در این میان ایران با وجود ظرفیت‌های گسترده، ضعف‌های بسیار جدی‌ای در حوزه دیپلماسی اقتصادی و تجاری دارد. در این خصوص دکتر سمیه مردانه مدرس دانشکده روابط بین‌الملل در وبینار دیپلماسی تجاری که سه‌شنبه 20 آبان از سوی انجمن دیپلماسی ایران برگزار شد به تعریف، اهمیت و بخش‌های دیپلماسی تجاری پرداخت و گفت: دیپلماسی تجاری شبکه‌ای از بازیگران دولتی و خصوصی است که با استفاده از کانال‌ها و فرآیندهای دیپلماتیک روابط تجاری را مدیریت می‌کنند و از کسب و کارها حمایت به‌عمل می‌آورند و به این ترتیب هم نیازهای بخش دولتی و هم نیازهای بخش‌خصوصی را برآورده می‌کنند. مردانه با بیان اینکه در کشورهای توسعه‌یافته توجه ویژه‌ای به این نوع دیپلماسی مبذول شده است، افزود: «ما در این حوزه ضعف‌های جدی داریم که نیازمند توجه‌ویژه به آن است.»
دکتر مردانه در این نشست ابتدا با تعریف دیپلماسی آن را گفت‌وگو یا برقراری ارتباط بین دو گروه (کشور، کسب‌وکار، موسسه غیردولتی، سازمان‌های فراملی، سازمان‌های چندملیتی و گروه‌های ذی‌نفع) دانست که از طریق یک یا چند نماینده بدون استفاده یا ارجاع به منابع قدرت صورت می‌گیرد. او افزود: «این دو گروه باید وجود یکدیگر را به رسمیت بشناسند و حاکمیت دیگری را در یک قلمرو خاص به شکل فیزیکی یا غیرمادی مانند یک بازار خاص قبول داشته باشند. هدف از گفت‌وگو نیز در این فرآیند رسیدن به درک مشترک از مسائل و یافتن راه‌حل مسالمت‌آمیز و پایدار در مورد چالش‌های موجود است.»
مردانه سپس به تعریف دیپلماسی اقتصادی پرداخت و ابراز کرد: «دیپلماسی اقتصادی یعنی استفاده از ابزارهای سیاسی در مذاکرات بین‌المللی با هدف تقویت کامیابی اقتصادی یک ملت، و استفاده از ابزارهای اقتصادی به‌منظور بهبود ثبات سیاسی کشور است. مانند مذاکرات مربوط به توافق‌نامه تجاری بین ایالات‌متحده آمریکا و اتحادیه اروپا.» سومین تعریفی که این استاد دانشگاه به آن پرداخت، دیپلماسی تجاری بود. او در بیان تعریف این نوع از دیپلماسی گفت: «دیپلماسی تجاری شبکه‌ای از بازیگران دولتی و خصوصی است که با استفاده از کانال‌ها و فرآیندهای دیپلماتیک روابط تجاری را مدیریت می‌کنند و از کسبوکارها حمایت به‌عمل می‌آورند و به این ترتیب هم نیازهای بخش دولتی و هم نیازهای بخش‌خصوصی را برآورده می‌کنند. مانند آنچه کسب‌کارهای چینی در آفریقا عمل می‌کند و منافع پکن را تامین می‌کند.»
مقایسه دیپلماسی اقتصادی و تجاری
این استاد دانشگاه در بیان مقایسه دیپلماسی اقتصادی با دیپلماسی تجاری هم گفت: «معمولا دیپلماسی اقتصادی و تجاری را دو مفهوم معادل درنظر می‌گیرند. دیپلماسی اقتصادی موضوعات مربوط به سیاست‌های عمومی اقتصادی و توافق‌نامه‌های تجاری را در برمی گیرد، درحالی‌که دیپلماسی تجاری مسائل بسیار جزئی‌تر را مدنظر قرار می‌دهد. مساله اصلی در دیپلماسی تجاری تمرکز روی حمایت از کسب‌کارها برای حضور در بازارهای خارجی است. در واقع ممکن است موضوع و اهداف در دیپلماسی اقتصادی و تجاری یکسان باشد، اما حوزه تمرکز آنها متفاوت است.»
