دکتر محسن نراقی؛ رئیس انجمن تحقیقات راینولوژی، فلوی رسمی جراحان بینی آمریکا، عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران، بورد فوق تخصصی جراحی پلاستیک و ترمیمی صورت، مدرس آکادمی جراحان پلاستیک و ترمیمی صورت آمریکا
بیماری‌های آلرژیک بیماری‌های متنوع و گوناگونی هستند که شیوع زیادی دارند. به عنوان مثال رینیت آلرژیک در برخی از جوامع حدود 20 درصد جمعیت راگرفتار خود کرده است. آلرژی یا حساسیت به صورت افزایش حساسیت و واکنش پاتولوژیک به عوامل محیطی یا موادی نظیرگرده‌ها، غذا و گرد و خاک در مقادیری بی‌تأثیر بر افراد طبیعی، تعریف می‌شود. واکنش‌های آلرژیک تظاهرات متعددی از نظر گوش، گلو و بینی دارد که مورد بحث قرار می‌گیرند.
رینیت آلرژیک
رینیت آلرژیک شایع‌ترین تظاهر آلرژی مجرای تنفسی فوقانی است. ممکن است فصلی یا دایمی باشد. رینیت آلرژیک فصلی اغلب ناشی از گرده درختان،علف‌های هرز و چمن است، در حالی‌که رینیت آلرژیک دایمی اغلب ناشی از مایت گرد و خاک و زوائد حیوانات‌است. قارچ‌های معلق می‌توانند هر دو نوع رینیت آلرژیک را ایجاد کنند. حداکثر علایم رینیت آلرژیک فصلی بستگی‌به منطقه جغرافیایی دارد، ولی در فاصله بین اواخر بهار واوایل پاییز رخ می‌دهند.
علایم رینیت آلرژیک عبارتند از: احتقان بینی، آب ریزش‌آبکی بینی، عطسه، خارش بینی، التهاب ملتحمه، اشک‌ریزش، خارش کام و ترشحات پشت بینی. همچنین ممکن‌است بیماران احساس بی‌حالی و ضعف داشته باشند. تشخیص افتراقی شامل سایر انواع رینیت مانند رینیت دارویی، رینیت هورمونی، سرماخوردگی، سینوزیت و برخی ضایعات‌ساختمانی که منجر به انسداد بینی میشوند مانند انحراف‌تیغه بینی، بزرگی لوزه سوم، جسم خارجی بینی و تومورهای بینی است. عوارض رینیت آلرژیک عبارتند از: تجمع مایع در گوش میانی، سینوزیت، بزرگی لوزه‌‌ها، ،گلودرد، پولیپ‌های سینوس‌های اطراف بینی و تجمع ترشحات سینوس‌ها. .
آلرژیهای گوش
واکنش‌های آلرژیک، مسؤول برخی از بیماری‌های گوش خارجی، داخلی و میانی هستند. گوش خارجی مستعد اگزمای آلرژیک است. این اگزما ممکن است ناشی ازآلرژی غذایی یا واکنش آلرژیک نسبت به عفونت قارچی گوش خارجی باشد. در هر دو مورد، اگزما منجر به از دست‌دادن سلامت طبیعی پوست شده، می‌تواند زمینه تهاجم باکتریایی و التهاب گوش خارجی را مهیا سازد. التهاب گوش میانی حاصل از انسداد آلرژیک شیپور استاش، اغلب یکی از عوارض رینیت آلرژیک است. به نظر می‌رسد که این مسأله، نتیجه از دست دادن تبادل هوایی طبیعی گوش و به هم خوردن موازنه فشار هوای گوش با فشار اتمسفر است. این تجمع مایع که منجر به کم‌شنوایی هدایتی می‌شود، ممکن است عفونی شود و عفونت گوش میانی چرکی پدیدار شود.
