دکتر رضوان خوش‌بین؛ داروساز
بیماری خود ایمنی مزمن می‌باشد که اثر خود را روی سیستم اعصاب مرکزی نشان می‌دهد. بیماری ام اس میلین، غلاف محافظت‌کننده از فیبرهای عصبی در مغز و نخاع می‌باشد. بیماری ام اس زمانی ظاهر می‌شود که سیستم ایمنی بدن به میلین حمله می‌کند و در نتیجه میلین تخریب شده و برخی اعصاب زمینه‌ای آسیب می‌بینند.
برای حملات بیماری
در این بیماری گاهگاهی ممکن است شخص دچار حمله (عود) شود. در این مواقع با استفاده از ترکیبات کورتیکواستروییدها می‌توان با کم کردن التهاب در سیستم اعصاب مرکزی، هم طول مدت حمله و هم میزان ضایعات را کاهش داد. این دورة درمانی معمولاً به صورت تزریق وریدی و یا خوراکی تجویز می‌شود و معمولاً هر دوره بین سه تا پنج روز طول می‌کشد.
خوب است بدانیم این درمان‌ها صرفاً برای کنترل علائم بیمار در فاز حمله است و در صورتی که حمله شدید نباشد(و البته در صورت صلاحدید پزشک معالج ) ممکن است نیازی به مصرف دارو نباشد.
عوارض مصرف طولانی مدت کورتون
1- پوکی استخوان: در افرادی که از این داروها استفاده می‌کنند لازم است برای پیشگیری از بروز عوارض، مصرف لبنیات در رژیم غذایی وجود داشته باشد و در صورت نیاز از مکمل‌های کلسیم هم استفاده شود.
2-چاقی: افزایش بی‌رویه اشتها از دیگر عارضه‌های جانبی کورتون است و به همین دلیل به کسانی‌که تحت درمان با کورتون قرار دارند توصیه می‌شود که غذاهای کم کالری مصرف کنند.
3-تورم: مصرف نمک در این بیماران می‌تواند موجب تورم شدید شود. رژیم غذایی چنین فردی باید در حد امکان بدون نمک طعام باشد.
4- مشکلات چشمی: مصرف طولانی کورتون شانس ابتلا به آب مروارید و گلوکوم ( آب سیاه ) را نیز زیاد می‌کند.
5- اختلال حافظه: مطالعات جدید نشان داده است با مصرف کورتون فعالیت‌های مربوط به حافظه دراز مدت مانند استعداد یادگیری، یادآوری سریع و یادآوری با تاخیر کاهش می‌یابد. بیشتر این فعالیت‌ها در طول ده روز بعد از قطع دارو به حالت اول برمی‌گردد. اگر چه زمان بیشتری بطول می‌انجامد تا یادآوری سریع به حالت عادی برگردد .
6-قرمزی پوست: استفاده طولانی مدت از کورتون باعث نازک شدن پوست و گشاد شدن رگ‌های زیر پوست می‌شود که پیامد آن قرمزی پوست است.
7- یکی از عوارض استفاده زیاد از کورتون‌ها افزایش میزان چربی است. این حالت بعلاوه تورم بدن باعث پُف کردن فرد شده و علامتی بنام صورت ماه ایجاد می‌کند.
8- استفاده مکرر از کورتون باعث تحلیل رفتن عضلات می‌شود. به دلیل تخریب پروتئین‌های بدن، پروتئین غذایی فرد باید حتی‌الامکان بالا باشد.
9-استفاده از مقادیر بالای کورتون موجب افزایش احتمال نوع خاصی از بی‌نظمی ضربان قلب، که یکی از عوامل اصلی سکته مغزی است، می‌شود.
10-علاوه بر اینها استفاده از کورتون می‌تواند موجب سردرد، سرگیجه، عصبانیت، افسردگی، هیجان پذیری، اختلال خواب، جوش غرور، رشد موهای زائد، ناراحتی معده، افزایش فشار خون، تاخیر در بهبودی بیماری‌های عفونی و زخم‌ها، درد یا ضعف عضلانی، افزایش تعریق، تشنگی شدید، کبودشدگی غیرطبیعی و اختلال در قاعدگی زنان نیز شود.
ایمونوگلوبین داخل وریدی: در مواردی که حمله به درمان با کورتیکواستروئیدها پاسخ مناسبی ندهد پزشک ممکن است از ایمونوگلوبولین وریدی (IVIG) کمک بگیرد. این ترکیبات در واقع آنتی بادی‌هائی هستند که توسط سیستم ایمنی افراد ساخته می‌شوند و بدن را از عفونت‌ها و بیماری‌ها محافظت می‌نمایند. این مواد از خون افراد داوطلب جمع‌آوری شده از سایر مواد موجود در خون جدا می‌شوند و بصورت تزریقی مورد استفاده قرار می‌گیرند. دوره درمان با این دارو معمولاً 5 روز است.
