احکام خانواده و فضای مجازی

سؤال: خرید کامپیوتر، لپ تاپ و گوشی هوشمند برای کودکان و نوجوانان (در صورتی که احتمال مفسده توسط سایتهای غیر اخلاقی وجود داشته باشد)، جایز است؟

خرید رایانه و اینترنت برای فرزندان

مقام معظم رهبری: اگر والدین یقین ندارند که کودکان و نوجوانان در راه حرام استفاده می کنند جایز است.[1]

آیت الله سیستانی: اگر ترس آن باشد که به فساد کشیده شوند، جایز نیست.[2] و در صورتی که مفسده داشته و برای کارهای غیر اخلاقی استفاده شود، اشکال دارد.[3]

آیت الله مکارم: اگر [والدین] یقین کنند به انجام گناه کمک می کنند، جایز نیست.[4]

آیت الله شبیری: اگر [والدین] خوف دارند که [فرزند] از رایانه و اینترنت استفادۀ حرام کند، نباید در اختیارش قرار دهند.[5]

سؤال: آیا خرید اینترنت پر سرعت برای منزل (در حالی که با آن دسترسی به مطالب مفید و سایتهای منحرف و مستهجن راحت تر می شود) جایز است؟

مقام معظم رهبری: در صورتی که مفسده داشته و برای کارهای غیر اخلاقی استفاده شود، اشکال دارد.[6]

آیت الله شبیری: در صورتی که ترس افتادن در حرام نباشد، اشکال ندارد.[7]

آیت الله نوری: اشکال ندارد.[8]

سؤال: آیا کودکان می توانند از رایانه و اینترنت استفاده کنند و با آنها فیلمهای مختلف را ببینند یا وارد فضای مجازی شوند؟

مقام معظم رهبری: در صورتی که مفسده دارد و برای کارهای غیر اخلاقی استفاده می شود، اشکال دارد.[9]

آیت الله شبیری: در صورتی که ترس افتادن در حرام نباشد، اشکال ندارد.[10]

آیت الله سیستانی: اگر ترس کشیده شدن به گناه و ترس تأثیر منفی در تربیت دینی آنان وجود داشته باشد، استفادۀ آنها جایز نیست.[11]

نظارت والدین بر فعالیت فرزندان در فضای مجازی

سؤال: برخی از والدین برای اینکه به فعالیتهای فرزندان خود در فضای مجازی اشراف و آگاهی داشته باشند، نرم افزارهایی[12] را بر روی رایانه نصب می کنند تا مواظب آنها باشند و در صورت نیاز، به آنها تذکرات لازم را بدهند. آیا این کار جایز است؟

مقام معظم رهبری و آیات عظام سیستانی، مکارم و نوری همدانی: اگر برای مصالح تربیتی و حفظ فرزند باشد، جایز است.[13]

آیت الله شبیری: اگر تربیت، هدایت و حفظ فرزند بر آن توقف دارد، اشکال ندارد؛ و الا جایز نیست.[14]

سؤال: آیا والدین می توانند نرم افزار بازیهای رایانه ای و شبکه های اجتماعی مفسده دار را که بر روی رایانه یا موبایل فرزندان نصب شده است، حذف کنند؟

آیت الله مکارم: اشکال ندارد.[15]

آیت الله شبیری: اگر از وسایلی باشد که اصلاً استفادۀ حلال ندارد، جایز است، در غیر این صورت، اگر بتواند بفروشد، با اجازۀ حاکم شرع بفروشد و اگر امکان آن نیست، می تواند آن را از بین ببرد.[16]

آگاهی والدین از فضای مجازی

سؤال: آیا بر والدین واجب است برای اینکه از طریق اینترنت و شبکه های اجتماعی، به فرزندان آنها آسیبهای اخلاقی و اعتقادی وارد نشود، اطلاعاتشان را دربارۀ رایانه و اینترنت و شبکه های اجتماعی زیاد کنند و در دوره های آموزشی شرکت کنند؟