آلرژیهای حنجره
حنجره تحت تأثیر بیماری‌های آلرژیک قرار می‌گیرد. ممکن است سرفه مزمن به علت وجود حنجره بیش از حد تحریک‌پذیر، ایجاد شود. گمان می‌شود این امر ناشی ازهمان مکانیسم ایجاد آسم آلرژیک است و به عنوان "آسم حنجره‌ای" شناخته شده است. همچنین سرفه مزمن ممکن است از تحریک حنجره‌ای ایجاد شده توسط ترشحات پشت بینی مرتبط با رینیت آلرژیک ناشی شود. حنجره و دستگاه تنفسی فوقانی ممکن است تحت تأثیر آنژیوادم آلرژیک قرار گیرد و حتی منجر به انسداد مجاری هوایی فوقانی و مرگ شود. بیماران ممکن است از تنگی تنفس و خشونت صدا شکایت داشته باشند. ورم ناشی ازواکنش کلاسیک همراه با آزاد شدن هیستامین و سایر مدیاتورها می‌شود که‌سبب نشت عروقی و «آسم حنجره‌ای می‌گردد. آنژیو ادم ممکن است به سرعت پیشرفت کند و به یک فوریت‌پزشکی مبدل شود.
آزمایش‌های آلرژی
وقتی که مشخص شد بیماری علایم آلرژی دارد، باید تلاش کرد تا منشأ اصلی آلرژی وی مشخص شود. اگر آلرژن آسیب رسان خاصی، شناسایی شد، ضروری است که فرد از آن عامل اجتناب کند یا این که درمان خاص آن شروع شود. برای شناسایی آلرژن‌های خاص، روش‌هایی در محیط زنده یا محیط غیر زنده ـ آزمایشگاه ـ وجود دارند. این آزمایش‌ها برای‌تعیین میزان قدرت واکنش آلرژیک هم انجام میشوند. در تمامی آزمایش‌های انجام شده در محیط زنده مقداری‌معین از آلرژن مشکوک به داخل پوست وارد می‌شود. واکنش مثبت موجب کهیر و قرمزی می‌شود. هر قدر کهیر و قرمزی بزرگ‌تر باشد، واکنش آلرژیک شدیدتر است.
درمان آلرژی
مهمترین درمان آلرژی دستگاه تنفسی فوقانی اجتناب از آلرژن محرک است. اجتناب از آلرژن‌های شناخته شده، آسان و مؤثر است، مانند اجتناب از زوائد حیوانات، زیرا محدود کردن هرگونه تماسی با حیوانات خانگی‌امکان‌پذیر است. شستن مرتب ملحفه، کنار گذاشتن مبلمان کهنه و وسایل پرزدار و فرسوده، اجتناب از اسباب‌بازی‌های عروسکی پرز و پشم یا شستن مرتب آنها می‌تواند مفید باشد. ممکن است گلدان‌های خانگی محلی برای رشد قارچ‌های معلق در هوا باشد. گاه پر بالش‌حساسیت‌زاست. با این حال اجتناب از ماده آلرژن در بیمارانی که نسبت به مایت گرد و خاک یا چند ماده حساسیت‌زا آلرژی دارند، بسیار مشکل است.
اساس درمان دارویی شامل آنتی‌هیستامین‌ها است. گرچه ممکن است داروهای کورتیکو استروئیدی به ویژه بصورت اسپری نیز تجویز شوند. هر دسته از داروها در سطوح متفاوتی عمل می‌کنند.
