تأثیر آسم بر راه‌های هوایی

تحریریه ماهنامه دنیای سلامت

قبل از اینکه به بحث در مورد تأثیر آسم بر راه‌های هوایی بپردازیم، ابتدا نگاهی گذرا به ساختار و عملکرد راه‌های هوایی می‌اندازیم. هوایی که از طریق بینی وارد بدن می‌شود، برای رسیدن به دستگاه تنفسی باید آماده و پردازش گردد و به صورت هوایی مرطوب، گرم و تمیز از تارهای صوتی و نای عبور کند. 

عبور هوای سرد و خشک از نای باعث سرفه و خس‌ خس می‌شود که یک پاسخ طبیعی است. این هوا سپس از طریق دو راه هوایی بزرگ وارد ریه‌ها می‌شود که هر راه هوایی به شاخه‌های کوچک‌تری تقسیم می‌گردد (درست مثل شاخه‌های یک درخت وارونه).

هوای استنشاقی از طریق این راه‌های هوایی به میلیون‌ها عدد کیسه هوایی می‌رسد (آلوئول) و اکسیژن (O2) از طریق این کیسه‌ها و رگ‌های خونی متعدد کوچکی به نام مویرگ، وارد جریان خون می‌شود و سپس محصول زائد این فرایند (CO2) دوباره به کیسه‌های هوایی و از طریق بازدم به محیط باز می‌گردد. 

لوله‌های هوایی سالم، با سرعت بالا این کار را انجام می‌دهند و میزان O2 و CO2 در جریان خون ثابت می‌ماند. دیواره‌های خارجی راه‌های هوایی توسط عضلات صاف و نرمی احاطه‌ شده‌اند که به طور خودکار با هر نفس استراحت می‌کنند و همین امر باعث می‌شودهوای وارد و خارج شده از ریه‌ها تبادل داشته و میزان O2 و CO2 ثابت و طبیعی باقی بماند.

انقباض و استراحت این عضلات توسط دو سیستم عصبی مختلف کنترل می‌شود که این سیستم‌ها به صورت هماهنگ با یکدیگر همکاری می‌کنند تا راه‌های هوایی را باز نگه دارند. پوشش داخلی راه‌های هوایی را مخاط برونش می‌نامند که شامل اجزای زیر است:

  (1غدد مخاطی: برای روان کردن راه‌‌های هوایی مخاط تولید می‌کنند.
  (2انواع مختلف سلول‌های التهابی به نام لنفوسیت و ائوزینوفیل.

این سلول‌ها برای حفاظت از مخاط برونش در برابر آلرژن‌ها و محرک‌ها طراحی شده‌اند و همان‌طور که می‌دانید محرک‌ها باعث ایجاد تورم و التهاب می‌شوند؛ لذا این سلول‌ها از تورم و التهاب جلوگیری می‌کنند. باریک شدن راه‌های هوایی تنفس که مانع حرکت طبیعی هوا به داخل و خارج بدن می‌شود، بیماری آسم را به وجود می‌آورد. آسم روی کیسه‌های هوایی یا بافت ریه تأثیر نمی‌گذارد. التهاب، اسپاسم و حساسیت از جمله دلایل این بیماری است.

التهاب

اولین و مهم‌ترین دلیل تنگ شدن لوله‌های هوایی، التهاب است. در این شرایط راه‌های هوایی قرمز، ملتهب و ضخامت دیواره راه‌های هوایی بیشتر می‌شود و بنابراین راه‌های عبور هوا کوچکتر و تنگ‌تر می‌گردد. این التهاب پاسخی است که بدن به ورود واسطه‌های شیمیایی می‌دهد.

راه‌های هوایی ملتهب نیز مخاط بیشتری تولید می‌کنند و از به هم پیوستن این مخاط‌ها توده‌ای به وجود می‌آید که راه‌های هوایی را باریک‌تر و مسدود می‌کند. التهاب سلولی باعث آسیب دیدن بافت شده و این سلول‌های آسیب‌دیده به درون راه‌های هوایی ریخته و آن را نازک‌تر می‌کنند. التهاب پاسخ طبیعی بدن به عفونت است. 

اسپاسم
عضلات اطراف راه‌های هوایی در طول مدت یک حمله آسم کشیده می‌شوند. این انقباض عضلات راه‌های هوایی را «برونکو اسپاسم» می‌نامند که موجب تنگ شدن راه‌هایی هوایی می‌شود. علت این انقباض، واسطه‌های شیمیایی و اعصاب در راه‌های هوایی است. این اسپاسم می‌تواند در تمامی افراد به وجود بیاید و تنفس در هوای سرد و خشک آن را تشدید می‌کند. 

حساسیت
بیماران مبتلا به آسم، نسبت به محرک‌ها و عفونت‌های مختلف حساس‌تر از افراد عادی هستند و این حساسیت موجب می‌شود که بدن به ورود هر نوع محرک، حتی کوچک‌ترین محرک خارجی واکنش نشان دهد و آسم شدیدتر شود.

ترکیبی از این سه عامل منجر به دشواری تنفس شده و در نتیجه هوا به زور از راه‌های هوایی تنگ وارد بدن می‌شود و به همان سختی نیز بازدم انجام می‌گیرد و در این هنگام صدای خس‌خس سینه فرد بلند می‌شود. افراد مبتلا به آسم در واقع برای خارج کردن توده‌های مخاطی سرفه می‌کنند. کاهش جریان هوا و کمبود اکسیژن در خون باعث افزایش میزان دی‌اکسیدکربن می‌شود که بسیار خطرناک است.

محرک‌های مشترک

 گرده‌های فعلی  گردوغبار، حیوانات خانگی و حتی حشرات  افزودنی‌ها، مثل سولفیت‌ها  محرک‌های شغلی، مثل فرمالدئید و لاتکس  حدود 80 درصد از کودکان و 50 درصد از بزرگسالان مبتلا به آسم، آلرژی نیز دارند.

عفونت‌های تنفسی، مثل عفونت‌های ناشی از ویروس سرماخوردگی، برونشیت و سینوزیت  مواد مخدر، داروهای مخدر و داروهایی همچون آسپرین، داروهای غیراستروئیدی و داروهای فشار خون و بیماری قلبی  دود تنباکو  مه، دود، تغییرات آب و هوایی  عطرها و مواد شوینده  ورزش در هوای سرد و خشک  عوامل عاطفی مثل خنده، گریه، داد و فریاد و پریشانی عوامل هورمونی، مثل تغییرات قبل از قاعدگی در بیشتر موارد، این بیماری از اوایل دوران کودگی (2-6 سالگی) شروع می‌شود که علت آن قرار گرفتن در برابر مواد آلرژی‌زا مثل غبار، دود سیگار و یا عفونت‌های ویروسی و تنفسی است.

در کودکان کمتر از دو سال، به سختی می‌توان با اطمینان وجود بیماری آسم را تشخیص داد. خس‌خس سینه در این اطفال اغلب به علت‌ عفونت‌های ویروسی است و بدون اینکه منجر به آسم شود، درمان می‌گردد. این بیماری در زنان اغلب در میانسالی به سراغ‌شان می‌آید و غالباً به دنبال عفونت دستگاه تنفسی ایجاد می‌شود.