آیت الله صافی: در صورتی که تنها راه تربیت این راه نباشد، واجب نیست.[17]

نوری همدانی: سزاوار است والدین اموری را که در تربیت بهتر فرزندان مفید است، یاد بگیرند.[18]

آیت الله مکارم: اگر برای پیشگیری از خطرات و تربیت فرزندان به این کار نیاز باشد، لازم است اقدام کنند و همچنین فرزندان خود را طوری تربیت کنند که در برابر این خطرات در امان بمانند.[19]

آیت الله شبیری: لزوماً امر تربیت و جلوگیری از این گونه خطرات، مشروط به یادگیری این علوم نیست؛ ولی دانستن آن به امر تربیت می تواند کمک کند.[20]

افت تحصیلی

سؤال: اگر انجام بازیهای اینترنتی سبب افت شدید تحصیلی یا مردود شدن شود، آیا در این صورت بازی کردن جایز است؟

مقام معظم رهبری: افت تحصیلی سبب حرمت انجام بازی رایانه ای نمی شود، مگر برای کسی که درس خواندن برای او واجب باشد.[21]

آیت الله مکارم: چنانچه بازی مشروع و حلالی باشد و به خاطر افراط سبب بروز مشکلاتی گردد، قطعاً اتلاف وقت و عمر گرانبها از مصادیق بارز اسراف است و جایز نمی باشد و انسان باید عمر و وقت خود را در راه مفید مصرف نماید.[22]

آیت الله سیستانی: به خودی خود، حرام نیست.[23]

آیت الله شبیری: اگر منجر به ترک واجب شود (مثلاً سبب شود به تعهدی که دربارۀ تحصیل داده، عمل نکند) جایز نیست.[24]

حضور همسر در فضای مجازی

سؤال: آیا شوهر می تواند همسرش را از حضور در فضای مجازی منع کند؟

آیت الله شبیری: اگر استفاده از این شبکه ها مستلزم تصرف در اموال همسر باشد، نمی تواند بدون رضایت وی استفاده کند. در غیر این صورت، هرچند اطاعت از شوهر در چنین موردی شرعاً واجب نیست؛ ولی مناسب است زوجین با کمک هم، فضای صمیمی زندگی را حفظ و تقویت کنند و از ایجاد خلل در زندگی با اموری که ضرورتی ندارد، ممانعت کنند.[25]

آیت الله سیستانی: شوهر نمی تواند همسرش را از حضور در فضای مجازی منع کند، مگر اینکه از اموال و دارایی های او استفاده کند.[26]

آیت الله مکارم: در مواردی که کاری بر خلاف شرع انجام می شود، با زبانی نرم و مهربان، ایشان را از آن نهی نمایید. ضمن اینکه لازم است از اموری که موجب اختلاف می شود، خودداری شود.[27]

آیت الله نوری: توصیه می شود در این امور به مقتضای خواست شوهر عمل شود.[28]

آیت الله صافی: شوهر نمی تواند همسرش را از حضور در فضای مجازی منع کند. البته می تواند هزینۀ اینترنت او را پرداخت نکند.[29]

سؤال: آیا زن می تواند بدون اجازۀ شوهر در فضای مجازی اینترنت رابطه گسترده ای با دیگران داشته باشد؟

آیت الله شبیری: تا زمانی که به ارتباط پسندیده ای که آنها باید با هم داشته باشند یا به حقوق لازم شوهر آسیب نزند، اشکال ندارد؛ ولی در مواردی که مفسده ای مترتب باشد، حضور همسر در فضای مجازی جایز نیست و شوهر هم در فرض وجود شرایط نهی از منکر، باید نهی کند.[30]

آیت الله مکارم: ارتباط با جنس مخالف جایز نیست و غالباً پیامدهای منفی به همراه دارد. بنابراین، در صورت اجازۀ شوهر هم باید از این کار پرهیز نمود.[31]

بررسی ایمیل زن و شوهر

سؤال: آیا جایز است زن و شوهر مخفیانه تلفن همراه و ایمیل یکدیگر را وارسی کنند؟

آیت الله مکارم[32] و آیت الله شبیری:[33] تجسس و هرگونه جستجو در امور شخصی دیگران، جایز نیست.