آنتی‌هیستامین‌ها با مهار رقابتی در محل‌های گیرنده عمل می‌کنند. آنتی هیستامین‌ها هیستامین‌های آزاد شده را از بین‌نمی‌برند و تولید هیستامین را مهار نمی‌کنند. با استفاده مرتب از آنتی هیستامین‌ها و در نتیجه دور از دسترس قرارگرفتن محل‌های گیرنده، بهترین نتایج حاصل میشوند. بنابراین بیماران باید در طول دوره آلرژی این داروها را بطور مرتب و نه بطور گهگاهی استفاده کنند. عارضه جانبی شایع آنتی‌هیستامین‌ها، خواب‌آلودگی است. با این حال، برخی از آنتی‌هیستامین‌ها نفوذ کمی به داخل سدخونی ـ مغزی داشته، به طور کلی اثر خواب‌آلودگی کم‌تری دارند. استفاده از ترفنادین به دلیل عوارض جانبی قلبی رایج نیست4 آنتی‌هیستامین‌های جدیدتر نظیر ستی‌ریزین، فکسوفنادین، لوراتادین جایگزین آن شده است. در حال‌حاضر داروهای آنتی‌هیستامین موضعی به صورت اسپری نیز مورد استفاده قرار می‌گیرند. داروهای مقلد سمپاتیک شامل قطره‌های بینی آلفا ـ آدرنرژیک نظیر فنیل‌افرین و مواد آلفا ـ آدرنرژیک خوراکی (مانند پسودوافدرین) است. این داروها عملکردی ضداحتقانی دارند و اثرات خود را در سطوح عضو هدف اعمال‌می‌کنند. این داروها با ایجاد انقباض عروقی در مخاط پرخون، اعمال اثر می‌کنند. قطره‌های بینی فنیل‌افرین تنهابرای چند روز در مهار احتقان بینی مؤثرند، زیرا استفاده درازمدت آنها، سبب بازگشت احتقان بینی می‌شود که به عنوان "رینیت دارویی" شناخته می‌شود. گاه در صورت مصرف طولانی مدت آدرنرژیک‌های خوراکی تحریکات غیر دلخواه قلبی ـ عروقی یا عصبی متظاهر می‌شود. بنابراین این گروه از داروها کمتر برای بیماران مبتلا به آلرژی تجویز میشوند چون گاهی ضرر آنها بیش از نفعشان است.
کورتیکواستروئیدها در سطح سلول‌ها با گیرنده‌های گلوکوکورتیکوئید عمل می‌کنند و با کاهش نفوذ پذیری‌عروقی و بافتی، کاهش واکنش التهابی را سبب‌می‌شوند. استروئیدها پاسخ گلبول‌های سفید خون را نیز کاهش می‌دهند. ممکن است استروئیدها به صورت سیستمیک یا موضعی ـ به صورت اسپری‌های‌داخل بینی ـ تجویز شوند. استروئیدهای سیستمیک بسیار مؤثرند، ولی عوارض جانبی زیادی دارند که عبارتند از: مهار غده فوق کلیوی، تحریکات معدی ـ روده‌ای، پوکی استخوان،دیابت، گلوکوم، کاتاراکت و مستعد شدن به عفونت. این داروها فقط در موارد بسیار شدید و به صورت دوره‌های کوتاه مدت تجویز میشوند. با این حال، اسپری‌های استروئیدی ثمربخش‌اند و عوارض جانبی سیستمیک ندارند، به همین دلیل می‌توانند برای درمان دراز مدت مورد استفاده قرار گیرند. در موارد نادر، بیماران به دنبال مصرف اسپرهای بینی، سوزش یا خونریزی بینی را گزارش می‌کنند.
کرومولین به صورت اسپری تجویز می‌شود و میزان آزاد شدن هیستامین و سایر مدیاتورها را کاهش می‌دهد. باید کرومولین را پیش از تماس با آلرژن و آزاد شدن هیستامین تجویز کرد، زیرا کرومولین پس از آزاد شدن هیستامین بی‌‌اثر است. کرومولین می‌تواند در درمان پیشگیرانه رینیت آلرژیک مؤثر باشد و هیچ عارضه جانبی قابل توجهی ندارد.
ایمونوتراپی یا حساسیت‌زدایی، در مواردی از آلرژی استفاده می‌شود که بیمار علایم شدید مهار نشده با دارو را دارد و اجتناب از آلرژن‌های محرک غیر ممکن یا غیر مؤثر است. علایم خفیف و کوتاه مدت، احتیاج به ایمونوتراپی ندارند.