چهار بخش دیپلماسی تجاری
دکتر مردانه سپس فعالیت‌های شبکه‌ای- هوشمندی، مطالعه و انتقال آگاهی- پویش تصویرسازی و حمایت از کسبوکارها را چهار بخش اصلی دیپلماسی تجاری دانست. او در تشریح جزئیات این بخش‌ها به فعالیت‌های شبکه‌ای پرداخت و گفت: «فعالیت‌های شبکه‌ای را می‌توان در شش قسمت تقسیم‌بندی کرد؛ اول، توسعه کسب‌کارها و راه‌های برقراری ارتباط بین دو کشور. دوم، بازدید از کشورها، فرستادن گروه‌های نماینده برای ارزیابی موارد موردنظر. سوم، برگزاری جلسات نشست بین خریداران و فروشندگان. چهارم، مقایسه شرکای تجاری مختلف با استفاده از داده‌های جمع‌آوری شده. پنجم، یافتن شرکای تجاری مناسب، توزیع‌کنندگان، سرمایه‌گذاران و وکلا و ششم هم شبکه‌های مخصوص دیپلمات‌های تجاری جهت رایزنی.»
دکتر مردانه در توضیح حمایت از کسب‌کارها به‌عنوان یکی دیگر از بخش‌های دیپلماسی تجاری اظهار کرد: در این خصوص باید گفت که هدف از مذاکرات حمایت از کسبوکارها، اجرای قراردادها و حل مشکلات، جمع‌آوری داده‌های صادراتی به منظور بازاریابی در کشور مقصد، نظارت بر حسن اجرای قراردادها، فعالیت‌های حقوقی و هماهنگی اقدامات قانونی است.» پویش‌های برندسازی سومین بخش از دیپلماسی تجاری بود که این استاد دانشگاه به آن پرداخت و گفت: در پویش‌های برندسازی چند اصل قابل‌توجه است؛ اول، تقویت اطلاعات در مورد کالاها و خدمات. دوم، شرکت در نمایشگاه‌های تجاری و معرفی صادرکنندگان بالقوه. سوم، جلب سرمایه‌گذاران بالقوه خارجی. چهارم، جمع‌آوری داده‌های بازاریابی در مقاصد صادراتی. پنجم، فعالیت‌های مربوط به تقویت بخش توریسم و ششم، پویش‌های اطلاع‌رسانی.» دکتر سمیه مردانه در توضیح بخش چهارم از بخش‌های دیپلماسی تجاری به هوشمندی، مطالعه و انتقال آگاهی اشاره کرد و افزود: «جمع‌آوری و انتشار داده‌ها و اطلاعات تجاری- تحقیق و مطالعه در مورد بازارهای سایر کشورها- ارسال گزارش به کشور مبدأ- ارائه مشاوره به کشورهای مبدأ و مقصد و انجام مطالعات علمی و پژوهش‌های مشترک با هدف تسهیل روابط تجاری پنج اصلی است که نیازمند توجه، دقت و رصد است.»
اهمیت دیپلماسی اقتصادی و تجاری
این استاد دانشگاه در بخش دیگری از صحبت‌هایش در وبینار دیپلماسی تجاری به اهمیت روزافزون این نوع از دیپلماسی پرداخت و اظهار کرد: «در سال‌های اخیر دیپلمات‌ها بیشتر روی کارکردهای تخصصی متمرکز بوده‌اند تا به بهبود فضای کسب‌کار کمک کنند. مهم‌ترین وظایف دیپلمات‌ها در کشورهای مختلف بهبود سرمایه‌گذاری، انتقال فناوری‌های نوین و یافتن شرکای تجاری مناسب برای کسب‌و‌کارهای مختلف بوده است. در این میان توسعه فناوری اطلاعات باعث شده که برخی اقدامات همچون تعیین دیپلمات‌ها و اختصاص آنها برای ظرفیت‌های موجود بسیار آسان‌تر شود.» مردانه افزود: «تمرکز اصلی دیپلمات‌های تجاری روی بهبود ارائه خدمات در زمینه انتقال علم روز، فناوری و جذب سرمایه‌گذاری به‌منظور بهبود کارآیی است.»