آموزش مسائل زناشویی

سؤال: آیا ایجاد سایت و کانال مخصوص متأهلین و آموزش مسائل جنسی و زناشویی در آن، جایز است؟

آیت الله سیستانی و آیت الله نوری: اگر ضرورت نداشته یا موجب تحریک شهوت کاربران شود یا مفسدۀ دیگری داشته باشد، حرام است.[34]

آیت الله شبیری: با رعایت ضوابط شرعی و قانونی، اشکالی ندارد.[35]

آیت الله مکارم: اگر ضرورتی نداشته باشد، جایز نیست و در صورت ضرورت باید استفاده از آن را محدود به اشخاصی کنند که به آن نیاز ضروری دارند.[36]

خواندن مطالب جنسی برای ازدواج

سؤال: آیا خواندن مطالب جنسی در فضای مجازی برای آگاهی از مسائل ازدواج و زناشویی، جایز است؟

آیت الله شبیری: چنانچه (نوعاً[37] و شخصاً[38]) مفسده نداشته و خوف گناه هم نباشد، جایز است.[39]

چت برای ازدواج

سؤال: چت کردن با اشخاص مختلف، به انگیزۀ پیدا کردن فرد مورد نظر برای ازدواج با او، چه حکمی دارد؟

آیت الله شبیری: اگر مستلزم حرام نباشد، اشکال ندارد. البته اگر خوف گناه در آن باشد، باید اجتناب کند.[40]

آیت الله مکارم: ارتباط با جنس مخالف جایز نیست و غالباً پیامدهای منفی به همراه دارد.[41]

چت در دوران نامزدی

سؤال: با دختری نامزد کردم[42] و خانواده های ما هم در جریان هستند. آیا می شود برای هم از طریق اینترنت پیام یا ایمیل بفرستیم؟ روابط ما تا چه حدی شرعی است؟

مقام معظم رهبری: باید از بیان مطالبی که محرک شهوت و یا مناسب زن و شوهر شرعی است، اجتناب کنید.[43]

آیت الله شبیری: هر ارتباطی که خوف وقوع در حرام در آن باشد یا نوعاً محرک باشد یا به قصد شهوت باشد، جایز نیست و سفارش دین در ارتباط با نامحرم، ارتباط در حد ضرورت، آن هم با رعایت کامل مسائل شرعی است.[44]

اجازۀ والدین به چت کردن فرزندان

سؤال: من به دخترم اجازه می دهم از طریق اینترنت با پسری چت بکند. البته اطمینان دارم خطری برایش وجود ندارد، آیا این کار جایز است؟

آیت الله مکارم: جایز نیست. ممکن است فعلاً خطری نداشته باشد؛ ولی تجربه نشان داده که خالی از گناه و خطر نیست.[45]

ازدواج اینترنتی

سؤال: آیا می توان صیغۀ عقد را از طریق نوشتن و تایپ کردن در فضای مجازی، اجرا کرد؟

امام خمینی (ره)، مقام معظم رهبری[46] و آیات عظام شبیری،[47]

سیستانی،[48] مکارم، صافی[49] و نوری همدانی:[50] در عقد ازدواج، صیغۀ عقد باید خوانده شود، لذا نوشتن و تایپ در فضای مجازی کافی نیست و عقد، محقق نمی شود.

سؤال: آیا در خواندن عقد اینترنتی، معلوم بودن دختر و پسر لازم است؟

مقام معظم رهبری و آیت الله سیستانی: برای خواندن عقد اینترنتی، باید مخاطب شما معلوم باشد.

آیت الله شبیری: لازم نیست؛ ولی باید معین باشد.