تعویض خون: (پلاسما فرز)، این درمان هم در مواردی از حمله‌های بیماری مورد استفاده قرار می‌گیرد که به ترکیبات کورتون پاسخ مناسبی داده نشده باشد. در این نوع درمان حجم مشخصی از خون در طول مدت 3-4روز تعویض می‌شود.
تشخیص
بسیاری از آزمایشات برای تشخیص این بیماری وجود دارد، از جمله:
ام آر آی و تجزیه و تحلیل مایع نخاع. در طی مدت کمتر از یک ماه، این تخریب عصبی صورت می‌پذیرد.
علائم بیماری
بی حسی تاری دید عدم تعادل بدن هماهنگی ضعیف عضلات
لکنت زبان رعـشه
خستگی بیش از حد مشکلات حافظه اختلال عملکرد مثانه
فلج نابینایی
عوامل
خستگی شدید، استرس، سیگار، تب، حمام گرفتن با آب گرم و یا در مکان‌های خیلی گرم بودن، در معرض نورخورشید قرار گرفتن، نوشیدن الکل.
درمان ام اس
داروهای موجود در درمان ام اس از نظر کاربرد به سه گروه اصلی تقسیم‌بندی می‌شوند:
1. برای حملات بیماری.
2. برای کنترل علائم بیماری.
3. برای کنترل دوره بیماری.
داروهای مورد استفاده برای کنترل علائم بیماری
بسته به اینکه فرد در حال حاضر چه علائم و مشکلاتی دارد، از داروهای مختلفی برای کنترل و به حداقل رساندن مشکلاتش استفاده می‌شود. ذکر نام تک‌تک این داروها ضروری نیست و فقط بدانیم که بیش از سی داروی مختلف به این منظور به‌کار می‌روند. مثلاً از آمانتادین برای درمان خستگی و از باکلوفن برای مقابله با سفتی عضلانی (اسپاسم) استفاده می‌شود.
از عوارض جانبی شایع آمانتادین می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد: سراسیمگی و آشفتگی، تشویش و دلواپسی، عصبانی و متشنج بودن، اشکال در تمرکز پیدا کردن، گیجی یا منگی، سر درد، کج خلقی، از دست دادن اشتها، تهوع، پیدا شدن لکه قرمز ارغوانی رنگ روی پوست، اشکال در خوابیدن یا خواب آشفته دیدن.
برای کنترل دوره بیماری
در این دسته، داروهایی قرار می‌گیرند که قادرند از تعداد و شدت حملات بکاهند و سیر بیماری را نیز کند نمایند در این گروه، داروهای ذیل قرار می‌گیرند:
اینترفرون‌ها: پروتئین‌هایی هستند که بطور طبیعی در بدن ساخته می‌شوند و دفاع بدن را تأمین می‌کنند. سه نوع اینترفرون طبیعی وجود دارد، الفا، بتا، و گاما که از بین آنها نوع بتا در بیماری MS نقش درمانی دارد. این نوع اینترفرون خود به سه شکل تزریقی در بازار وجود دارد:
الف- اینترفرون بتا – یک آ شامل آوونکس (و معادل ایرانی آن سینووکس) که بصورت عضلانی هفته‌ای یک بار تزریق می‌شوند.
هشدارها و احتیاط‌های خاص: در صورتی که مبتلا به هر کدام از موارد زیر هستید، در هنگام مصرف این فراورده احتیاط نمایید:
افسردگی یا مشکلات مشابه تاثیرگذار بر خلق
صرع یا سایر اختلالات تشنجی
مشکلات جدی کلیوی یا کبدی
هر بیماری مغز استخوان که احتمال داشته باشد باعث افزایش ریسک عفونت، خونریزی یا آنمی گردد.
هر گونه مشکل قلبی که با نشانه‌هایی مانند درد قفسه سینه بخصوص پس از فعالیت فیزیکی، زانوهای متورم، تنگی نفس یا ضربان نامنظم قلب بروز گردد. در صورتیکه از دارویی استفاده می‌نمایید که ممکن است روی عملکرد کبد تاثیرگذار باشد، لازم است آزمایش خون جهت بررسی وضعیت کبد انجام شود. این دارو نباید در کودکان زیر
16سال مصرف شود. با توجه به اثر گیجی این دارو، در صورت مصرف از انجام رانندگی و کارهایی که نیاز به هوشیاری دارند خودداری نمایید.