مردانه با بیان اینکه افزایش تعداد دیپلمات‌های تجاری و تمرکز روی دیپلماسی اقتصادی یکی از روش‌های مواجهه با مسائل ژئواکونومی است، چرا که محل تلاقی مسائل اقتصادی، امنیتی و سیاسی است، اظهار کرد: «ورود و تمرکز دیپلمات‌ها در موضوعاتی مانند مسائل تجاری در نشست‌های نهادها و سازمان‌های مهم بین‌المللی در سرتاسر جهان نیز مورد توجه قرار گرفته است. در کشورهایی مانند بریتانیا در دهه اخیر توجه ویژه‌ای به‌موضوع دیپلماسی تجاری شده است. دولت چین هم از سال 2010 تاکنون روی استفاده از دیپلماسی تجاری به منظور دستیابی به اهداف تجاری تمرکز کرده است.
مردانه در ادامه با طرح این پرسش که چگونه می‌توان در این چارچوب هزینه‌های صادرات را کاهش داد، گفت: «وجود موانع ورود، هزینه‌های ثابت و متغیری را بر صادرات مترتب می‌شود. بالا بودن هزینه‌های ثابت مستلزم افزایش بهره‌وری بنگاه‌های اقتصادی برای حضور در بازارهای خارجی است و همین امر تعداد کالاهای صادراتی و تعداد صادرکنندگان را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد. در این میان هزینه‌های متغیر ورود به بازار خارجی نیز حجم کالای صادراتی را کاهش می‌دهد. به دلیل وجود چنین هزینه هایی، نقش دیپلمات‌های خارجی بیشتر در معرفی فرصت‌های تجاری پررنگ می‌شود تا در بهبود روابط تجاری موجود.»
او سپس با بیان اینکه چرا دیپلماسی تجاری مهم است، به بیان این اهمیت پرداخت و ادامه داد: «دیپلمات‌های حاضر در کشور مقصد ضمن شناخت بازار مقصد، به بازار هم دسترسی دارند که همین امر هزینه جست‌وجو برای شریک تجاری را کاهش می‌دهد. از این‌رو تربیت دیپلمات‌هایی که علم بازار و دانش لازم برای یافتن شریک تجاری مناسب را داشته باشند از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. همچنین جمع آوری اطلاعات لازم و داده‌های مورد نیاز در مورد محیط بازار در کشور مقصد و شرایط ویژه آن کشور از دیگر مزایای حضور دیپلمات تجاری است و به‌طور کلی هزینه‌های صادرات کاهش می‌یابد.»
تاثیر دیپلماسی تجاری روی حجم تجارت
این استاد دانشگاه در بخش سوم و پایانی صحبت‌هایش به تاثیر دیپلماسی تجاری روی حجم تجارت خارجی پرداخت و گفت: «سهم تجارت از تولید ناخالص داخلی (GDP) اهمیت نسبی بخش تجارت در اقتصاد یک کشور را نشان می‌دهد. برای فهم بهتر این وضعیت سهم تجارت از تولید ناخالص داخلی جهان در سال 1950 کمتر از 5 درصد بوده که در سال 2019 این سهم به حدود 60 درصد رسیده است و این نشان می‌دهد که تجارت و به فراخور آن نقش دیپلماسی تجاری درحال پررنگ شدن است.»
مردانه در ادامه به اثر دیمیتریوس کامساریس متفکر اقتصادی در سال 2018 باعنوان تاثیر تجارت بین‌الملل دیپلماتیک بر حجم تجارت پرداخت و گفت: «حضور یک دیپلمات تجاری از کشور A در کشور B صادرات از A به B را افزایش می‌دهد. همچنین روی صادرات کالاهای همگن، متمایز و کل صادرات نیز اثر می‌گذارد. حضور دیپلمات تجاری صادرات کالاهای متمایز را 25 درصد و صادرات کالاهای همگن را 20 درصد افزایش می‌دهد. همچنین حضور دیپلمات تجاری هزینه‌های ثابت تجارت را بیش از هزینه‌های متغیر کاهش می‌دهد.» دکتر مردانه در پایان با مقایسه تعداد رایزنان بازرگانی ایران و کشورهای جهان به ضعف حضور رایزنان بازرگانی ایران در کشورهای مختلف پرداخت و با بیان اینکه ما در این حوزه ضعف‌های جدی داریم، گفت: «البته تعدادی از رایزنان در حال تربیت و همچنین معرفی هستند که تعداد آنها باز هم به 40 نفر نمی‌رسد که این در مقایسه با چین که 221 رایزن بازرگانی یا کره‌جنوبی که 141 رایزن بازگانی در کشورهای مختلف جهان دارند، عدد بسیار کمی است.»
