ارزش ریالی از دست دادن عزیزان در سیل چقدر است؟/ زمان مدیریت سیل کی فرا می‌رسد؟

اقتصاد آنلاین - محبوبه قرمزچشمه؛  شیوه نگرش به سیل طی سال‌های سال و به مرور تکمیل شده و همچنان نیز این روند تکامل ادامه دارد. تا به امروز، سیل نعمتی است قابل کنترل، ایران با وجود قرار داشتن در بین کشورهای توسعه یافته از نظر سیستم‌های تشخیص و کنترل سیل، همچنان خسارت‌های فراوانی را متحمل می‌شود. اقتصادآنلاین در نظر دارد در بخش راه و ساختمان به بررسی و طرح موضوع رخدادهای طبیعی همچون سیل و زلزله بپردازد. علاوه بر بررسی عملکرد دولت در مقابله با سیل، بهترین راهکار عملکرد دولت را در مصاحبه با کارشناسان و متخصصین این حوزه ها ارائه کند. سیل به عنوان اولین موضوع توسط اقتصادآنلاین انتخاب شد و از آبخیزداری، پرویز گرشاسبی، کارشناس پژوهشی مدیریت حوزه‌های آبخیز به تبیین موضوع سیل پرداخت، عملکرد دولت در ارتباط با سیل، چرایی ضعف مدیریت در سیل، چگونگی مدیریت پدیده سیل، از جمله موضوعاتی است که در این گفت وگو به آن پرداخته شده است.

پرویز گرشاسبی، کارشناس پژوهشی مدیریت آبخیز و رئیس اداره توسعه فناوری و ترویج یافته‌های تحقیقاتی در گفت و گو با اقتصادآنلاین گفت: شاهد خسارت‌های جبران ناپذیر سیل در سال‌های متمادی هستیم . مردم ما و حتی ادبیات مرسوم در جامعه کشور، سیل را مانند آنچه که در کتاب‌های درسی دوره متوسطه اول و دوم تعریف کردند، می شناسند. سیل یک جریان آبی بزرگتر از جریان طبیعی رودخانه است، اما وقتی که وارد بحث کارشناسی در ارتباط با سیل می شویم باید طبقه بندی درست تری از موضوع حجم بزرگ جریان رودخانه داشته باشیم.

حوزه‌های آبخیز و دسته بندی سیل

وی افزود: بعضی از دستگاه ها همچون وزارت نیرو، به کرات واژه سیلاب را بجای سیل به کار می برند و تعریفی که از سیل در بین عامه مردم وجود دارد، تداعی می کنند. اما سیل صرفا سیلاب و جریان بزرگتر از دبی پایه یا جریان دائمی رودخانه نیست، در جهان پیشرفته کشورهایی که شناخت بهتری از سیل دارند سیل یا جریانات بزرگ رودخانه ای را به سه دسته تقسیم کردند. آنچه که ما سیل و یا سیلاب می‌نامیم، جریان‌های آبی هستند که بارِ رسوبی آن، زیر 30 درصد دبی یا اندازه جریان است. اگر جریان بز بزرگ آب، زیر 30 درصد بار  جامد با خود بیاورد، سیل نام گذاری می‌شود. اما این نکته قابل توجه است که اگر یک جریان بزرگ آب، بین 30 تا 50 درصد بار جامد شامل هر چیزی ( شن، چوب، بطری آب، سنگ، خاک، سرشاخه ) که معلق در آب باشد، با خود داشته باشد جریان گلی( سیل گلی) یا Mud Flood نامیده می‌شود. همینطور اگر در یک جریان بزرگ آب، بالای 50 درصد بار جامد با خود همراه داشته باشد، به آن جریان واریزی یا Debris Flood گفته می‌شود. با این طبقه بندی اکثر سیل‌های حوزه‌های آبخیز در کشور بویژه در حوزه‌های آبخیز بالادست و میانی در رده جریان گلی و جریان واریزه ای قرار میگیرند.