مصرف در حاملگی و شیردهی:
در بارداری این دارو نباید مصرف شود. از آنجائیکه مشخص نیست آوونکس در شیر ترشح می‌شود یا خیر، لذا نباید در دوران شیردهی مصرف گردد.
عوارض
علائم شبه سرماخوردگی مانند سردرد، تب، لرز، تعریق، دردهای عضلانی، احساس ضعف، خستگی و تهوع. این علائم معمولاً در ابتدای درمان بروز کرده و با ادامه مصرف کاهش می‌یابند. ممکن است پزشک یک ضد درد تب قبل از تزریق و 24 ساعت بعد از تزریق تجویز نماید.
ممکن است پس از مصرف آوونکس غش رخ دهد. این واقعه طبیعی است و معمولاً یکبار در شروع درمان رخ داده و با تزریق‌های بعدی تکرار نمی‌شود. داروی دیگر از این دسته داروی ربیف و معادل ایرانی آن رسیژن می‌باشد که بصورت زیرجلدی، هفته‌ای سه بار تزریق می‌شوند.
از عوارض ربیف می‌توان به موارد ذیل اشاره نمود: معمولا بعد از اولین تزریق تا حدود چند ماه علائمی مثل حالت سرما خوردگی، سردرد، تب، دردهای عضلانی و استخوانی را خواهید داشت که بعد از چند ماه برطرف می‌شود اما اگر هر کدام از این علائم در طول درمان شدت یافت فورا به پزشک خود مراجعه کنید.
برای کاهش علائم یاد شده می‌توانید از داروهای مسکن مثل استامینوفن یا قرص سرماخوردگی قبل از تزریق استفاده کنید و بعد از 8 ساعت مجددا از مسکن استفاده کنید.
عوارض دیگری که در بعضی افراد دیده شده عبارتند از: اسهال، کاهش اشتها، تهوع، مشکلات خواب، گیجی و منگی، مشکلات عصبی، جوش روی پوست و کاهش فشار خون که این علائم نیاز به درمان خاصی ندارد و بعد از مدتی برطرف می‌شود. اگر دچار علائم دیگری شدید که در این متن به آن اشاره نشده حتما به پزشک خود اطلاع دهید.
ب- اینترفرون بتا – یک ب ( بتافرون) که بصورت زیرجلدی یک روز در میان تزریق می‌شود.
هشدارها و احتیاط‌های خاص
افسردگی و افکار خودکشی در برخی بیماران مصرف‌کننده گزارش شده است. در صورت مشاهده چنین نشانه‌هایی با پزشک مشورت شود. در صورت وجود سابقه تشنج یا افسردگی و یا اختلالات قلبی، تجویز این فرآورده باید با احتیاط باشد. در صورت بروز واکنش‌های حساسیتی مصرف آن قطع شود.
در صورت ابتلاء به اختلالات مغز استخوان، کم خونی یا پایین بودن پلاکت، تجویز این فرآورده باید با احتیاط انجام گیرد. در صورت ابتلاء به انواع چربی خون یا پانکراتیت، به پزشک اطلاع داده شود.
عوارض جانبی ناخواسته: اختلالات سیستم لنفاتیک و خون، اختلالات قلبی. اختلالات غدد درون ریز، اختلالات دستگاه گوارش،التهاب پانکراس در موارد نادر. اختلالات عمومی: علائم شبه آنفلونزا (تب و لرز، سر درد، درد عضلانی، تعریق) که بسیار دیده شده است. ولی احتمال وقوع این علائم با گذشت زمان کاهش می‌یابد.
واکنش شدید ازدیاد حساسیت، اختلالات کبدی-صفراوی، اختلالات تغذیه‌ای و سوخت و ساز، اختلالات سیستم عصبی. اختلالات دستگاه تناسلی: شامل اختلالات قاعدگی در سنین باروری اختلالات تنفسی، اختلالات پوستی و بافت زیر جلد: واکنش‌های محل و اختلالات عروق خونی.
موارد منع مصرف
بارداری، سابقه حساسیت به بتااینترفرون طبیعی یا نوترکیب یا آلبومین انسانی، سن زیر 18 سال، سابقه اختلال افسردگی شدید یا افکار خودکشی، نارسایی کبد یا صرع کنترل نشده
مصرف در حاملگی و شیردهی
بتافرون نباید در دوران بارداری یا در صورتیکه قصد باردار شدن دارید، استفاده شود.