بخشیدن مدت عقد موقت

سؤال: بخشش مدت عقد در فضای مجازی چه حکمی دارد؟ مثلاً در چت بگوید: بقیۀ مدت را به شما بخشیدم؟

مقام معظم رهبری[51] و آیت الله مکارم: اگر اطمینان به بخشیده شدن بقیۀ مدت حاصل شود، مانعی ندارد.

آیت الله سیستانی[52] و آیت الله شبیری:[53] صحیح است.

ترس از فرزندآوری

سؤال: اگر محتوای بعضی از بازیهای رایانه ای و آنلاین موجب شود که زنان از فرزندآوری ترس داشته باشند و عمداً باردار نشوند و خود و خانواده را از نعمت فرزند محروم کنند، آیا استفاده از این بازیها برای زنان جایز است؟

مقام معظم رهبری: هر نوع بازی رایانه ای یا برنامه ای که مفسده داشته باشد یا مقدمۀ مفسده باشد، استفاده از آن جایز نیست.[54]

آیت الله مکارم: استفاده از این بازیها جایز نیست.

طلاق اینترنتی

سؤال: آیا در عقد و طلاق از طریق فضای مجازی، حضور دختر و پسر لازم است؟

آیات عظام شبیری،[55] سیستانی و نوری همدانی:[56] لازم نیست.

سؤال: آیا جاری کردن طلاق از طریق نوشتن و تایپ در اینترنت، جایز است؟

امام خمینی(ره)[57]، آیت عظام شبیری،[58] سیستانی[59] و مکارم:[60] برای طلاق، باید صیغۀ طلاق خوانده شود. لذا با نوشتن (در نامه، ایمیل، چت و...) اجرا و محقق نمی شود.

سؤال: آیا حضور دو شاهد عادل هنگام اجرای طلاق (حتی طلاق اینترنتی)، لازم است؟

امام خمینی(ره)[61] و آیات عظام شبیری،[62] سیستانی،[63] مکارم[64] و نوری همدانی:[65] واجب است و بنا بر احتیاط واجب، به صورت تلفنی و اینترنتی صحیح نیست.

طلاق و جدایی زن و شوهر

سؤال: اگر شبکه های اجتماعی موجب طلاق و جدایی زن و شوهر شوند، استفاده از آنها برای آنان چه حکمی دارد؟

مقام معظم رهبری: جایز نیست.[66]

آیت الله صافی: اگر کسی بفهمد که شبکه های اجتماعی به زندگی او لطمه می زند، انجام آن به نفع او نیست.[67]

آیت الله شبیری: هرچند استفادۀ مناسب از چنین شبکه هایی مستلزم طلاق و مانند آن نمی شود؛ ولی اگر همراه با حرام یا ترس از وقوع در حرام نباشد، اشکال ندارد.[68]

آیت الله سیستانی: اگر با ترس افتادن به گناه (هرچند به صورت تدریجی) همراه باشد، جایز نیست.[69]

آیت الله نوری: اگر مفسده داشته باشد، اشکال دارد.[70]

دیدن ماهواره از طریق اینترنت

سؤال: آیا اعضای خانواده مجازند شبکه های ماهواره ای را از طریق اینترنت مشاهده کنند؟

مقام معظم رهبری: چون این وسیله برای کسی که آن را در اختیار دارد، زمینۀ دریافت برنامه های حرام را کاملاً فراهم می کند و گاهی نگهداری آن مفاسد دیگری را نیز در بر دارد، خرید و نگهداری آن جایز نیست، مگر برای کسی که به خودش مطمئن است که استفادۀ حرام از آن نمی کند و بر تهیه و نگهداری آن در خانه اش مفسده ای هم مترتب نمی شود؛ لکن اگر قانونی در این مورد وجود داشته باشد، باید مراعات گردد.