در پیکره اجرا یک ضعف عمومی وجود دارد

کارشناس پژوهشی مدیریت آبخیز در پاسخ به این پرسش که پژوهش هایی که توسط آبخیزداری انجام می‌شود آیا توسط سازمان‌ها و نهادهای اجرایی به کار گرفته می‌شود، گفت: متاسفانه در پیکره اجرا یک ضعف عمومی در کشور داریم، پذیرش پژوهش و نتایج آن توسط بخش‌های مختلف چندان مورد توجه قرار نمی‌گیرد. وقتی رویدادی همچون سیل رخ می‌دهد بعد از وقوع، صورت مسئله پاک می‌شود.

در بخش آبخیزداری با مشکلات زیادی روبرو هستیم. شرایط کشور در مقابله با سیل همچون بیماری است که از بیماری خود آگاه نیست و بخش پژوهشی سعی دارد با یافته‌های تحقیقاتی و انتقال آن با سمینار، خبر، اجلاس که روش‌های قبلی اقدامات مدیریتی و کنترل سیل را تغییر دهیم.

نقص در آمار موضوعی با اهمیت

گرشاسبی با اشاره به سیل‌هایی که در چند سال گذشته رخ داده است، گفت: یکی از نواقص مهم در سیل، موضوع آمار است. تجهیزات پایش رودخانه ها از کیفیت خوبی برخوردار نیست، پیش‌تر مشکلات زیادی در پایش حوزه‌های آبخیزداری وجود دارد. در جهان پیشرفته یک چشم الکترونیکی زیر پل و یا داخل سازه یا زیر پل نصب می‌شود و اطلاعات آن به دفتر وزارت نیرو و یا اداره مورد نظر ارسال می‌شود، در مرحله بعد براساس آنالیزهایی که انجام می‌شود، زمان وقوع سیل، میزان تخریب ها به اطلاع اهالی می‌رسد و تدابیر لازم برای مقابله و کنترل سیل توسط دولت و مقامات بخش‌های محلی انجام می‌شود.

در تکنولوژی نوین مربوط به سیل، نوسان رودخانه لحظه به لحظه گزارش داده می‌شود. با پیشرفتی که در زمینه تکنولوژی رخ داده، در کشوری همچون ژاپن در هر فرمانداری، اتاقی برای رصد رودخانه ها وجود دارد و تمام تحولات رودخانه از طریق دوربین و سیستم هشدار سیل کنترل می‌شود.

گرشاسبی تصریح کرد: اگر هدف این است که در کشور سیل کنترل شود و از بروز فجایع جلوگیری شود باید ما نیز اقدامات مذکور را انجام و از تجهیزات و تکنولوژی نوین در کنترل سیل استفاده کنیم. همانطور که راهنمایی و رانندگی تخلفات را اتوماتیک وار به در منازل می‌فرستد در زمینه کنترل سیل تکنولوژی می تواند به کمک سازمان‌ها و پژوهشکده‌های مربوطه بیاید.

اهمیت فرهنگ سازی در کنترل سیل

وی با اشاره به اهمیت فرهنگ سازی در کنترل سیل گفت: آموزش‌ها باید از طریق رسانه‌های جمعی انجام شود. حتی باید مردم بدانند با وسایل و تجهیزاتی که برای پایش در طبیعت قرار گرفته شده چگونه برخورد کنند. باید بدانند عواقب لطمه زدن به این تجهیزات خیانت به یک ملت است چرا که نتیجه این اطلاعات و آمار است که می تواند در پیشگیری و یا کنترل سیل تاثیر گذار باشد.

این کارشناس پژوهشی مدیریت آبخیز افزود: در کشوری همچون ژاپن از شبکه‌های ملی، آمار و اطلاعات مربوط میزان بارش، علت سیل و راه‌های پیشگیری آموزش داده می‌شود، در یک دوره آموزشی 48 روزه که در ژاپن برگزار شد از تجهیزات و فرمانداری‌های بیش از 25 استان بازدید کردیم. کارشناسی که به ما دوره‌های مقابله با سیل را آموزش می‌داد، دقیقا همان موضوعات را به زبان ساده به مردم ژاپن در رسانه ها آموزش می داد. در برنامه‌های این کشور به روز کردن دانش مردم از مهمترین برنامه‌های پیشگیرانه محسوب می‌شود. تحقیقات نشان داده است مردم دوست دارند بدانند میزان بارش، دلایل طغیان رودخانه و یا علت سیل چیست؟ و چه ایرادی دارد بر این اساس این علایق آموزش ها انجام و فرهنگ سازی شود؟

