در ادامه بیانیه خود اعلام کرد که کشورهای عضو را در زمان مقتضی در جریان هر تحولی قرار خواهد داد. همزمان جوزپ بورل، رییس سیاست خارجی اتحادیه اروپا با انتشار بیانیه‌ای تاکید کرد: «به شدت از بیانیه ایران در مورد برجام متاسف شدم. مانند همیشه برای راستی‌آزمایی منتظر آژانس می‌مانیم. اجرای کامل برجام از هر زمان دیگری برای ثبات منطقه و امنیت جهانی مهم‌تر است. در مسیر پیش رو به همکاری با همه طرف‌های برجام ادامه خواهیم داد.»
تحلیل‌های مختلفی در مورد گام پنجم از سوی رسانه‌ها و تحلیلگران مسائل سیاست خارجی، خلع سلاح و هسته‌ای در طول ساعات بعد از اعلام گام پنجم منتشر شد. بسیاری از تحلیلگران به نکاتی در مورد بیانیه ایران اشاره کرده‌اند از جمله اینکه ایران در این بیانیه، درصد دقیقی برای سطح غنی‌سازی اورانیوم اعلام نکرده و به احتمال زیاد قصد ندارد به سرعت غنی‌سازی 20 درصدی را از سر بگیرد. همزمان به این نکته اشاره شده که ایران، نامی از بازگشت به طراحی قدیمی راکتور اراک در این بیانیه نیاورده است، موضوعی که به گفته یک مقام پیشین امریکا «هم به نفع ایران است هم به نفع جهان چون ایران از طراحی جدید می‌تواند استفاده بهتری در تحقیقات بکند و جهان هم نگرانی کمتری نسبت به دسترسی به پلوتونیوم قابل استفاده در سلاح‌های هسته‌ای دارد.» مساله ادامه اجرای پروتکل‌های الحاقی هم مساله دیگری است که از سوی کارشناسان مورد اشاره قرار گرفت. یک دیپلمات ارشد روس و نماینده این کشور در آژانس انرژی اتمی در این مورد به نقل قولی از مارک تواین اشاره کرد که گفته بود:«تواین در پاسخ به شایعات در مورد مرگش گفت این شایعات خیلی اغراق شده هستند. در مورد برجام هم همینطور است، پروتکل‌های الحاقی اجرا می‌شود، کمیسیون مشترک وجود دارد و پروژه اراک در جریان است و... . در نتیجه توافق زنده است هر چند که وضع خوبی ندارد.»
روسیه: همین را می‌خواستید؟
وزارت خارجه روسیه در واکنش به اجرای گام پنجم اقدامات تقابلی ایران در چارچوب برجام تاکید کرده است که از نظر این شریک برجامی، گام اخیر ایران تهدیدآمیز محسوب نمی‌شود. بر اساس این بیانیه سخنگوی وزارت خارجه روسیه گفت، تصمیم ایران برای کنار گذاشتن محدودیت‌های باقی‌مانده در زمینه غنی‌سازی اورانیوم، تهدیدی در زمینه منع اشاعه ایجاد نمی‌کند. بنابر این گزارش، مسکو همچنین تاکید کرده که همچنان به طور کامل به توافق هسته‌ای و اهداف آن متعهد است و برای کار روی آن آمادگی دارد. میخاییل اولیانف، نماینده دایم روسیه در سازمان‌های بین‌المللی مستقر در وین در واکنش به تصمیم ایران برای اجرایی کردن گام پنجم و نهایی اقدام‌های تقابلی در کاهش تعهدات هسته‌ای براساس برجام تاکید کرد:«ایران اعلام کرد که برنامه هسته‌ای‌اش با هیچ محدودیت عملیاتی مواجه نیست و کاملا بر مبنای نیازهای فنی پیش می‌رود. البته اعلام این تصمیم هنوز همه سوالات را جواب نمی‌دهد و لازم است، مدتی بگذرد تا شرایط کامل روشن شود و واقعیت‌های جدید را دریابیم. با این حال ایران تایید کرده که همکاری‌اش با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را مانند گذشته ادامه می‌دهد. این نکته یعنی برنامه هسته‌ای ایران تحت راستی‌آزمایی دقیق بین‌المللی از جمله در چارچوب پروتکل‌های الحاقی است. از منظر عدم اشاعه این نکته آخر بیشترین اهمیت را دارد.» این دیپلمات روس همچنین تاکید کرد:«ایالات متحده تلاش زیادی کرد تا ایران را از برجام خارج کند، نهایتا به این هدف رسید. حالا تهران هیچ محدودیتی در فعالیت‌های هسته‌ای‌اش(به جز محدودیت‌هایی که توسط پیمان عدم اشاعه تعیین شده است) ندارد. آیا این همان چیزی است که امریکایی‌ها می‌خواستند؟»