آیت الله نوری: اگر مفسده داشته باشد، جایز نیست.[71]

آیت الله مکارم: با توجه به اینکه غالب برنامه های ماهواره فاسد است و اثرات منفی در پی دارد و در هر خانه ای وارد شود، غالباً از آن سوء استفاده خواهد شد، هرگونه خرید، فروش، نصب، راه اندازی، نگهداری و استفاده از آن جایز نیست و درآمدی که از این راه به دست می آید، اشکال دارد.[72]

آیت الله سیستانی: اگر از استفادۀ آن در حرام (مانند دیدن صحنه های لخت و نیمه لخت) ایمن باشد، به خودی خود حرام نیست.[73]

آیت الله صافی: استفادۀ مشروع و مفید از آن اشکال ندارد؛ ولی اگر معرض استفادۀ نامشروع و فساد اخلاق باشد، جایز نیست. در این زمان که شرایط خاص رسانه ها و وسایل ارتباطی، صیانت اخلاقی و هویت اسلامی جامعه، مخصوصاً نسل جوان را تهدید می کند، همگان، مخصوصاً بزرگان خانواده و عائله باید مراقبت نمایند که بستگان آنها به این خطر که از خطر اعتیاد زیان بارتر است، مبتلا نشوند و حیات اخلاقی آنها محفوظ بماند.

آیت الله شبیری: در صورتی که در آن، خوف وقوع در گناه یا مترتب شدن مفسده باشد، جایز نیست (هرچند از طریق اینترنت باشد) و در غیر این صورت نیز اگر قانون آن را منع می کند، رعایتش بنا بر احتیاط، لازم است.[74]

ترک واجبات

سؤال: اگر استفاده از فضای مجازی، شبکه های اجتماعی و بازیهای اینترنتی، موجب شود انسان از کارهای واجب (مانند اطاعت از دستورات والدین، صلۀ رحم، تحصیل علم و...) باز بماند، استفاده از آنها برای او جایز است؟

مقام معظم رهبری: این امور اگر از نوع حلال آن باشد، با ترک صلۀ رحم یا ترک اوامر والدین، حرام نمی شوند؛ ولی باید بداند هر کاری که موجب اذیت و آزار والدین شود، حرام و گناه کرده است؛ ولی استفاده از فضای مجازی، شبکه های اجتماعی و بازیهای اینترنتی، حرام نمی شوند.[75]

آیت الله صافی و نوری همدانی: اگر این مفسده ها را داشته باشد، عضویت و استفاده از آنها، حرام است.[76]

آیت الله شبیری: انجام فعلی که موجب ترک واجب شود، جایز نیست.[77]

آیت الله مکارم: چنانچه موجب کاهلی [و سستی] در انجام واجبات شود، جایز نیست.[78]

سؤال: اگر حضور در فضای مجازی و شبکه های اجتماعی سبب قضا شدن نماز کاربران شود، آیا کار با فضای مجازی برای آنها جایز است؟

مقام معظم رهبری[79] و آیت الله شبیری:[80] حضور در فضای مجازی برای آنها حرام است.

پی نوشت ها

[1] استفتاء از دفتر معظم له، 20/ 6/ 93.

[2] سایت معظم له، پرسش و پاسخ، رایانه.

[3] استفتاء از دفتر معظم له، 13/ 11/ 93.

[4] استفتاء از دفتر معظم له، 20/ 6/ 93.

[5] استفتاء از دفتر معظم له، کد استفتاء: 6980، 20/ 6/ 93.

[6] استفتاء از دفتر معظم له، 13 / 11 / 93.

[7] استفتاء از دفتر معظم له، کد استفتاء: 11936، 13/ 11/ 93.

[8] استفتاء از دفتر معظم له، 13/ 11/ 93.

[9] استفتاء از دفتر معظم له، 13/ 11/ 93.

[10] استفتاء از دفتر معظم له، کد استفتاء: 11936، 13/ 11/ 93.

[11] سایت معظم له، پرسش و پاسخ، رایانه.

[12] فیلترینگ خانگی پاساد، آی نت، کید لاگر: www.cyberpolice.ir.