بودجه تامین مالی پژوهش‌های پژوهشکده آبخیزداری از چه طریقی انجام می‌شود

وی در پاسخ به این پرسش که بودجه تامین مالی پژوهش‌های پژوهشکده آبخیزداری از چه طریقی انجام می‌شود، گفت: بیشتر منابع مالی از طریق مشتری محوری انجام شود. منابع تامین مالی پژوهش‌های سیل ضعیف است. پژوهش‌های سیل بیشتر حاکمیتی است و نتایج تحقیقات آن به نفع تمام ملت است، نمی توان از گروه یا قشر خاصی تامین مالی تحقیقات این چنینی را خواستار شد. باید با منابع حاکمیتی منابع مالی پژوهش‌های آبخیزداری تامین شود. هر هزینه ای که در به سرانجام رساندن یک تحقیق صرف می‌شود، بازدهی و عایدی چندین برابر خواهد داشت. در نظر بگیرید نتیجه یک تحقیق کنترل سیل یک منطقه سیل خیز باشد، هزینه ها به جای بعد از وقوع سیل در پیش گیری سیل و برای تحقیقات و اقدامات پیشگیرانه صرف شود. این به طور قطع به نفع همه است.

گرشاسبی افزود: ما در پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری بیکار نمانده ایم و برای تامین مالی تحقیقات مشتریان و مخاطبان خاصی یافته ایم از جمله آن می توان به طراحی و اجرای پروژه کنترل سیل برای بنیاد ها و نهادها اشاره کرد.

رئیس اداره ترویج یافته‌های تحقیقاتی در ادامه گفت: امروز نباید سیل را نقمت بپنداریم، سیل نعمتی است که ما نمی‌تواینم از آن استفاده کنیم در حالی که بسیاری توانسته‌اند آن را مهار کنند و از تهدید سیل فرصت ساخته‌اند. ایجاد سدها و بندهای زیر زمینی و آبخوان داری از جمله فعالیت‌هایی است که پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری انجام داده است و توانسته از علم در مهار طبیعت استفاده کند. اما این میزان کافی نیست. با کارهای پژوهشی آبخیزداری توانستیم آب شرب روستاهای بسیاری را تامین کنیم که دستگاه‌های متولی تامین آب شرب راهکاری نداشته‌اند از جمله آن در شهرستان قلعه گنج با کمک بنیاد مستضعفان یک سد زیرزمینی مطالعه و طراحی کردیم که اجرا ی آن مشکلات بسیاری از روستائیان را حل خواهد کرد.

آمایش یعنی چینش مناسب هر چیزی سرجای خود

گرشاسبی گفت: اگر به واژه آمایش نگاه کنیم، آمایش یعنی چینش مناسب هرچیزی سر جای خود، در آبخیزداری هم ما به دنبال این هستیم که نشان دهیم کجا کشاورزی باید انجام شود، کجا سد و کجا بند باید زده شود. دره‌های اقتصادی سبز در شرق کشور اجرایی است. به عنوان مثال هر کدام از آبراهه ها در یک بخش برای خود صاحبی دارند با یک پژوهش آبخیزداری و هزینه کوچک و ساختن چندین بند، این آبراهه ها تبدیل به باغ خرما و.. شده است. به شکل کلی آبخیزداری روش‌های مختلف در مناطق مختلف دارد که باز می گردد به تعریف اولیه از آبخیز که به معنای مدیریت منابع زیستی است.

خیری که هزینه تامین آب شرب و زراعت یک روستا را پرداخت

کارشناس پژوهشی مدیریت آبخیز بیان کرد: درقالب یک پژوهش درسال 81 ، تحقیقی ( از کسانی که از حوزه آبخیز دربن و گلابدره در شمال تهران به کوه صعود می کردند)  انجام شد ،. 57 درصد از کسانی که در این تحقیق مشارکت کردند و پرسشنامه ها را پر کردند، تحصیلات بالای لیسانس داشند،15 درصد از مشارکت کننده‌ها گفته بودند با مشارکت مالی حاضر هستند به فعالیت‌های آبخیزداری کمک کنند. نکته جالب این که همچنان که در بسیاری استان ها خیرین مدرسه می‌سازند، آبخیزداری در بسیاری از استان‌ها توسط منابع خیرین انجام می‌شود،. یکی از خیرین 5 سال پیش هزینه منابع آب شرب و زراعت روستای انجیرک را تامین کرد. هزینه این تامین آب شرب و زراعت یک میلیارد و 300 هزار تومان بود.