گام پنجم فرصت است
مارک فیتزپاتریک، پژوهشگر مسائل هسته‌ای و مدیر پیشین برنامه عدم اشاعه و سیاست اتمی اندیشکده موسسه بین‌المللی مطالعات استراتژیک در مقاله‌ای برای این اندیشکده می‌نویسد: «عقب‌نشینی ایران از اجرای تعهداتش به معنای رها کردن برجام نیست. نظارت‌ها و بازرسی‌ها همچنان ادامه پیدا خواهد کرد و در عین حال دورنمای بازگشت به اجرای تعهدات در صورت از سرگیری معافیت‌های تحریمی از سوی دولت امریکا وجود دارد. به رغم بسیاری از پیش‌بینی‌ها و تمایلات برخی به اذعان این اندیشکده تندروها در ایران، گام‌های اعلام شده توسط ایران در روز 5 ژانویه هیچ اقدام فوری در زمینه افزایش سطح غنی‌سازی به سطح قابل استفاده در سلاح‌های هسته‌ای یا رساندن به غنی‌سازی 20 درصد یا تلاش برای افزایش عمده تولید وجود نداشت. در این بیانیه هیچ اشاره‌ای به بازطراحی راکتور اراک نشده است، راکتوری که توقف ساخت آن در واقع مانع اصلی برای دستیابی ایران به پلوتونیوم قابل استفاده در سلاح هسته‌ای است. ابهامی که ایران با این بیانیه ایجاد کرده هم دست ایران را برای تغییر شاخص‌های عددی غنی‌سازی باز می‌گذارد و هم فضا برای مذاکره را باز گذاشته و پیامی برای اروپاست که توپ در زمین آنهاست. باقی ماندن بازرسی‌ها، حفظ اصلی‌ترین منفعت برجام است. با بازرسی‌های روزانه بازرسان آژانس، جهان می‌تواند به شکل قابل اعتنایی مطمئن باشد که ایران به سمت ساخت بمب هسته‌ای حرکت نمی‌کند.» با این وجود، این تحلیلگر مسائل هسته‌ای معتقد است که ابهام موجود در بیانیه گام پنجم چندان هم نباید برای طرفداران بازمذاکره برجام خوشحال‌کننده باشد. فیتزپاتریک تاکید کرده است:«برای تندروهایی که تحلیل می‌کردند، اقدام اخیر به ترور می‌تواند اهرم فشار امریکا را برای بازمذاکره برنامه هسته‌ای ایران تقویت کند، ابهام در بیانیه ایران نباید چندان خوشحال‌کننده باشد. ایران تاکید کرده هر معامله جدیدی با ایالات متحده امریکا تنها بعد از برداشته شدن تحریم‌های فروش نفت ایران و دسترسی به بازارهای مالی امکان‌پذیر می‌شود. در چنین شرایطی ... [ترور سردار شهید] سلیمانی تنها باعث قاطع‌تر شدن این خواسته‌ها می‌شود چراکه هیچ ایرانی حاضر نیست به سادگی با آدم‌کش‌ها معامله کند.» او در ادامه به دوراندیشی ایران در جدا کردن مساله برجام از انتقام خون شهید سردار سلیمانی اشاره می‌کند و می‌نویسد:«ایران با تلافی نکردن ترور [سردار] سلیمانی در جبهه هسته‌ای عملا گشایشی برای کاهش تنش ایجاد کرد. حالا دیگر شرکای باقی مانده باید تا وضع بدتر نشده از این فرصت استفاده کنند. بازگشت به اجرای همه مفاد برجام به نفع همه طرف‌هاست نه تنها در حوزه عدم اشاعه هسته‌ای بلکه از لحاظ اجتناب از جنگ.»