از آنجائیکه اثر این دارو در شیردهی و ترشح آن در شیر بررسی نشده است، و چون از نظر تئوری امکان بروز عوارض شدید ناشی از مصرف اینترفرون بتا-یک ب در شیرخواران وجود دارد، در خصوص این امر باید با پزشک مشورت شود.
گلاتیرامراستات:
این دارو که در حال حاضر فقط در بیماری ام اس کاربرد دارد، زنجیره‌ای از چهار ملکول اسیدآمینه بنام‌های گلوماتیک اسید، لیزین، آلانین و تیروزین است، که بطور طبیعی در ملکول پروتئینی میلین (غلاف عصب) هم یافت می‌شود.
بنابراین از نظر ساختمان شیمیایی این دارو با میلین دور تنه عصب، مشابهت دارد. در بیماری ام اس، این دارو از سال 1996 توسط سازمان غذا و داروی آمریکا برای کم کردن تعداد حمله‌های بیماری ام اس استفاده می‌شود، اگرچه مشاهدات نشان می‌دهد که در جلوگیری از پیشرفت ناتوانی هم موثر است.
این دارو بصورت تزریق زیر جلدی روزانه مورد استفاده قرار می‌گیرد. این دارو نیز مانند داروهای اینترفرون بتا برای فرم‌های حمله‌ای بیماری و با میزان ناتوانی پائین مورد استفاده قرار می‌گیرد.
عوارض: واکنش‌های محل تزریق که در 30 درصد عزیزان ممکن است روی دهد.
علائم شبیه آنفولانزا نیز در 10 درصد موارد بروز می‌کند.
علائم قید شده معمولاً خفیف هستند. احساس گُر گرفتگی، اضطراب، افزایش ضربان قلب در 5 درصد افراد روی می‌دهد. (اگر دارو اشتباهاً داخل رگ تزریق شود)
پس از مدتی در اثر تغییراتی که در نسج چربی محل تزریق روی می‌دهد، حالت گود افتادگی ممکن است دیده شود. بندرت ممکن است عوارض دیگری در دستگاه‌های مختلف بدن (گوارشی، عصبی، ادراری، تنفسی...) نیز روی دهد.
احتیاط
درد قفسه سینه: گاهی ممکن است بلافاصله پس از تزریق ایجاد شود که معمولاً گذرا است، پس از چند دقیقه برطرف می‌شود و اغلب با علائم دیگر همراه نیست.
پاسخ‌های ایمنی: اگرچه ارزیابی جامع و اصولی در مورد اثرات گلاتیرامر بر عملکرد سیستم ایمنی وجود ندارد، ولی این احتمال می‌رود که سیستم دفاعی بدن را تحت تأثیر قرار دهد.
واکنش‌های سیستمیک: در تعدادی از بیماران ممکن است بلافاصله پس از تزریق ایجاد شود، علائمی همچون: اضطراب، درد قفسه سینه، گرگرفتگی، تپش قلب و خارش ممکن است دقایقی پس از تزریق ایجاد شود که معمولاً گذرا هستند و خود به خود رفع می‌شوند. در مجموع این علائم ممکن است چندین ماه پس از شروع تزریق دارو بروز کنند. در بیماران با مشکلات قلبی و نقص عملکرد کلیوی با احتیاط مصرف شود.
بیمار از لحاظ بروز واکنش‌های افزایش حساسیت زیر نظر گرفته شود.
ترشح یا عدم ترشح دارو در شیر مادر تاکنون مشخص نشده است، لازم است که احتیاط‌های لازم انجام گیرد.
عوارض جانبی: عوارض شایع شامل اضطراب، درد مفاصل، درد قفسه سینه، مشکلات تنفسی، ورم، گرگرفتگی، تپش قلب و واکنش‌های محل تزریق
(شامل: خونریزی، ایجاد سفتی و برآمدگی در محل تزریق، التهاب، درد، خارش، قرمزی، کهیر)، تورم غدد لنفاوی، درد گردن، تهوع می‌باشد.
توصیه‌های غذایی در بیماری ام اس
روغن آفتابگران و روغن گل پامچال و ماهی‌ها بسیار برای بهبودی موثرند. ازغذاهای بسیار شیرین، کیک، بیسکویت، شیرینی، آبنبات، سس مایونز پرچرب، انواع کولاها، سوسیس، همبرگر، کالباس، پیتزا، چیپس، پفک وچای اجتناب کنید.
بهتر است از رژیم غذایی با چربی حیوانی کم و دارای چربی‌های غیر اشباع و روغن‌های گیاهی و رژیم حاوی اسید لینولئیک استفاده کنید.
