سیده معصومه شمس : کارشناس روانشناسی و هنری ؛ عضو انجمن قصه‌گویی استان البرز
تحریریه زندگی آنلاین : بیشتر والدین دوست دارند که فرزندانی با ادب داشته باشند. ادب تنها واژه‌ای است که حتی بی‌فرهنگ‌ترین انسان‌ها، آن را برای فرزند دلبند خود می‌پسندند، البته تربیت از نظر بیشتر خانواده‌ها تعریف مختلفی دارد و هر کسی به زعم خود از یک‌سری هنجارها به عنوان ادب کردن فرزندان استفاده می‌کند که ممکن است کاملا از نظر دیگران اشتباه و یا مردود باشد. واژه ادب در واقع به معنای تعلیم است و تربیت به معنای تعلیم و پرورش دادن است. تربیت مجموعه‌ای از رفتارهای مختلف با روش‌های مثبت و منفی است. تربیت در واقع آموزش دادن رفتارها به کودکان است. وقتی فرزندان خود را تربیت می‌کنیم به آن‌ها می‌آموزیم که چگونه رفتار کنند. تربیت کودک، وظیفه یکی دو روزه نیست. مسلم است که، نظم‌دهی و مسئولیت‌پذیری صرفا با یک بار آموزش دادن اتفاق نخواهد افتاد. پدرها و مادرها برای تربیت درست فرزندانشان باید از روش‌های تربیتی مؤثر و مقتدرانه‌ای استفاده کنند تا رفتارهای درست در ذهن کودکان تثبیت شود. فرزند‌پروری مقوله پیچیده‌ای به نظر می‌رسد، اما اگر روش‌های به جا و درست به کار گرفته شود، مطمئنا رضایتمندی بیشتری حاصل خواهد شد.
بیشتربخوانید:
صبر و حوصله اولین قدم در امر فرزند پروری است
روانشناسان از شیوه‌های گوناگونی برای تغییر رفتار کودک استفاده می‌کنند. والدین و معلمان و مربیان می‌توانند به راحتی با یادگیری این شیوه‌های تغییر رفتار بر مشکلات رفتاری غلبه کنند. تربیت کودکان علاوه بر آموزش رفتارهای شایسته به پیشگیری از آسیب‌های مختلف مثل پیشگیری از سوء‌استفاده جنسی، پیشگیری از ربودن کودک، پیشگیری از حوادث خانه، پیشگیری از سوء‌استفاده و غفلت کودک از بیماری‌های جنسی کمک شایانی می‌کند. پس باید برای یادگیری، تربیت آموزشی صورت گیرد. آموزش، رفتارهای درست و مناسبی است که باید برای یاد گیرنده توضیح داده شود.
برای اینکه آموزشی موثرتر باشد باید دقیقا رفتارهایی توضیح داده شود که از یادگیرنده و کودک انتظار اجرای آن می‌رود، آموزش‌ها اولا باید در سطحی باشد که برای کودک قابل فهم و درک باشند. دوما کسی که آموزش می‌دهد باید برای کودک ارزشمند باشد مثل پدر و مادر، معلم و مربی و ... سوما کودک آنچه را که آموزش دیده است را تمرین و تکرار کند تا ملکه ذهنش شود. یکی از راه‌های آموزش رفتارهای پسندیده استفاده به موقع از تشویق و یا تنبیه است. تشویق یعنی تحسین کردن و امتیاز دادن به رفتارهای خاص برای تقویت و تکرار آن رفتار مورد نظر. تنبیه یعنی گرفتن امتیاز و آزرده خاطر کردن برای متوجه شدن و خاموش شدن رفتار نادرست و نشان دادن راه حل مناسب و جایگزین برای آن رفتار ناشایست.