ایران از برجام بیرون نرفته است
همزمان با اعلام گام پنجم ایران، گروهی از رسانه‌ها خبر از خروج ایران از توافق هسته‌ای دادند اما بلافاصله بسیاری از تحلیلگران و کارشناسان مسائل حقوقی و هسته‌ای به این موضوع اشاره کردند که رسانه‌ها در مورد خروج ایران از برجام یا پایان توافق هسته‌ای بعد از گام پنجم اشتباه کرده‌اند. سوزان دیماجو، پژوهشگر اندیشکده موقوفه کارنگی در حساب کاربری توییتر خود نوشت:«برخی رسانه‌ها از بیانیه گام پنجم ایران دچار سردرگمی شده‌اند، من در گفت‌وگو با مقام‌های آگاه ایرانی دریافتم که ایران قصد خروج از برجام ندارد. ... اگر تحریم‌ها برداشته شود، آنها آماده هستند به اجرای کامل تعهدات برگردند.»
ریچارد جانسون، دیپلمات پیشین امریکایی و کارشناس مسائل سلاح‌های کشتار جمعی در واکنش به بیانیه گام پنجم ایران می‌نویسد:«گام پنجم ایران همان اندازه که قابل پیش‌بینی بود غیرقابل پیش‌بینی هم بود. بسیاری از ما تصور می‌کردیم که ایران غنی‌سازی 20 درصد را به عنوان گام پنجم اعلام می‌کند. این کار را نکرد و این خبر خوبی است. رساندن سطح غنی‌سازی به 20 درصد، زمان گریز ایران در صورت تلاش برای ساخت بمب هسته‌ای را به شکل عمده‌ای کاهش می‌داد.» این مقام پیشین وزارت خارجه امریکا با اشاره به توییت محمدجواد ظریف، وزیر امورخارجه کشورمان می‌گوید:«گروهی از رسانه‌ها با سوءبرداشت، گام پنجم ایران را خروج از برجام توصیف کردند اما توییت ظریف نشان می‌دهد که ایران دست‌کم از لحاظ سیاسی همچنان در برجام است.» او در پایان تاکید می‌کند: «برجام مرده باشد یا زنده، سوالات اصلی اینها هستند: بازه زمانی گریز هسته‌ای ایران چقدر کاهش پیدا می‌کند؟ آیا تمایل ایران به همکاری با آژانس عملا اجرایی می‌شود؟ آیا 3 قدرت اروپایی عضو برجام تلاش‌های آخر خود را برای حفظ توافق به رغم تحریم‌ها عملی می‌کنند؟ آیا 3 قدرت اروپایی فرآیند حل اختلاف برجام را که ایران خط قرمز محسوب می‌کند، عملی می‌کنند؟»
انتخاب میان بمب و بمب
فیلیپ گوردون، پژوهشگر ارشد اندیشکده شورای روابط خارجی امریکا و آدریان طباطبایی، پژوهشگر دانشگاه کلمبیا در یادداشتی برای روزنامه نیویورک تایمز از بازگشت وضعیت دولت ترامپ به پیش از برجام سخن می‌گوید. به گفته این دو کارشناس، ایران با اجرای گام پنجم هر چند از برجام خارج نشده اما واشنگتن را در شرایطی قرار می‌دهد که قبل از برجام وجود داشت:«دولت ترامپ یا باید زیر تهدید ساخت بمب هسته‌ای توسط ایران باقی بماند یا اینکه تصمیم بگیرد، ایران را بمباران کند.» به نوشته این دو کارشناس، برجام دقیقا با این هدف تنظیم شده بود که هر دو گزینه را از روی میز بردارد اما حالا دولت ترامپ دوباره دچار تردید انتخاب میان این دو گزینه است.