به انسان به عنوان عامل تاثیر گذار توجه نمی‌شود

 وی در ادامه خاطر نشان کرد: یکی از معضلات ما در پژوهش این است که به انسان به عنوان یک عامل تاثیر گذار توجه نمی‌شود. انسان می‌تواند احیاکننده و یا مخرب زمین، منابع طبیعی باشد. باید پژوهش‌هایی در این زمینه انجام شود که با چه روش‌هایی از شهروندان می‌توان برای کمک به کنترل سیل و آبخیزداری کمک گرفت و گر نه با این همه حوزه‌های آبخیز پر خطر، منابع طبیعی تخریب شده، هیچ دولتی نمی تواند طبیعت را احیا کند. بنابراین باید به سمت پژوهش‌هایی برویم که بتوان مردم را به مشارکت گرفت. یکی از پژوهش هایی که انجام شده، بررسی  دلایل کمبود مشارکت آبخیز نشینان در پروژه‌های آبخیزداری است.  ما به دنبال این هستیم که در پژوهش‌های سیل و فرسایش خاک صرفا به عوامل طبیعی و فیزیکی فکر نکنیم. انسان به عنوان روبنا می‌تواند مخرب و یا احیا‌گر باشد باید روی انسان پژوهش شود.

باید به سمت تحقیقات انسان محور پیش برویم

وی افزود: اندیشه این که، سیل یک عامل طبیعی غیر قابل کنترل است، متعلق به قرن 18 و مکتب جبرجغرافیایی است. دوره تسیلم بودن در مقابل سیل و زلزله و آتشفشان گذشته است. انسان فکور و قدرتمند است و می تواند در طبیعت تغییر ایجاد کند، باید در تحقیقات به سمتی برویم که انسان محور باشد. گرچه به صورت خبری، مصاحبه و اخبار رسانه‌ای شده است ولی به صورت میزگرد، ترویجی و تحلیلی در حوزه منابع طبیعی برنامه رسانه‌ای کمبود وجود دارد. در هفته منابع طبیعی به مردم درخت می‌دهیم اما نمی گوییم کجا بکارند و چطور نگهداری کنند، درخت‌داری باید آموزش داده شود. ما در این زمینه نیاز به آموزش داریم و رسانه‌ها باید در این زمینه مشارکت کنند.

ارزش اقتصادی آبخیزداری

گرشاسبی اظهار کرد: باید به سمت فعالیت‌های فرابخشی و بین بخشی برویم. جزیره‌ای عمل کردن جز هزینه چیزی در بر ندارد. همچنین نگاه مجلسی‌ها باید به منابع مالی مدریت بحران تغییر کند. 10 تا 15 درصد منابع کشور را در موقع بودجه ریزی برای سیل و بلایای طبیعی در نظر گرفته می‌شود. به طور کلی  این مخاطرات طبیعی چه اتفاق بیافتد و یا نیفتد، در پیش گیری از آن، باید ایمن سازی انجام شود. به طور متوسط اگر یک میلیون تومان برای آبخیزداری هزینه شود، حداقل 3.8 میلیون تومان صرفه‌جویی در بردارد. بسیاری از مسئولین و یا شهروندان سود‌های مستقیم و غیر مستقیم حاصل از آبخیزداری را نمی‌دانند.

 وی در آخر گفت: در بسیاری از مواقع  از هزینه هایی که باید در حوزه آبخیزداری به موقع پرداخت شود، غفلت می‌شود، در مقابل بعد از وقوع سیل ضررهای جانی و مالی غیر قابل برگشت را شاهد خواهیم بود. ارزش ریالی از دست دادن عزیزان در سیل و یا بسته شدن جاده‌ها به خاطر سیل و رسوب چه میزان است؟ تا زمانی که وقت مردم سرمایه محسوب نشود و اتلاف آن محاسبه نشود ما با مشکلات بسیاری روبرو خواهیم بود.