[13] استفتاء از دفاتر، 5/ 8/ 93.

[14] استفتاء از دفتر معظم له، کد استفتاء: 8245، 7/ 8/ 94.

[15] استفتاء پیامکی از دفتر معظم له، 10/ 2/ 94.

[16] استفتاء از دفتر معظم له، کد استفتاء: 27963، 25/ 12/ 94.

[17] استفتاء پیامکی از دفتر معظم له، 11 / 3/ 94.

[18] همان، 9/ 3/ 94.

[19] استفتاء از دفتر معظم له، 11/ 3/ 94.

[20] استفتاء از دفتر معظم له، کد استفتاء: 15839، 11/ 3/ 94.

[21] همان، 5/ 6/ 94.

[22] همان، کد استفتاء: 9710080051، 10 / 10 / 97.

[23] همان، کد استفتاء: 809963، 15/ 10/ 97.

[24] همان، کد استفتاء: 27962، 25/ 12/ 94.

[25] سایت معظم له، استفتائات، س700.

[26] استفتاء از دفتر معظم له، 17/ 3/ 95.

[27] همان، 17/ 3/ 95.

[28] همان، 19/ 3/ 95.

[29] همان، 18/ 3/ 95.

[30] همان، کد استفتاء: 60662، 30 / 9/ 97.

[31] همان، کد استفتاء: 9709280075، 29/ 9/ 97.

[32] همان.

[33] همان، کد استفتاء: 60662، 30/ 9/ 97.

[34] استفتاء از دفتر معظم له، 8/ 10/ 97.

[35] همان، کد استفتاء: 61104، 26/ 11/ 97.

[36] همان، کد استفتاء: 9710120096، 13/ 10/ 97.

[37] برای عموم و اکثر خوانندگان، مفسده دارد.

[38] برای عموم مردم مفسده ندارد؛ ولی برای این کاربر، ضرر و مفسده دارد.

[39] استفتاء از دفتر معظم له، کد استفتاء: 60663، 30 / 9/ 97.

[40] همان، کد استفتاء: 60863، 7/ 10/ 97.

[41] همان، کد استفتاء: 9710050101، 6/ 10/ 97.

[42] عقد یا صیغه هم به هیچ وجه فعلاً ممکن نیست.

[43] سایت معظم له، استفتائات جدید، احکام نگاه، ارتباط با نامحرم.

[44] استفتاء از دفتر معظم له، کد استفتاء: 27966، 25/ 12/ 94.

[45] سایت معظم له، احکام شرعی، استفتائات.

[46] سایت معظم له، استفتائات جدید، (آذرماه)، فضای مجازی، 1/ 9/ 96.

[47] توضیح المسائل، سید موسی شبیری زنجانی، انتشارات سلسبیل، قم، چاپ اول، 1430 ق، ص 509، م 2372؛ استفتاء از دفتر معظم له، کد استفتاء: 60662، 30/ 9/ 97.

[48] توضیح المسائل، سید علی حسینی سیستانی، انتشارات هاتف، مشهد، چاپ هفدهم، 1387ش، ص347، م 2323.

[49] استفتاء از دفتر معظم له، 4/ 10/ 97.

[50] همان، 28/ 9/ 97.

[51] سایت معظم له، استفتائات جدید، (مرداد ماه)، 1/ 5/ 96.

[52] همان، کد استفتاء: 807154، 2/ 10/ 97.

[53] همان، کد استفتاء: 60613، 7/ 10/ 97.

[54] استفتاء از دفتر مکارم، 21/ 9/ 97؛ و مقام معظم رهبری، 27/ 9/ 97.

[55] استفتاء از دفتر معظم له، کد استفتاء: 60400، 21/ 9/ 97.

[56] استفتاء از دفاتر، 20/ 9/ 97.

[57] توضیح المسائل، ص 526، م 2383.

[58] همان، ص 545، م 2517.

[59] همان، ص 369، م 2467.