چگونه تحسین کنیم؟
متاسفانه ما در این مورد با افراط و تفریط خانواده‌ها مواجه هستیم. در بسیاری از خانواده‌ها اینقدر تشویق با ستایش همراه می‌شود که کودکان بعد از مدتی مفهموم تحسین را با وظیفه از جانب خانواده اشتباه می‌گیرند و یا اینکه برعکس بعضی پدر و مادرها به دلیل وابسته نشدن کودکشان به تحسین و تشویق نگران هستند و از آن کمتر استفاده می‌کنند، البته مورد سومی هم وجود و آن رفتار والدین آگاه و هوشیار و مربیان کارآگاه است، ولی تجربه نشان داده است که بیشتر کودکان ما بین دو وضعیت ذکر شده قرار دارند. به طور اجمالی و مختصر نکاتی را برای تشویق کودکان عنوان می‌کنیم که به لحاظ روش تربیتی می‌تواند بسیار مثمر‌ثمر باشد.
*تشویق را با علاقه و بی‌قید و شرط انجام دهید. 2. رفتار کودک را تشویق و تحسین کنید، نه شخصیت او را. 3. هر پیشرفت و ترقی او را تشویق کنید. 4. به اندازه تشویق کنید. 5. بلافاصله تشویق کنید. 6. از تشویق‌های مخصوص استفاده کنید.
بیشتربخوانید:
باید در نظر داشته باشید که تشویق در کودکان آن‌ها را شرطی نکند، بدین‌گونه که فقط در حضور پدر و مادر و یا کسانی که دوستشان دارند به خاطر تشویق دست به کارهای خوب بزنند، و در نبود آن‌ها، چون تشویقی در کار نیست کارهای شایسته انجام ندهند. بهترین کار برای رفع این مشکل آن است که بعد از جا افتادن رفتار درست و جدید در کودکان کم کم از تشویق و تمجید کم کنیم، به او نشان بدهیم که او را بدون قید و شرط دوست دارید و در هر شرایطی برایش ارزش قائلیم و نه فقط در شرایطی که او فقط کار خوب انجام می‌دهد. و به او بفهمانیم کار شایسته را در همه جا حتی نبود آن‌ها و بدون تشویق انجام دهد.
بهتر است چه در تنبیه و چه در تشویق، شخصیت کودک را با کلمات توصیفی به زیر سوال نبریم، مثلا از کلمات بچه بد، لوس، تنبل ... و یا از واژه دختر یا پسر خوب و یا بد استفاده نکنیم، زیرا این بدان معنا است که یک احساس بارزی را به کودکان القا می‌کنیم و چون کودکان نمی‌توانند با آن ارتباط برقرار کنند، انتظاری غیر ممکن را در خود تصور می‌کنند و ممکن است تصور کنند واقعا بد و یا همانی که دیگران می‌گویند باشد، پس بهترین راه، نسبت خوب یا بد دادن به آن رفتار مشخص است، مثلا چه کار خوبی کردی که توپت رو به دوستت دادی نه اینکه چه پسر خوبی یا چه دختر خوبی. بهتر است نوع تشویقتان را با سن و سال کودک هماهنگ کنید. برای کودکان خردسال بهترین نوع تشویق و تحسین بغل کردن و بوسیدن است، اما هر چقدر کودکان بزرگ‌تر می‌شوند نوع تشویق و حمایت‌ها از آن‌ها متفاوت خواهد بود.
مثلا از رفتار شایسته آن‌ها تعریف کنیم و یا نزد دیگران از آن رفتار شایسته او تمجید کنیم، البته نه با جمله‌های تکراری که بهتر است خلاقیت داشته باشیم و هر بار از کلمات و جملات جدید استفاده کنیم. سعی کنید در ابتدای یادگیری، به‌خصوص کودکان خردسال را بلافاصله پس از آموزش و یادگیری تشویق کنید، تا رفته رفته این عادت در او شکل بگیرد، البته بین رفتار پسندیده و پاسخ تشویق شما نباید فاصله بیفتد، و بلافاصله کار شایسته را مورد تحسین قرار دهید، چون کودکان این فاصله زمانی را درک نمی‌کنند، مثلا نگویید بعدا بهت جایزه می‌دهم، همان موقع تشویق انجام شود.
